کاوشهای جغرافیایی مناطق بیابانی

کشور ایران پرجمعیت ترین کشور منطقه خاورمیانه است بنابراین درروند توسعه خود نیاز به افزایش انرژی دارد و ضرورتاً می بایست در برنامه ریزی توسعه خود جایگاه ویژه ای را برای تأمین انرژی های تجدید پذیر در نظر داشته باشد. در این میان، باد به عنوان یکی از مظاهر انرژی های نو از جایگاه ویژه ای با توجه به منابع داده های بادی و شرایط توپوگرافی در کشور ایران برخوردار است. در این پژوهش برای تعیین مکان های مناسب جهت احداث نیروگاه بادی در شمال استان، از فرایند تحلیل سیستم فازی برای وزن دهی به لایه ها انتخاب گردید. از سامانه اطلاعات جغرافیایی، به منظور تحلیل فضایی و همپوشانی لایه ها استفاده شد و بعد از تجزیه وتحلیل اطلاعات، شمال استان سیستان و بلوچستان ازنظر قابلیت احداث نیروگاه بادی به چهار سطح عالی به مساحت 49/714245 هکتار، خوب به مساحت 02/130412 هکتار، متوسط به مساحت 31/163565 هکتار و ضعیف به مساحت 25/638829 هکتار تقسیم گردیدند. درنهایت با نحوه آرایش چیدمان توربین بادی 100 کیلو واتی در منطقه پژوهش نزدیک به  307106 توربین بادی قابل نصب می باشد. دوره بازگشت سرمایه حدود شش سال و هفت ماه برآورد گردید.

پیشگیری از جرم همواره یکی از موضوعات اساسی و مهم در زندگی بشری بوده که در طول تاریخ به شیوه های مختلف اعمال گردیده است. لذا شناسایی پهنه های جرم سرقت موتورسیکلت و دوچرخه به منظور مدیریت هدفمند نیروهای پلیس و شناسایی عوامل مکانی دخیل در شکل گیری جرم، در شهر سمنان به عنوان هدف پژوهش انتخاب گردیده است. از سامانه اطلاعات جغرافیایی و همچنین نرم افزار SPSS به منظور تحلیل های فضایی مکانی و همچنین زمانی استفاده شده است. در این پژوهش جرایم ارتکابی مرتبط با سرقت موتورسیکلت و دوچرخه در محدوده قانونی شهر سمنان به عنوان جامعه آماری مورد مطالعه قرار گرفته است. روش تحقیق در پژوهش حاضر تحلیلی توصیفی و داده ها و اطلاعات مورد نیاز پژوهش با دو روش کتابخانه ای و میدانی تهیه شده است. نتیجه پژوهش نشان می دهد مهم ترین کانون های سرقت موتورسیکلت و دوچرخه در محدوده مسکن مهر و محله جهادیه واقع شده است که جزء محدوده کاملاً مسکونی شهر سمنان محسوب می شوند.

این مطالعه در دشت آبرفتی مخروط افکنه ای ابرکوه انجام شد. اهمیت موضوع مطالعه در رخداد فرونشست ، که در ابعاد تا یک دهم هکتار و با عمق تا حدود ده متر است، چنان می باشد که در غالب موارد این پدیده نهان و در زیر سطح خاک پدید آمده است. هدف از این مطالعه پیدا نمودن معیار ساده از چند شاخص معدود با نمونه برداری از سطح زمین جهت تشخیص استعداد زمین به فروچاله به منظور مدیریت در کاربری اراضی است. در این تحقیق از شیوه های تلفیقی مشاهدات سطحی اراضی تا روش های کمی برداشت های ژئوالکتریک و آزمایشات معمول شیمی و فیزیک خاک استفاده گردید. مسیری به طول 400 متر در طول فروچاله های ابرکوه با دستگاه ژئوالکتریک بررسی و حفرات کوچک و بزرگ زیر سطحی شناسایی و تصویری از نقاط حساس به نشست تهیه گردید. سپس در راستای مسیر ژئوالکتریک و با اختلاف میکرورلیف موجود در منطقه نمونه هایی از عمق 0 تا 30 سانتیمتری تهیه شد. از میانگین سه شاخص هدایت الکتریکی، فراوانی یون های موثر در واگرایی، از نسبت های یک به پنج خاک و آب، و حد روانی، معیار تشخیص خطر فرونشست بدست آمد و نقشه پهنه بندی حساسیت ترسیم شد. با ارزیابی وضعیت خطوط ریلی در حال احداث یزد – اقلید و شبکه دکل های انتقال نیرو مشخص گردید که تقریبا تمامی خط ریلی در محدوده ابرکوه و بخشی از مسیر دکل های برق از محدوده با حساسیت بیشینه یا بسیار شدید عبور داده شده است.  

