جغرافیا و مطالعات محیطی

شبکه شهرهای ایران دردهه 30 به دنبال دگرگونی شرایط اقتصادی و اجتماعی ایران که ناشی از حاکمیت الگوی برون زا بوده است، دچار تغییرات اساسی گردیده است و موجب پیدایش کلان شهرها، گسیختگی یا انفصال درشبکه های شهری شده و به مرور زمان و رشد جمعیت و پیامدهای آن ایجاد نخست شهری و افزایش تعداد شهرها بوده است. این گروه از شهرها، جایگاه یا مرتبه متناسب و کهکشانی خود در نظام سلسله مراتبی به زنجیره ای تغییر داده اند. این مقاله به استفاده از مدلهای کمی به بررسی سلسله مراتب شهری استان آذربایجان غربی می پردازد. روش پژوهش دراین مقاله کمی - تحلیلی می باشد و با استفاده از نرم افزار Excel و نمودارها برای بررسی و تحلیل اندازه و رشد شبکه شهری استان آذربایجان غربی ترسیم شده است. نتایج حاصل از پژوهش نشان می دهد 1- نقاط شهری استان دارای روابط منظم و سیستماتیکی در مقایسه با الگوهای مورد انتظار نیستند.2- توزیع فضایی شهرها در سطح نظام شبکه شهری استان آذربایجان شرقی متعادل نیست.

گردشگری صنعتی است که نیازمند شناخت و آگاهی کافی از مسائل و عوامل مؤثر اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در هر منطقه است. بنابراین به عنوان فعالیتی اثرگذار بر تمامی ارکان توسعه، بیش از گذشته نیازمند مطالعه است. هدف مقاله حاضر، تبیین رابطه بین عوامل محصول (جاذبه ها، تسهیلات و زیرساختارها) و متغیرهای جمعیت شناختی (میزان سواد، چگونگی انتخاب مقصد، مدت اقامت، شغل و جنس) با تمایل گردشگران صنعت جهانگردی می باشد. جامعه آماری تحقیق، گردشگرانی می باشند که در تابستان 89 به دو شهر نوشهر و چالوس مسافرت نموده اند و تعداد 352 نفر از طریق نمونه گیری تصادفی انتخاب و پرسشنامه ها میان آنان توزیع گردید، نوع تحقیق بر حسب هدف کاربردی و از روش توصیفی- همبستگی استفاده گردید. روش جمع آوری داده ها میدانی و ابزار جمع آوری داده ها، پرسشنامه بوده است، که با استفاده از آمار توصیفی(محاسبه فراوانی درصد، درصد فراوانی تراکمی، میانگین، انحراف استاندارد و جداول و نمودار) و آمار استنباطی (آزمون همبستگی پیرسون، تحلیل واریانس یک طرفه، آزمون توکی و استفاده از نرم افزار SPSS) تجزیه و تحلیل شده است. نتایج نشان داد، تمامی عوامل (عوامل محصول و جمعیت شناختی) که در این پژوهش مطرح شده اند در تمایل گردشگران به دو شهر نوشهر و چالوس مؤثرند. در پایان مقاله نیز در قالب جمع بندی، بحث، نتیجه گیری و پیشنهاداتی در رابطه با کاربردهای نتایج مذکور در دنیای واقعی و نیز ادامه و پیگیری تحقیقات مشابه در آینده ارائه شده است

اطلاعات حاصل از شرایط اقلیمی جهت برنامه ریزی در خصوص چگونگی گذران اوقات فراغت در زمانهای مختلف بسیار سودمند می باشد. در این مطالعه برای بررسی اقلیم آسایش بندر انزلی جهت توسعه گردشگری ساحلی اطلاعات اقلیمی درقالب فایلهای رقومی از سازمان هواشناسی (طی یک دوره آماری 25ساله) تهیه گردید. متغیرهای هواشناسی مورد استفاده عبارتند از: دما، رطوبت نسبی، بادو ... اطلاعات مذکور در قالب شاخص های آسایشی بیوکلیمای انسانی یا قدرت خنک کنندگی محیط (CP )و شاخص دمای موثر استاندارد (SET) در ایستگاه همدیدی موجود در منطقه مورد بررسی قرار گرفته و زمان آسایش اقلیمی مشخص شد. نتایج حاصل از شاخصهای CP و SET ماههای اردیبهشت و مهر را در شرایط وجود تابش آفتاب و ماههای خرداد، تیر، مرداد و شهریور را در شرایط سایه به عنوان ماههای آسایش اقلیمی نشان می دهند.

