مطالعات زبان و ترجمه

یکی از شیوه هایی که درگذشته در ترجمه متونِ وحیانی از جمله انجیل و قرآن مجید به کار می رفت، شیوه ترجمه بین خطّی بود. در این شیوه، مترجمان به دلیل حرمتی که برای متن اصلی قائل بودند به ترجمه حیثیت متنی مستقل نمی دادند و به شکل لفظ به لفظ ترجمه می کردند و ترجمه خود را بین خطوط می آوردند. بااین حال ترجمه های اوّلیّه قرآن کاملاً تحت اللفظی نیست و از ابتکاراتی زبانی برخوردار است که بررسی آنها موضوع این مقاله است. در این تحقیق با استفاده از روش توصیفی‑تحلیلی، به واکاوی مقایسه ای و زبان شناختی چهار ترجمه بین خطّی کهن قرآن در بازه زمانی قرن چهارم تا نیمه قرن ششم هجری پرداخته ایم. این چهار متن عبارت اند از: ترجمه رسمی معروف به ترجمه تفسیر طبری و ترجمه تفسیر ابوالفتوح رازی در بخش آیات، ترجمه قرآن قدس و ترجمه قرآن ری . موارد انتخاب شده در دو حوزه کلّیِ «واژگان» و «نحو» مورد مقایسه و تحلیل قرار گرفته است. یافته ها حاکی از آن است که مترجمان به درجات متفاوت به صورت های واژگانی و نحوی متن اصلی وفادار بوده اند. به عبارت دیگر، علی رغم اینکه ترجمه ها درمجموع تحت اللفظی هستند، مجموعه ای از ویژگی های شاخص واژگانی و نحوی دارند که آنها را به متون ارزشمندی تبدیل کرده است. کاربرد معادل های اصیل فارسی در ترجمه تفسیر طبری و در ترجمه قرآن قدس و نیز وجود برابرنهاده ای محلی، عمدتاً گویش سیستانی، در ترجمه قرآن قدس از جمله این ویژگی هاست. در ترجمه تفسیر ابوالفتوح رازی و ترجمه قرآن ری تأثیرپذیری مترجمان از زبان مبدأ در حوزه واژگانی و به خصوص در ترجمه واژگان دخیل بیشتر مشهود است. در حوزه نحوی نیز ترجمه های تفسیر ابوالفتوح رازی و قرآن ری همخوانی بیشتری با اقتضائات نحوی زبان فارسی نشان می دهند.

مطالعات فراوانی بر اهمّیّت استفاده از ادبیّات در آموزش زبان و فرهنگ تأکید کرده اند. باوجوداین، تعداد مطالعات متمرکز بر اثرات آموزش زبان به وسیله داستان های کوتاه بر هویّت یادگیرندگان انگلیسی محدود است. این تحقیق به بررسی نقش آموزش داستان های کوتاه بر شکل گیری هویّت فرهنگی دانشجویان زبان انگلیسی در ایران می پردازد. هفت داستان کوتاه زبان مادری ترجمه شده و خارجی پیرامون مفاهیم فرهنگیِ وفاداری، عدالت و عشق در کلاس آموزش داده شدند. نمونه های انتخابی، هدفمند، چهار دانشجوی کارشناسی سال سوم رشته انگلیسی دانشگاه یزد بودند. هویّت سازی این نمونه های انتخابی از طریق مصاحبه های روایی، پرسشنامه های باز و مطالعه خاطرات مورد بررسی قرار گرفتند. پژوهشگران داده های مربوط به خودانگار ه گذشته، حال و آینده یادگیرند گان را جمع آوری و به وسیله تحلیل محتوای کیفی تجزیه وتحلیل کردند. از نظر تغییرات هویّت فرهنگی در این مطالعه می توان مسیر مشخصی را ثبت کرد که از احساس بیگانگی فرهنگی و برتربینی فرهنگ خارجی شروع و به مرحله تکریم هویّت ملّی، پاسداشت تنوّع بین فرهنگی و تمایل به عضویّت کارآمد در جوامع بین المللی می رسد. هم زمان با حرکت به سوی جهانی شدن، شرکت کنندگان تمایل به حفظ هویّت فرهنگی خود نیز نشان دادند. یافته ها همچنین صحّت نظریّات ساخت گرایی اجتماعی در مورد پویایی و چند گانگی هویّت را تأیید کردند. یافته های این تحقیق بر ضرورت تجدیدنظر هوشمندانه محتوای آموزشی استفاده شده در تدریس درس بیان شفاهی، در راستای تحکیم هویّت فرهنگی یادگیرندگان در مسیر متعارف جهانی شدن تأکید می کند.