ناکارآمدی مدیریت منابع آب، بویژه در نواحی خشک ونیمه خشک، موجب پدیداری گرایش های نوین مبتنی برارزش گذاری به نظام مندی های اکولوژیک در برابرمنافع اقتصادی، رویکردهای غیرسازه ای به جای سازه ای، مدیریت تقاضا محوربه عرضه محور و درنهایت برنامه ریزی مدیریت توسعه متوازن ناحیه ای، بجای توسعه بخشی محور آب، شده است. این مقاله با بهره گیری ازابزارهای مشارکتی و نظرسنجی از اندیشمندان حوزه منابع آب نواحی خشک، معیارهای بنیادی در مدیریت یکپارچه منابع آب را تدوین و اعتبارسنجی نموده، و با روش شناسی تحلیلی و ترکیبی، با کمک مدل دلفی، مولفه ها و شاخص های الگوی پایدارمدیریت منابع آب، را تعیین و طی دو مرحله به وسیله نظرسنجی از متخصصان مرتبط نتایج اخذ و سپس با استفاده از روش تحلیل سلسله مراتبی(AHP) معیارهای الگوی مدیریت پایدار، در قالب چهار معیار زیست محیطی، اجتماعی، اقتصادی و نهادی و12 زیر معیار از طریق مقایسه زوجی امتیازدهی و با نرم افزار اکسپرت چویس اعتبارسنجی شده است. همچنین شش الگوی پایداری منابع آب، شناسایی و الگوی «مدیریت یکپارچه منابع آب» به عنوان پایدارترین الگو برای مناطق خشک و نیمه خشک تعیین شده است. در این پژوهش، الگوی یکپارچه مدیریت منابع آب با اعتبارسنجی شاخص های زیست محیطی (سازگاری با محیط زیست، توجه به تغییرات آب و هوا، بهره برداری پایدار و اکولوژیک از آب ها)، اجتماعی (بهبود معیشت ذینفعان، توانمندسازی ساختارها، تغییرنگرش از رویکرد مهندسی به اجتماعی)، اقتصادی (تلفیق سرمایه آبی با سرمایه اجتماعی، یکپارچگی تخصیص منابع مالی و کارایی و بهره وری)، و نهادی (توجه به ارتباطات بین بخشی، مشارکت ذینفعان و تاب آوری در شرایط بحرانی) تدوین شده است.

حوضه آبریز صدرآباد یکی از حوضه های آبریز شیرکوه بوده که در دامنه های غربی آن قرار دارد. این حوضه دارای گسل های متعدد بوده که به نظر در کواترنر فعالیت داشته و احتمالا موجب تغییر در سطوح رسوبهای جدید شده است. این پژوهش به دنبال بررسی عملکرد گسل ها در کواترنر با استفاده از هفت شاخص ژئومورفیک شامل گرادیان طول رودخانه، عدم تقارن حوضه آبریز، سینوزیته جبهه کوهستان، تقارن توپوگرافی معکوس زهکشی، پیچ و خم رودخانه اصلی، انتگرال هیپسومتریک و شکل حوضه است. یافته های پژوهش نشان می دهد که بر اساس شاخص های به کار گرفته شده در پلیو-کواترنر گسلها فعالیت داشته و تغییرات زیادی را در نیمرخ طولی رودخانه، بالا آمدگی کوه ها، شکل حوضه و تغییرات در سطح رسوب ها بوجود آورده اند. برای مثال، شاخص SL حاکی از تغییرات عمودی قابل توجه در نیمرخ طولی رودخانه اصلی بویژه در بخش های میانی حوضه دارد به گونه ای که مقدار آن در این بخش به حدود 750 می رسد. نیمرخ طولی رودخانه نیز چنین وضعیتی را نشان می دهد. شاخص Smr مقدار 8/1 را نشان می دهد. محاسبه شاخص Bs مقدار 1/2 را در حوضه صدرآباد نشان داد که بیانگر کشیدگی حوضه در اثر عملکرد گسل هاست. همچنین بررسی شاخص Itsf در 20 مقطع اندازه گیری شده در امتداد طول حوضه مقدار 27/0 را نشان داد که بیانگر عدم تقارن حوضه است. شاخص Smf برای جبهه کوهستان های شرقی مقدار 8/1 را نشان داد که مقدار بالایی به شمار می رود. نتایج مشاهدات زمینی نیز حاکی از تغییر در رسوبات آبرفتی کواترنر، تراورتن ها و بریدگی و شکستگی در امتداد نیمرخ طولی رودخانه می باشد.

