جغرافیا و مطالعات محیطی

اشتغال و بیکاری از مهمترین مسائلی هستند که برای ایجاد یک جامعه مرفه باید مورد توجه گیرند، زیرا مهم ترین شرط برای رشد و توسعه هر جامعه ای ایجاد اشتغال است. به همین منظور در برنامه های توسعه، کاهش بیکاری و ایجاد اشتغال پایدار به عنوان یکی از محورهای اساسی مورد توجه قرار گرفته است. پژوهش حاضر که از نوع توصیفی- تحلیلی است، با هدف تحلیل فضایی و تعیین جایگاه شهرستان های استان گلستان به لحاظ برخورداری از شاخص های اشتغال انجام گرفته است. در این تحقیق برای دستیابی به اهداف پژوهش از 21 شاخص در زمینه اشتغال استفاده شده است. داده های مورد استفاده از مرکز آمار ایران( سالنامه آماری استان گلستان) تهیه گردید. به منظور تحلیل داده ها از نرم افزار آماری Spss ، سطح بندی شهرستان ها براساس مدل تصمیم گیری چند معیاره تایج نشان می دهد بین شهرستان های استان گلستان شکاف و نابرابری زیادی در برخورداری از شاخص های اشتعال وجود دارد و این شکاف و نابرابری از مرکز استان به سمت پیرامون بیشتر می شود. سطح بندی شهرستان ها استان گلستان براساس مدل تاپسیس حاکی از آن است که شهرستان های گرگان و بندرگز درسطح کاملاً برخوردار، آزادشهر، بندر ترکمن و کردکوی در سطح برخوردار، آق قلا، کلاله، علی آباد، گنبد کاووس، مینودشت و مراوه تپه در سطح نسبتاً برخوردار و گمیشان، رامیان وگالیکش در محرومترین سطح قرار گرفته اند. در نهایت جهت رفع نابرابری های موجود در زمینه اشتغال در راستای عدالت اجتماعی پیشنهادهایی ارائه شده است.

گسترش بدون برنامه ریزی مناطق شهری مشکلات زیست محیطی عدیده ای از قبیل: آلودگی منابع آب،کاهش فضای سبز، افزایش آلودگی هوا و ... را بوجود آورده است. از این رو پایش تغییرات در مناطق شهری و بررسی تغییرات کاربری اراضی در مطالعات برنامه ریزی شهری و توسعه پایدار مهم می باشد. این مطالعه با هدف بررسی رشد شهر رشت و شناسایی تغییرات کاربری اراضی برای تصمیمات آتی، با استفاده از تصاویر ماهواره ای بین سال های 1986 تا 2014 صورت گرفته است. بدین منظور با استفاده از تصاویر لندست (1986-2000-2014) و استفاده از تکنیک طبقه بندی حداکثر احتمال و بارزسازی تغییرات به روش مقایسه پس از طبقه بندی، گسترش شهر و تغییرات کاربری اراضی در دوره بررسی شد. سپس با استفاده از آمارکلاسیک میزان گسترش شهر و تغییرات کاربری اراضی و جهات اصلی گسترش شهر محاسبه گردید. بر اساس نتایج این مطالعه از سال 1986 تا 2014 حدود 3188 هکتار به وسعت مناطق شهری اضافه شده که برای این گسترش 3153 هکتار از باغات و اراضی کشاورزی، و 35 هکتار از شالیزار ها تخریب شده است. در این بین حدود 170 هکتار از باغات و اراضی کشاورزی به شالیزار و 108 هکتار از شالیزارها به باغات و اراضی کشاورزی تغییر کاربری داده است. بررسی گسترش شهر در جهات مختلف نیز گویای این بود که بیشترین رشد در جهت شمال و شمال شرق و جنوب و جنوب غرب صورت گرفته است. رشد شهر به زبانه های مثلثی شکل در اطراف شهر گویای نقش راه های اصلی در گسترش شهر رشت می باشد.