مقاله حاضر با اتّکا به مدل بازروایت در ترجمه دیداری‑شنیداری قمی و فرحزاد (الف 2020) به بررسی انواع بازقاب بندی در دوبله بینازبانی پویانمایی های پخش شده از صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران می پردازد. ازآنجایی که روایت های دیداری‑شنیداری ماهیّت چندوجهی دارند، علاوه بر محل های کلامی، محل های غیرکلامی هم در فرایند بازروایت دستخوش تغییر می شوند که این امر زمینه بیشتری را جهت بازقاب بندی در اختیار مترجم و مؤسسه ترجمه قرار می دهد. بدین منظور از بررسی روایت چندوجهی قمی و فرحزاد (الف 2020) برای تحلیل و مقایسه پویانمایی های اصلی و دوبله شده در سطح خرد محل های کلامی و غیرکلامی بهره گرفته شده است. نتایج پژوهش حاکی از آن است که پانزده نوع مختلف بازقاب بندی در ساخت واقعیت در دوبله پویانمایی ها شرکت می کنند که به سه دسته بازقاب بندی از طریق تصرف گزینشی، بازقاب بندی از طریق برچسب زدن و بازقاب بندی از طریق جابجایی جایگاه شخصیت ها تقسیم می شوند. علاوه براین، بازقاب بندی زمانی/مکانی انواع دیگر بازقاب بندی را تحت الشعاع قرار می دهد. بر اساس این مطالعه، صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران نقشی فعّال در ساخت واقعیت در زبان مقصد ایفا می کند و از ترجمه به عنوان ابزاری برای اشاعه و یا سرکوب روایت های خاص در پویانمایی های مقصد بهره می گیرد.

با توجّه به فقر پژوهشی در تحقیقات طولی آموزش زبان انگلیسی در زمینه ترکیب روان شناسی مثبت و منفی، مطالعه کنونی با هدف بررسی خط سیر و نقش میانجی گری لذّت زبان خارجی و بی انگیزشی یادگیری در رابطه بین حس تعلق با عملکرد درسی زبان انگلیسی اجرا گردید. نمونه این پژوهش به تعداد 557 دانشجو ترم اوّل دانشگاهی از رشته های غیر زبان انگلیسی به وسیله نمونه گیری در دسترس انتخاب شد. با تکیه بر روش تحقیق پیمایشی طولی، داده ها در سه دوره زمانی مختلف در طول یک ترم تحصیلی جمع آوری شدند. تحلیل داده ها با استفاده از روش آماری «منحنی رشد پنهان» نشان داد که کاهش معنی داری در لذّت زبان خارجی و افزایش معنی داری در بی انگیزشی یادگیری در طول ترم تحصیلی در درس زبان پیش دانشگاهی بین شرکت کنندگان این تحقیق وجود داشت. درحالی که همبستگی حس تعلق با میزان اوّلیه بی انگیزشی یادگیری زبان منفی بود، حس تعلق با میزان اوّلیه لذّت زبان خارجی همبستگی مثبت داشت. تأثیر غیر مستقیم حس تعلق در محیط کلاس بر عملکرد درسی زبان با میانجی گری لذّت زبان خارجی و بی انگیزشی یادگیری معنی دار گزارش شد؛ این در حالی بود که بدون متغیر های میانجی تأثیر مستقیم حس تعلق در محیط کلاس بر عملکرد درسی زبان معنی دار نبود. یافته های این پژوهش دارای کاربردهای آموزشی مهمی است که مورد بحث قرار گرفته است.