با توجه به تغییرات اقلیمی و گرمایش جهانی، پیش بینی دمای بیشینه و کمینه که از مهم ترین پارمترهای اقلیمی است، فرصت مناسبی را برای برنامه ریزی و ارائه تمهیدات لازم در اختیار برنامه ریزان قرار می دهد. در این پژوهش با استفاده از مدل ریزگردانی آماری دینامیک (SDSM) و مدل ریزگردانی براساس شبکه عصبی مصنوعی (ANN) بیشینه و کمینه دمای ایستگاه اصفهان شبیه سازی شد. در این راستا از داده های مرکز ملی پیش بینی محیطی (NCEP) به عنوان متغیرهای پیش بین جهت واسنجی و ارزیابی مدل استفاده شد و از داده های HadCM3 تحت دو سناریوی A2 و B2 جهت شبیه سازی دمای کمینه و بیشینه ایستگاه اصفهان طی سه دوره زمانی 2016-2040، 2041-2070 و 2071-2099 استفاده شد. نتایج نشان داد که دمای بیشینه و کمینه طی دوره های یاد شده افزایش چشم گیری خواهند داشت. به گونه ای که بر اساس سناریوی B2 و در هر دو مدل شبکه عصبی و SDSM تا سال 2099 نسبت به دوره پایه، میانگین سالانه دمای کمینه 38/2 و 22/3 درجه و دمای بیشینه 43/3 و 22/4 درجه سلسیوس افزایش خواهد یافت. بر اساس این پژوهش، مدل شبکه عصبی مصنوعی نتایج قابل قبول تری را نشان داد.

از اساسی ترین زیرساخت های لازم برای توسعه صنایع و افزایش سطح رفاه اجتماعی هر کشور وجود حمل ونقل روان و ایمن در آن کشور است. به دلیل اهمیت روزافزون مطالعات حمل ونقل شهری در پایش سیاست های عمومی و نقش آن به عنوان ابزاری کارآمد در مدیریت و برنامه ریزی شهری، شهر هوشمند به عنوان یکی از مهم ترین حوزه های مطالعات شهری موردتوجه مدیران و برنامه ریزان قرار دارد. نوع تحقیق حاضر، کاربردی و روش انجام آن توصیفی و تحلیلی است. جامعه آماری کارشناسان و شهروندان هستند. حجم نمونه 383 نفر از شهروندان شهر بیرجند و 40 کارشناس مربوط به مسائل شهری می باشد. داده های موردنیاز تحقیق از طریق پرسشنامه حاصل از پیمایش متخصصان و شهروندان شهر بیرجند گردآوری شد. داده های گردآوری شده با استفاده از نرم افزار Arc GIS و Spss21 و با بهره مندی از ضرایب همبستگی پیرسون، کای اسکوئر و آزمون t تجزیه وتحلیل شد. نتایج پژوهش حاضر نشان داد که بین مدیریت ترافیک و رضایت مندی شهروندان، و بین شاخص های عینی (درآمد، هزینه ماهانه، نوع استفاده از وسیله حمل ونقل) و رضایت مندی شهروندان رابطه معنی داری با سطح معنی داری (0.000) وجود دارد. طبق نتایج وجود مرکز مدیریت ترافیک در قالب خدمات مدیریت ترافیک در منطقه بسیار ضروری به نظر می رسد و چنانچه این مراکز به شکل هدفمند طراحی و مکان یابی شوند، میزان رضایت شهروندان افزایش خواهد یافت.

شهر همواره با چالش های بسیاری از جمله نابرابری و بی عدالتی روبرو است که برای رفع این چالش ها، مفاهیمی چون عدالت فضایی با هدف کاهش نابرابری ها وارد مباحث برنامه ریزی شهری شد. بر مبنای این رویکرد، عدالت بعد فضایی- جغرافیایی دارد، بنابراین می توان از یک نگرش فضایی به منظور تشخیص بی عدالتی در شهر استفاده کرد. پژوهش حاضر به مطالعه پراکنش امکانات و خدمات شهری در سطح مناطق کلانشهر مشهد می پردازد.این مطالعه برحسب روش، توصیفی-کاربردی است. برای انجام پژوهش، کاربری های خدماتی 13 گانه شهر مشهد انتخاب گردیده، سپس با استفاده از نرم افزار سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) و صفحه گستر (EXCEL) مرتب و دسته بندی شده اند؛ شاخص های مورد مطالعه با استفاده از روش «آنتروپی شانون» وزن دهی شده اند و با بهره گیری از مدل های تصمیم گیری چند معیاره (WASPAS, WSA, SAW) رتبه بندی شده اند؛ سپس برای ادغام تکنیک ها از یک مدل تلفیقی (KANDREST) بهره گرفته شده است. با توجه به خروجی مدل ها و تکنیک های مناطق در رتبه های مختلف قرار گرفته اند. در نهایت با توجه به تکنیک ادغام کاندرست مشخص شد که مناطق هفت با امتیاز (12)، نه با امتیاز (10) و منطقه ده با امتیاز (8) در پایدارترین شرایط و مناطق 13، 11، 2 در وضعیت متوسط و مناطق 8، 6، 4، 5، 1، 2، 3 در ناپایدارترین شرایط از لحاظ شاخص های خدمات شهری قرار گرفته اند، نکته ی قابل توجه اینکه در تمامی مدل های به کار گرفته شده منطقه 7 در بهترین و بالاترین رتبه و منطقه 5 در بدترین و پایین ترین رتبه قرار گرفته اند. این شرایط که نابرابری فضایی فاحشی را در مناطق کلانشهر مشهد نشان می دهد مستلزم نگاه ویژه مدیران و مسئولین شهری جهت فراهم زیرساخت ها و خدمات در مناطق ناپایدار است.