توسعه کالبدی- فضایی شتابان شهر کرج طی سال های 1335 تا 1390 از جمعیت 14526 نفری در سال 1335 و حدود km2مربع وسعت به جمعیتی حدود 1614626 نفر و وسعتی حدود 187km مربع در سال 1390 رسیده است. این رشد شتابان و متمرکز منابع اکولوژیک از جمله خاک های حاصلخیز،  معدنی، منابع آب سطحی و زیرزمینی را تخریب کرده است. توسعه ی نامتعادل کاربری ها و به دنبال آن ناهنجاری های اجتماعی و اقتصادی شهر ناشی از این فرآیند است. یکی از راه هایی که برای مقابله با چنین رشد نابسامانی در دنیا مطرح شده، بهره گیری از الگوی رشد هوشمند شهری در تهیه طرح های توسعه شهر است. رشد هوشمند با تمرکز بر تجدید حیات شهری و گسترش گزینه های حمل و نقل عمومی به دنبال ایجاد جوامعی است که مردم به زندگی در آن رغبت نشان دهند. هدف این پژوهش تبین رشد هوشمند و تحلیل فضایی آن است. روش پژوهش توصیفی- تحلیلی با بهره گیری از مدل های آنتروپی شانون و هلدرن و رشد هوشمند شهری، طی سال های 1335 تا 1390 است. نتایج حاصله نشان می دهد که شهر کرج از سال 1335 تا 1390 رشد پراکنده ای در چند هسته جداگانه و ناموزون داشته است. ضریب آنتروپی محاسبه شده (4262/2) در سال 1390 توسعه ناموزون و غیرهوشمند را در سطح بالایی نشان می دهد. همچنین از میان چهار الگوی کالبدی مورد بررسی، الگوی چهارم (ساخت) متعادل منسجم همراه با محور - مراکز ناحیه ای و محله ای پس از وزن دهی، با امتیاز 116 به عنوان الگوی مناسب جهت توسعه آتی شهر کرج انتخاب گردید.

حمل ونقل پایدار درون شهری در واقع تحرک روان وسایل نقلیه٬ مردم و کالاهاست که ضمن برآوردن آسان نیازهای دسترسی و جابجایی به پایداری محیط و عدالت درون و بین نسلی نیز توجه دارد. پژوهش حاضر با انتخاب محله تجریش (با دسترسی بیشتر به حمل ونقل عمومی و فعالیت ها و کاربری های متنوع) و محله ولنجک (با تسهیلات اندک شبکه حمل و نقل عمومی و توپوگرافی خاص) بر آن است تا با مطالعه ای تطبیقی، به سنجش میزان پایداری حمل و نقل درون شهری در این دو محله بپردازد. این پژوهش که بر اساس روش توصیفی – تحلیلی است در گام نخست، اقدام به تدوین و توسعه شاخص ها و زیر شاخص های حمل و نقل پایدار درون شهری در رخساره های اقتصادی، اجتماعی و محیطی نموده است. برای سنجش شاخص های پژوهش از نظر کارشناسان و ساکنان محلات استفاده شده است. مدل AHP جهت تحلیل نظرات کارشناسان و برای مطالعه میدانی از پرسشنامه بهره گرفته شده است. در نهایت، جهت تحلیل آن از آزمون های آماری آنالیز واریانس یکطرفه و جهت بررسی تطبیقی این شاخص ها در محلات از آزمون T-Test دو نمونه ای مستقل استفاده شده است. نتایج تحلیل شاخص ها در محلات نشان می دهد که در محله ولنجک شاخص محیطی حمل و نقل از وضعیت مطلوب تری و شاخص اجتماعی شرایط نامناسبی دارد. این در حالی است که میزان پایداری اجتماعی- اقتصادی حمل و نقل در محله تجریش بالاتر بوده ولیکن از لحاظ محیط زیستی در وضعیت نامطلوبی قرار دارد.

مطالعه گرد و غبار بیابان رسوب گذاری از جمله موضوعاتی است که اهمیتی در پژوهش های مربوط به زیست محیطی جهانی می باشد؛ به همین دلیل باعث شده است که توزیع گردو غبارها برای گردوغبارهای با تغییر پذیری زمانی و مکانی شدید، به طور منظم مورد پایش قرار گیرد. در این پژوهش به مقایسه و بررسی روش های مختلف بارزسازی ذرات طوفان گرد و غبار موثر بر استان خوزستان پرداخته شده است.به دلیل ویژگی های خاص تصاویر سنجنده مودیس در شناسایی و منشأیابی طوفان های گرد وغبار از این تصاویر در این مطالعه استفاده گردید. ابتدا داده های ماهواره ای یا تصاویر ماهواره ای تهیه شد. تصاویر ماهواره ای مورد استفاده تصاویر سنجنده مودیس می باشد. به منظور شناسایی منشأ دقیق گرد وغبار بایستی تصاویر مربوط به چند روز قبل و چند روز پس از مشاهده طوفان گرد و غبار تهیه گردید.. نقشه های گرفته شده از ماهواره آکو و ترا نشان دادند که تغییرات مکانی AOD از روند خاصی پیروی می کند و بر این اساس تغییرات ذرات معلق هوا در شهرستان های غربی خوزستان بیشتر می باشد. بر اساس نتایج این مطالعه بیشترین و کمترین میانگین شاخص AOD تقریبا در همه شهرستان ها به ترتیب در فصول تابستان و پائیز مشاهده شده است. اهواز در طی دوره زمانی مذکور میانگین بالای عمق اپتیکی ذرات معلق هوا (22/0±78/0) را تجربه کرده است. نقشه های توزیع AOD در هر چهار فصل در سال 2013 نشان دادند که با پیشروی از شهرستان های شمال شرقی به سمت جنوب غربی، مقدار AOD افزایش می یابد. همچنین باپیشروی به سمت مرکز استان مقدار شاخص AOD در هر چهار فصل کاهش می یابد.