بخش کشاورزی در استان ایلام با مسائل و مشکلاتی از جمله؛ کمبود سرمایه و سرمایه گذاری، پایین بودن سطح سواد کشاورزان، عدم وجود بازار مناسب برای محصولات تولیدی، وسعت کم اراضی، عدم استفاده مناسب از مکانیزاسیون کشاورزی، بالا بودن میزان اراضی دیم و بیکاری فصلی کشاورزان مواجه می باشد، که این مسائل و مشکلات موانعی را بر سر راه توسعه کشاورزی در این استان به وجود آورده اند. شناخت این مسائل و تدوین برنامه مناسب به منظور برطرف نمودن یا کم رنگ کردن آنها آثاری از جمله؛ رونق بخش کشاورزی، استفاده بهینه از پتانسیل های بخش کشاورزی، افزایش تولیدات، افزایش درآمد کشاورزان، تثبیت جمعیت روستایی، توسعه کشاورزی و نهایتاً توسعه استان را بدنبال دارد. این مقاله با هدف رتبه بندی و تعیین سطوح توسعه یافتگی شهرستان های استان ایلام از نظر شاخص های کشاورزی توسعه، به منظور تحلیل وضعیت کشاورزی شهرستان ها تدوین گردیده است. در این مقاله با استفاده از ترکیبی از روشهای تحقیق توصیفی، اسنادی و توسعه ای و بررسی تعداد30 متغیّر در قالب 5 شاخص (وضعیت بهره برداران، زمین بهره برداری ها، سطح زیرکشت و عملکرد در هکتار محصولات، مکانیزاسیون کشاورزی و دامداری) با استفاده از مدل موریس سعی گردیده است وضعیت بخش کشاورزی در شهرستان های استان ایلام مورد بررسی قرار گیرد و شهرستان ها از نظر سطح توسعه یافتگی، طبقه بندی گردند. همچنین با بهره گیری از ضریب اختلاف به تعیین میزان پراکندگی شاخص ها در شهرستان ها و با استفاده از دامنه نوسانات، به تعیین نوسان ضریب توسعه یافتگی شهرستان ها از نظر شاخص های مورد مطالعه، مبادرت شده است. در نهایت با استفاده از نرم افزار Arc-View، نتایج سطح بندی شهرستان ها، از نظر شاخص های کشاورزی توسعه در قالب نقشه ارائه گردیده است. نتایج به دست آمده نشانگر نامناسب بودن وضعیت شهرستان های استان ایلام از نظر شاخص های موردمطالعه می باشد. به صورتی که کلیه شهرستان ها، از نظر مجموع شاخصهای مورد مطالعه، در زمره شهرستان های محروم (توسعه نیافته) و تنها از نظر برخی شاخص ها، تعدادی از شهرستان ها در وضعیت نیمه برخوردار (درحال توسعه) قرار گرفته اند. در پایان نیز راهکارهایی به منظور رفع مشکلات بخش کشاورزی استان ارائه گردیده است.

کاهش دمای هوا به صفر درجه سلسیوس و کمتر از آن را یخبندان گویند که در صورت وجود رطوبت، پوششی از یخ بر روی سطوح اجسام تشکیل می شود. در این تحقیق، به منظور بررسی یخبندان های رخ داده در ایستگاه سقز، دماهای حداقل روزانه آن مورد مطالعه و بررسی قرار گرفت؛ و در نهایت یخبندان ها به سه دسته ضعیف، متوسط و شدید گروه بندی شدند. سپس محدوده تغییرات زمانی وقوع این یخبندان ها تعیین و فراوانی وقوع آنها نیز محاسبه شده است. همچنین برای پیش بینی یخبندان های دیررس بهاره با استفاده از مدل رگرسیون خطی چند متغییره[1]رابطه ای ارائه شده است که مقادیر آن همبستگی خطی خوبی را بین یخبندان های بهاره و پاییزه نشان می دهد. طبق معادله خطی بدست آمده با توجه به اینکه اولین یخبندان پاییزه در سال2008 در روز 35 ژولیوسی (16آبان)، حداقل دمای ماه سپتامبر 4/11 و حداقل دمای ماه آوریل 6/2 درجه سلسیوس بوده است، پیش بینی می شود زمان وقوع آخرین یخبندان بهاره در روز 211 ژولیوسی (11 اردیبهشت) باشد. همچنین با محاسبه متغیرهای آماری مختلف، احتمال وقوع آستانه های دمایی بین صفر تا 15- درجه سلسیوس نیز در ماههای سال تعیین گردید. علاوه براین با تقسیم سال به 36 دهه مختلف سعی شده است دماهایی که با احتمالات مختلف، امکان وقوع دارند نیز محاسبه گردد. نتایج نشان می دهد که حداقل دمای ایستگاه سقز طی سالهای اخیر روند افزایشی داشته است. یخبندان های شدید عمدتاً در ماههای ژانویه و فوریه، یخبندان های متوسط در مارس و دسامبر و همچنین یخبندان های ملایم در نوامبر و آوریل رخ می دهند [1] Multiple Liner Regression

