کاشان شناسی

بازار سنتی ازجمله مهم ترین آثار تاریخی و دیدنی شهر کاشان است که به شکل خطی، فضای وسیعی از بافت تاریخی شهر کاشان را به خود اختصاص داده است. این بازار با عناصر مختلفی چون کاروانسرا، سرا، تیم، تیمچه، مسجد، مدرسه، حمام، آب انبار، زیارتگاه و... یکی از پر رونق ترین و باشکوه ترین بازارهای ایران به شمار می آید. تیمچه امین الدوله به عنوان یکی از اجزای اصلی این بازار، از زیباترین تیمچه هاست. زیبایی منحصر به فرد این تیمچه مدیون هنر و مهارت معماران و هنرمندان گذشته شهر کاشان است که امروزه به عنوان یک میراث باارزش برای هنر و معماری ایرانی باقی مانده است. هدف این پژوهش، توصیف مطلوبیت کالبدی کارکردی تیمچه امین الدوله است. روش پژوهش توصیفی تحلیلی است که با استفاده از داده های به دست آمده از برداشت های میدانی، کتابخانه ای، مصاحبه با خبرگان و مطلعین محلی در سازمان های مرتبط به انجام رسیده است. یافته های مطالعه نشان می دهد با تغییراتی کالبدی در فضاهای تیمچه، می توان به بهبود مطلوبیت کالبدی کارکردی تیمچه امین الدوله کمک کرد. ازجمله این اقدامات می توان به حذف عناصر زاید ازجمله حذف چایخانه، توجه به زیبایی و کیفیت تأسیسات تیمچه اشاره کرد.

مستندنگاری میراث ارزشمند معماری به معنای جمع آوری و طبقه بندی مدارک مرتبط با این آثار، گام اول در تدارک مواد خام «تولید دانش» در این حوزه است که هم در آموزش معماران مفید بوده و هم برای نهادهای متولی مستندنگاری، همچون سازمان میراث فرهنگی یا شهرداری کاربرد دارد. این کار مستلزم صرف منابع مالی، انسانی و تجهیزاتی فراوان است که به دلیل محدودیت های معمول، یا امکان پذیر نیست یا با سرعت کم و کیفیت پایین انجام می شود. از سویی در دانشکده های معماری، یادگیری معماری در بسیاری از درس ها، از طریق بررسی نمونه آثار ارزشمند انجام می شود که خود نیازمند تهیه مستندات این بناها توسط دانشجو و با هدایت استاد است. به نظر می رسد بتوان ظرفیت های آموزش معماری را در جهت نیاز نهادهای مذکور شکوفا کرد تا این کار با کیفیتی مناسب تر و هزینه ای کمتر انجام شود. متن پیش رو، حاصل تحقیقی با هدف امکان سنجی «مستندنگاری میراث معماری ایران» با بهره گیری از «ظرفیت های آموزشی و پژوهشی دانشکده های معماری» است. در این جستار ابتدا «چیستی، چرایی و چگونگی مستندنگاری» پرداخته و با بهره گیری از اندیشه های پژوهشگران یا نهادهای مرتبط، چهارچوب مفهومی موضوع تبیین شده است. سپس ضمن بررسی درس های معماری (دوره کارشناسی و کارشناسی ارشد) ظرفیت های هریک در مستندنگاری بررسی رابطه این دو مشخص شده و به عنوان نتیجه، راهکارهایی برای نیل به هدف مذکور، به همراه مسیر عملیاتی تحقق این هدف ارائه شده است.