مسکن مهر به عنوان یکی از بزرگ ترین پروژه های ملی در راستای فراهم کردن مسکن برای اقشار متوسط و ضعیف جامعه می باشد.از آنجایی که رضایتمندی سکونتی یکی از موضوعات مهم است؛ تجربیات و بررسی های متعدد اثبات کرده اند که بخش مهمی از رضایت زندگی را نیز شامل می شود؛ به همین جهت هدف این مقاله سنجش میزان رضایتمندی ساکنان مسکن مهر شهر رشت می باشد. از نظر زمانی این پژوهش در بهار سال 1394 انجام شده است.روش پژوهش توصیفی _ تحلیلی و ابزار جمع آوری اطلاعات شامل مطالعات اسنادی و پیمایشی از طریق توزیع پرسشنامه در شاخص های کالبدی- فضایی، عملکردی- ساختاری، اجتماعی- فرهنگی، اقتصادی و محیط مسکونی می باشد.جامعه آماری این پژوهش ساکنان مسکن مهر شهر رشت و حجم نمونه بر اساس فرمول کوکران 381 نفر بوده است. تجزیه و تحلیل داده ها نیز با استفاده از نرم افزارSPSS20 انجام شد.جهت تحلیل سوالات و بررسی فرضیات پژوهش که با استفاده از آزمون خی دو و آزمون T انجام شده است؛ مشاهده گردید که در بخش شاخص کالبدی- فضایی، افراد نمونه نسبت به فضاها و بناها، دسترسی و راه، فضای عمومی و فضای سبز رضایت چندانی نداشتند. همچنین در بخش شاخص عملکردی- ساختاری، ساکنان مسکن مهر از دسترسی های موجود در مسکن مهر رضایت ندارند. و بیش تر ساکنان مسکن مهر صرفا به دلایل مالی در آن ساکن شده اند. به طور کلی می توان بیان نمود که رضایت ساکنین مسکن مهر شهر رشت در مجموعه ی شاخص های مورد بررسی متوسط و ضعیف ارزیابی شده است.

رشد جمعیت و گسترش سکونت گاه ها بر روی نواحی پرمخاطره، اثر حوادث طبیعی را در جوامع مختلف به ویژه در حال توسعه، افزایش داده است. با توجه به قرارگیری استان خوزستان در محل برخورد صفحه عربستان و فلات ایران، زلزله خیز بودن و عدم مکان گزینی درست سکونت گاه های آن و رشد و توسعه آن ها بر روی گسل های فعال، پهنه بندی این استان برای شناسایی مناطق نامساعد از نظر خطر زلزله و جلوگیری از عدم استقرار سکونتگاه های انسانی در این مناطق برای کاهش خطرات احتمالی در آینده را ضروری نموده است. پژوهش حاضر با ماهیت توسعه ای – کاربردی با هدف پهنه بندی خطر زلزله شهرستان های استان خوزستان برای مقابله با خطرات احتمالی ناشی از این بلای طبیعی صورت گرفته است. همچنین ابتدا 7 پارامتر موثر در تشخیص مناطق زلزله خیز انتخاب، سپس با استفاده از مدل FAHP ترکیب و نقشه پهنه بندی خطرپذیری زلزله حاصل شد. یافته ها حاکی از آن است که از نظر خطرپذیری زلزله از کل مساحت استان خوزستان ، حدود 7 درصد در محدوده ی (خطرپذیری خیلی کم)، 13 درصد (کم)، 20 درصد (متوسط)، 27 درصد (زیاد) و 33 درصد (خیلی زیاد) است و از میان شهرستان ها، اندیمشک و آبادان به ترتیب بیشترین و کمترین خطر پذیری زلزله را داشته اند.