امروزه توسعه گردشگری روستایی به عنوان راهکاری در جهت توسعه اقتصادی و اجتماعی نواحی روستایی محسوب می شود اما توسعه گردشگری همواره با موانعی نظیر موانع ساختاری، زیربنایی، اجتماعی- فرهنگی و موانع آموزشی روبرو است. هدف این مقاله، تحلیل موانع موثر بر توسعه گردشگری روستایی در دهستان سردابه شهرستان اردبیل می باشد. روش کار به صورت میدانی بوده و اطلاعات از طریق پرسش نامه از 200 نفر از روستاییان ساکن در دهستان سردابه جمع آوری گردیده است. روایی صوری پرسش نامه با کسب نظرات صاحب نظران در دانشگاه و کارشناسان اجرایی مربوطه به دست آمد. هم چنین پس از انجام یک مطالعه راهنما و آزمون پایایی پرسش نامه ضریب کرونباخ آلفا 86/0 بدست آمد. داده های بدست آمده با استفاده از تکنیک فرآیند تحلیل سلسله مراتبی مورد تحلیل قرار گرفته اند. نتایج پژوهش نشان می دهد که از بین موانع موثر در توسعه گردشگری روستایی مانع ساختاری در شهرستان اردبیل، موثرترین مانع فرآروی توسعه گرشگری روستایی بوده و موانع اجتماع-فرهنگی، زیربنایی و آموزشی در رده بعدی قرار گرفتند. در نهایت با توجه به تحلیل نتایج، پیشنهاداتی کاربردی ارائه شده است.

یکی از مسائل مهم در شهرهای امروزی مسئله اسکان غیر رسمی است. این پدیده تحت تاثیر روابط نابرابر سیاسی- اقتصادی در سطح جهانی، ضعف برنامه های ملی در سطح میانی و برنامه ریزی شهری در سطح خرد شکل گرفته است. مقاله حاضر درپی بررسی، شناخت و تحلیل ساختار اقتصادی و کالبدی-فضایی اسکان غیررسمی در شهر بناب می باشد. روش تحقیق از نوع پیمایشی (Survey)بوده ولی در عین حال از روش کتابخانه ای (اسنادی) نیز بهره گرفته شده است؛ نوع تحقیق بر اساس هدف پژوهش کاربردی و براساس ماهیت پژوهش توصیفی-تحلیلی است. شیوه نمونه گیری احتمالی ساده بوده که برای انتخاب افراد نمونه از روش سیستماتیک استفاده شده است. تعداد پرسشنامه350 مورد می باشد. بررسی ساختار اقتصادی محله دیزج شمالی بر اساس 5 شاخص و بررسی ساختار کالبدی-فضایی این محله بر اساس 5 شاخص دیگر صورت گرفت. یافته های تحقیق نشان می دهد که گسستی آشکار در ساختاراقتصادی و کالبدی-فضایی بین محله دیزج شمالی و سایرمحلات شهر بناب وجود دارد. همچنین بررسی و تحلیل کلیه شاخص های تحقیق نشان می دهد که رابطه ای مستقیم بین شرایط نامطلوب اقتصادی و کالبدی-فضایی در محله اسکان غیر رسمی دیزج شمالی قابل مشاهده است

امروزه با وجود پیشرفت فن آوری های نوین، مخاطرات محیط طبیعی در بسیاری از شهرهای دنیا هنوز حادثه ساز و بحران زا است. چنانچه به طور علمی هدف و اولویت مدیریت امور اجرایی در جهت کاهش مخاطرات طبیعی تعیین و مشخص گردد، گام های موفق در برنامه ریزی مدیریت بحران نواحی شهری تحقق بیشتری خواهد یافت. بر این اساس، هدف تحقیق حاضر، شناخت، بررسی و الویت سنجی مخاطرات محیط طبیعی در شهر زابل می باشد. روش تحقیق توصیفی – تحلیلی و مبتنی بر مطالعات اسنادی و بررسی های میدانی است. در تحقیق حاضر ضمن طرح مخاطرات طبیعی موجود در منطقه سیستان به طور جزئی تر اثرات مخاطرات طبیعی بر شهر زابل بررسی شده است. داده ها و اطلاعات مورد نیاز با توجه به تجربیات بومی از طریق پرسشنامه ها استخراج گردیده و بر اساس اولویت های شهروندان راهبردهای عمده تعیین و مشخص شدند. از مدل Topsis برای تعیین اولویت ها استفاده شده است، نتایج تحقیق نشان می دهد؛ در منطقه سیستان عمده ترین مخاطرات طبیعی به ترتیب اولویت خشکسالی، طوفان، سیل و ماسه های روان می باشند، مطابق محاسبات انجام شده در مدل Topsis، خشکسالی با 0.909 درصد به عنوان رایج ترین مخاطرات طبیعی برای شهر زابل است، همچنین تجربیات شهروندان بومی نشان می دهد در صورت وقوع خشکسالی، مخاطرات طوفان و ماسه های روان تشدید می گردد، در این راستا، راهکارها و پیشنهادهایی ارایه گردیده است.