اگرچه مخاطرات طبیعی، اجتماعی و اقتصادی و شخصی در تولید محصولات کشاورزی امری اجتناب ناپذیر است، اما مدیریت پذیر است. تولیدکنندگان و سیاستگذاران اقتصادی در جوامع مختلف به منظور مدیریت و کاهش ریسک در قبال خسارت های ناشی از سوانح طبیعی و حوادث قهری استراتژی های متفاوتی از جمله بیمه محصولات کشاورزی را به کار گرفته اند. با این حال استقبال کشاورزان از بیمه محصولات کشاورزی در کشور پائین است. از این رو پژوهش حاضر به شناسایی چالش های عمده پیش روی توسعه بیمه محصولات کشاورزی در بین بهره برداران خرد می پردازد. روش تحقیق توصیفی-تحلیلی است. در این مطالعه به کمک مطالعات اسنادی و اکتشافی گسترده 23 چالش پیش روی توسعه بیمه محصولات کشاورزی شناسایی و به کمک160 نفر از کشاورزان خرده پا و بر اساس طیف لیکرت مورد ارزیابی قرار گرفت. عوامل شناسایی شده با استفاده از تحلیل عاملی اکتشافی در نرم افزار SPSS ذیل 7 عامل اصلی با 67 درصد واریانس تبیین شده قرار گرفت. بر این اساس مهمترین چالش های پیش روی توسعه بیمه محصولات کشاورزی از دیدگاه کشاورزان خرد به ترتیب: «وجود ساختار نامطلوب در زمینه بیمه محصولات کشاورزی» با 3/24 درصد، «نارضایتی کشاورزان از عملکرد صندوق بیمه محصولات کشاورزی» با 12.1 درصد و «فقدان فضای رقابتی در عرصه بیمه محصولات کشاورزی» با 3/8 درصد واریانس تبیین شده است. لذا تغییرات ساختاری در بخش بیمه محصولات کشاورزی و سیاست گذاری مناسب و نظارت دقیق از سوی دولت در این زمینه می تواند راه گشا باشد.

این مقاله به روش توصیفی- تحلیلی در پی یافتن پاسخ این مسئله است که با توجه به کمبود منابع آب های سطحی و توزیع نامتناسب این منابع در سطح کشور و نیز در معرض خطر قرار گرفتن خاک های مرغوب کشور توسط عواملی چون فرسایش خاک و نیز بحث مربوط به قاچاق خاک؛ چه عواملی زمینه بروز کشمکش و رقابت بر سر منابع آب و خاک در ایران را بوجود آورده و این کشمکش و رقابت بر سر منابع چه پیامدهایی را به دنبال داشته است.با توجه به نتایج این تحقیق، صرف نظر از مؤلفه های کمبود و نیاز که عامل اصلی بروز رقابت و کشمکش بر سر منابع آبی در داخل ایران شده است، سوء مدیریت، ناکارآمدی الگوی مصرف و توسعه های کمی محور، ناشیانه و بدون مطالعه دقیق در قالب طرح های انتقال آب از استان های بالادست به استان های پایین دست، زمینه ساز رقابت و کشمکش بر سر منابع آبی در کشور شده اند. منابع خاک کشور نیز همگام با منابع آب در معرض تهدید و نابودی قرار گرفته اند. در کنار فرسایش میلیون ها تن خاک در سال، خاک های کشاورزی در صدها نقطه از کشور در معرض آلودگی توسط آلاینده هایی چون سموم کشاورزی، فلزات سمی و فاضلاب ها قرار گرفته اند. معضل دیگری که امنیت کشاورزی ایران را تهدید می کند، قاچاق خاک های مرغوب کشور به کشورهای حاشیه خلیج فارس است که به دلیل کم توجهی مسئولین و نبود یک نظارت قوی و یک سازماندهی مؤثر برای مبارزه با آن، همچنان ادامه دارد.