بسیاری از محققان توسعه بر این اعتقادند که صنعتی شدن موجب ایجاد اشتغال پویا، کاهش مهاجرت های روستایی، کاهش نابرابری های منطقه ای و استفاده از منابع محلی و رونق کشاورزی، افزایش رفاه روستایی و گسترش صادرات می شود. در این راستا صنعت فرش دستباف به عنوان مهم ترین صنعت از میان صنایع دستی روستایی کشور به ویژه در نواحی مرکزی ایران در تحقیق حاضر مد نظر قرار گرفته است، زیرا قالی بافی ازجمله صنایع کاربر و همچنین حرفه خانگی و عمدتاً «خانگی روستایی» به شمار می رود و براساس بررسی های موجود، می توان گفت که بخش اعظم دست اندکاران تولید قالی در روستاها زندگی می کنند. بستر جغرافیایی این تحقیق، بخش ابوزیدآباد شهرستان آران و بیدگل است و با توجه به ماهیت موضوع تحقیق، این پژوهش با رویکرد پیمایشی و با استفاده از تنظیم و تکمیل پرسشنامه در بین روستائیان منطقه ابوزیدآباد انجام شده و با توجه به وجود 1791 خانوار موجود در روستاهای مورد مطالعه حجم نمونه 200 نفر تعیین گردیده است. یافته های حاصل از این تحقیق نشان می دهد که صنعت قالی بافی در توسعه اقتصادی خانواده های روستایی تأثیر مثبتی داشته است. با وجود این در وضع فعلی، مردم ناحیه به صنعت قالی بافی به عنوان یک شغل ثابت نگاه نمی کنند؛ درصورتی که صنعت قالی بافی در برابر سایر مشاغل به عنوان یک شغل بسیار خوب به ویژه برای زنان خانه دار به حساب می آید و باعث افزایش درآمد خانوارهای روستایی می شود که این امر موجب بهبود سطح زندگی روستائیان و درنهایت توسعه روستا می شود و از مهاجرت روستائیان به شهر جلوگیری می کند.

عبدالرحیم همایون فرخ و رکن الدین همایون فرخ دو نویسنده و ادیبی هستند که برای جامعه ادبی ایران در قرن اخیر چهره های چندان شناخته شده ای نیستند. مقاله پیش رو، واکاوی کوتاهی درباره شرح زندگانی، آثار و نمایشنامه های این دو نادره کار کاشانی است که در مسند پدر و پسر، نه تنها در حوزه های ادبی ایران آثار فراوانی را در قالب تحقیق و نگارش و تصحیح متون ادبی از خود بر جای گذاشته اند، بلکه هر دو این درگذشتگان نیز در حوزه نمایشنامه نویسی وارد شده و در ژانرهای مختلفِ چند نمایشنامه طبع آزمایی کرده اند. در مقاله پیش رو، ابتدا مقدمه ای درباره وضعیت نمایشنامه نویسی ایران در روزگاری آورده ایم که این پدر و پسر در آن به فعالیت پرداخته اند. سپس به زندگانی آن ها به صورت مستقل و گذرا پرداخته ایم و درنهایت، بدون هرگونه جانب داری، آثار نمایشی هریک از این دو ادیب را بررسی کرده ایم. پیش از ورود به مبحث اصلی، ذکر این نکته لازم است که این مقاله با رویکردی تاریخی و به روش مطالعات کتابخانه ای نگارش شده و تأکید اصلی آن بیشتر بر معرفی این دو ادیب یادشده و تحلیل آثار نمایشی آن ها که امروزه متأسفانه به دست فراموشی سپرده شده است.

غیاث الدین جمشید کاشانی آخرین ریاضیدان دوره باشکوه تمدن اسلامی است که تأثیر زیادی بر آموزش ریاضیات ، ریاضیات محاسباتی و به خصوص ریاضیات معماری گذاشته است. در این مقاله، روش کاشانی در محاسبه سینوس °1، محاسبه عدد π، استخراج ریشه nام و مقایسه آن با روش استوین، مسائل مرتبط با ارث مطابق شرع مقدس اسلام و قضیه اعداد متحابه در نوشته های او مورد بررسی قرار گرفته است. مهم ترین نکته مقاله، تأکید بر نقش پراهمیت کاشانی در آموزش ریاضیات و ریاضیات مجاسباتی است؛ چنان که وی را می توان اولین دانشمند تاریخ دانست که به طور منظم مسائل ریاضیات معماری را مورد مطالعه قرار داده است.