این مقاله به بررسی دو نمایشنامه در انتظار گودو (1953) نوشته ساموئل بکت (1989-1906) و بهترین بابای دنیا (1349) اثر غلامحسین ساعدی (1364-1314) پرداخته است. با توجّه به پایه نظری این مقاله که دیدگاهِ پوچی آلبر کامو و مؤلفه های مربوط به آن است، شخصیت های این دو اثر مورد واکاوی و بررسی قرار گرفته اند. در این دو نمایشنامه مفاهیمی همچون انتظار، نیاز، درد و رنج و مرگ با توجّه به نظرات کامو واکاوی شده اند. نویسندگان در ادامه به تحلیل مفهوم «انسان پوچ» آلبر کامو پرداخته اند و در پایان، مسأله مرگ و بازتاب آن را در نگرش انسان پوچ کامو، در این دو اثر نشان داده اند. بر این اساس، یافته ها این تحقیق نشان می دهد که مفهوم نیاز انسان برای داشتن امید در زندگی، بی فایده است و درد و رنج ناشی از به سرانجام نرسیدن انتظار در سرتاسر این دو نمایشنامه دیده می شود. شخصیت های این دو اثر، پوچی زندگی را آنچنان که انسان پوچ کامو درمی یابد، درک نکرده اند و در پوسته جهل و نادانی دنیای پوچ خود باقی مانده اند. این شخصیت ها از انتظاری پوچ و امیدی واهی رنج می برند.

مطابق با نظریّه روایت بیکر، ابزارهای پیرامتنی مثل مقدّمه، پانویس ها و یادداشت های مترجم، نقش مهمی در تغییر دادن روایت های متن مبدأ ایفا می کنند. بر این اساس، مقاله حاضر با استفاده از نظریّه «روایت» و مفهوم «قاب بندی از طریق ابزارهای پیرامتنی»، بر ترجمه فارسی کتاب اسلام در ایران متمرکز می شود و مطالب پیرامتنی موجود در بخشی از آن را بررسی می کند تا مشخص شود ترجمه چگونه با استفاده از این ابزار رویدادهای شرح داده شده در متن اصلی را برای خواننده فارسی زبان بازروایت کرده است. برای این منظور، در بخش مورد نظر، متن نویسنده و پیرامتن های ترجمه به صورت مقایسه ای تحلیل شد تا روایت های متفاوت هر یک از آنها از موضوع های مناقشه آمیز و نحوه بازروایت این موضوع ها در ترجمه معلوم شود. در اینجا الگوهای جدید پیرنگ سازی علّی و درنهایت روایت های جدید ساخته شده در ترجمه مشخص شد. نتایج نشان داد که مطالب پیرامتنیِ ترجمه در مواجهه با دیدگاه های نویسنده به چهار شکل عمل کرده بودند: 1) زیر سؤال بردن دیدگاه نویسنده و به چالش کشیدن آن، 2) پذیرفتن حرف نویسنده اما ارائه توجیهی متفاوت برای آن، 3) تصحیح اشتباه نویسنده، 4) ارائه توضیحات بیشتر. بر این اساس، توضیحات افزوده شده به ترجمه، روایت متن مبدأ از برخی رویدادها و شخصیت های تاریخی را مردود می داند و به نظر می رسد که این رویدادها و شخصیت ها در نسخه فارسی از زاویه اسلام شیعی بازروایت شده و با روایت عمومی و پذیرفته شده تشیع تطبیق یافته اند.

کم رنگ شدن مفهوم ترجمه به عنوان تعادلِ یک به یک بین متن مبدأ و متن مقصد و توجّه روزافزون به مخاطب که در دهه های 70 و 80 میلادی به اوج خود رسید سبب تحول و تطور تئوری ترجمه گشت و مخاطب و نقش وی را در کانون توجّه مطالعات ترجمه قرار داد. حال، اکثر ترجمه های قرآن به زبان فارسی، بااینکه برگردان هایی معنایی به شمار می روند، پرداختن به اسلوب و شیوه نگارش زبان عربی را بر مخاطب فارسی زبان رجحان می نهند که این امر سبب بسیاری از کاستی های ترجمه های قرآن از جمله عدم ارتباط مؤثر مخاطبان فارسی زبان با این ترجمه ها شده است. پژوهش حاضر در تلاش است تا با مقایسه ترجمه معنایی فولادوند و ترجمه مخاطب محور علی ملکی و با استفاده از مفاهیمی چون «تعادل کارکردی» کولر (1979) و «اثر معادل» نایدا (1964) نشان دهد که رویکرد مخاطب محور به ترجمه قرآن به واسطه استفاده از ظرفیت های زبان فارسی بهتر از ترجمه های معنایی می تواند مخاطب را در درک درست و سریع آیات قرآنی یاری رساند و با محور قرار دادن خوانندگان فارسی زبان، برگردانی کاملاً مخاطب محور از قرآن به دست دهد که در عین رعایت امانت، عاری از بسیاری از کژتابی های ترجمه های موجود قرآن باشد و خواندن ترجمه قرآن را به تجربه ای لذّت بخش بدل کند.