درویش محمد، معروف به میرزا محمد اردبیلی بیدگلی و متخلص به محقق از علما، عرفا و شاعران سده یازدهم هجری است. از وی چهار رساله و یک کتاب موسوم به ریاض العارفین و منهاج السالکین بر جای مانده است؛ تذکره الذاکرین یکی از این رساله هاست که پیش از کتاب یادشده نوشته شده است. از این رساله دو نسخه موجود است: یکی در کتابخانه مدرسه نمازی خوی و دیگری در کتابخانه مدرسه سلطانی کاشان. رساله تذکره الذاکرین به رسم معمول صوفیه و سایر آثار این نویسنده به درخواست «عزیزی از مشارکان ذوق ارباب معرفت و تجرید» و «پیشروان حلقه تصوف و توحید» نگارش یافته تا موجب منتفع گردیدن طالبان و سبب جدّ و سعی ذاکران گردد. این رساله مشتمل بر یک دیباچه، مقدمه، شش تذکره و خاتمه است و علاوه بر اشتمال بر اطلاعات ویژه زبانی و عرفانی، آمیخته به عواطف و احساسات شاعرانه نویسنده نیز هست که لحنی شخصی بدان بخشیده است. مقاله حاضر، افزون بر شناسایی و تحلیل نسخه ها، قدری نیز به احوال نویسنده و خصایص نویسندگی و شاعری او پرداخته است.

احسان الله صانعی از شاعران و سخنوران نامی و معاصر کاشان است که بیش از پنج دهه، به کار سرودن شعر و شاعری اشتغال دارد و اشعار زیادی در قالب ها و موضوعات مختلف از خویش به یادگار گذاشته است. شعر او آینه ایه ای از افکار، اندیشه ها، باورها و اعتقادات مذهبی، سیاسی و اجتماعی است. او توانسته است ضمن بازتاب بسیاری از مسائل و مشکلات اجتماعی و فرهنگی زمان خویش، احساسات پاک و شاعرانه و احیاناً آرزوها و آمال خویش را در قالب شعر بیان کند. او شاعری شیعه مذهب و سرشار از اخلاص و ارادت به خاندان بزرگوار پیامبر(ص) است و توانسته با استقبال، اقتباس و تضمین شعر بعضی از شاعران بزرگ همچون سعدی، حافظ، سهراب  سپهری و... و سرودن اشاری نغز و سرشار از اندیشه های ناب و مضامین تازه، توانایی ذهنی و زمانی خویش را به رخ دیگران بکشد. در این مقاله می کوشیم ضمن معرفی شاعر، پاره ای از ذوق های سبکی و توانمندی های فکری او را تبیین و تحلیل کنیم. استفاده از واژگان عامیانه و گاه کاشانی و همچنین بهره گیری از واژگان و ترکیبات زیبا و نو از ویژگی شعر او در سطح زبان است. شعر او متأثر از سبک ها و شیوه های مختلف و آمیزه ای از اندیشه ها و ذهنیات متنوع است که باید آن را «شعر روز» نامید. شعر روز شعری است واجد محسنات اشعار دوره های مختلف که گوینده با به کار گرفتن صنایع بدیعی به طور عادی و طبیعی و استفاده از صور خیال در حد اعتدال و بهره جستن از اصطلاحات و کنایات ظریف و تشبیهات و تمثیلات لطیف و متداول، سخن را تا مرز سهل و ممتنع پیش برده است. استفاده از انواع آرایه ها و شگرد های هنری او نشان می دهد که بلاغت و فنون آن را به خوبی می شناخته و در سروده ها خویش بسیار و بجا از آن بهره گرفته است. در بیان تشبیه و در بدیع لفظی واج آرایی، جناس و تکرار و در بدیع معنوی تلمیح و تضاد چشمگیرترین آرایه را به خود اختصاص داده است.