هدف تحقیق حاضر، تعیین سهم عوامل مختلف در پیش بینی میزان تولید ترافیک از کاربری های شهری در بخش مرکزی شهر نیشابور می باشد. به این منظور، از روش تحقیق توصیفی و تحلیلی در قالب همبستگی از نوع پیش بین استفاده شده است. برای گردآوری داده های مورد نیاز از پرسشنامه محقق ساخته بهره برداری شده است. برای تاثیر تغییرات مربوط به هر یک از کاربری های شهری، ابتدا نظر متخصصین و مدیران مرتبط با امر ترافیک مورد پرسش قرار گرفت و برای مقایسه این نتایج، نسبت به گردآوری داده های میدانی نیز اقدام شد. نمونه مورد نظر در بخش نظر سنجی از افراد بر اساس جدول مورگان 60 نفر تعیین شد که این افراد به دو گروه مساوی 30 نفری برای افراد شاغل در بدنه مدیریت شهری و سایر افراد تقسیم شدند. داده های گردآوری شده از این طریق با استفاده از نرم افزارهای مختلف به خصوص SPSS و مدل های آمار توصیفی و استنباطی به خصوص خی دو و تحلیل رگرسیون چند متغیره، تجزیه و تحلیل شد. نتایج نشان داد که تعداد شاغلین در هر کاربری (تعداد مدیران و کارمندان دائمی و موقت در برابر سایر مولفه های هر کاربری و یا عملکرد) می تواند میزان تولید ترافیک هر کاربری(عملکرد شهری) را به طور معناداری پیش بینی کند (000/0 P=). اما افزودن هر یک از متغیرهای محل استقرار، میزان تراکم و نوع عملکرد به متغیر تعداد شاغلین، نمی تواند قدرت پیش بینی تولید ترافیک را به طور معناداری افزایش دهد.

فرهنگ به عنوان یکی از مهمترین ارکان توسعه جامعه، اگر با تضمین های اقتصادی همراه شود، زمینه ساز تحول های مثبت تاثیرگذار در جامعه خواهد شد.. هدف مطالعه حاضر مقایسه کارایی(بهره وری) نسبی شهرستان های استان گیلان و شناسایی واحدهای کارآ به لحاظ بهره وری شاخص های فرهنگی است. روش تحقیق حاضر از نوع تحلیلی-کاربردی بوده و جامعه آماری تحقیق حاضر را 16 شهرستان استان گیلان تشکیل می دهد. روش تحلیل داده ها نیز مبتنی بر تکنیک تحلیل پوششی داد ها بوده و برای تعیین ضریب کارایی واحدهای مورد بررسی و مشخص کردن واحدهای کارآ و ناکارآ از مدل CCR و BCC ورودی محور و برای رتبه بندی شهرستان هایی که با مدل CCR ورودی محور کارا شدند، از روش اندرسون-پیترسون(AP) استفاده شده است. جهت محاسبه مدل ها و تجزیه و تحلیل داده ها نیز از 2 بسته نرم افزاریDEAP و LINGO استفاده شده است. یافته های تحقیق نشان داد که طبق مدل CCR-I، 8 شهرستان و در مدل BCC-I، 11 شهرستان کارآ هستند. در کارآیی برتر(AP) و رتبه بندی نهایی شهرستان ها، شهرستان های کارآ به صورت زیر رده بندی می شود:  رشت > لاهیجان > آستارا > املش > تالش > رضوانشهر> رودبار > بندرانزلی در نهایت، واحدهای مجازی به عنوان الگوهایی برای واحدهای ناکارآ معرفی و پیشنهاد شدند. واحدهای ناکارآ در صورت رسیدن به شرایط واحدهای مجازی متناظر با خود، کارآ می گردند.

به منظوربررسی دقیق روزهای آلوده ازلحاظ تداوم وپایداری، این مقاله به بررسی آماری آلودگی هوای شهرمشهدپرداخته است. دادههای مربوط به آلودگی به صورت روزانه وازسال1384 تاسال1390ازتاسال1390ازاداره کل حفاظت محیط زیست خراسان رضوی تهیه گردید.پس ازجمع آوری دادهها ومشخص شدن دوره آماری ازبین این دادههاآلایندههایی که بیشترین تاثیررا برآلودگی هوای شهرمشهد داشتند(منوکسید کربن، دی اکسید نیتروژن، دی اکسید گوگرد، ازن و ذرات معلق (PM10) جهت مشخص ساختن کیفیت هوا انتخاب گردید و سپس تجزیه وتحلیل آماری به منظورمشخص شدن تداوم وتعدادروزهای آلوده انجام شد. نتایج به دست آمدنشان دادکه آلودگی هواازسال 1384تا سال 1390درنوسان بوده وروند کاهشی داشته است.همچنین درطی دوره موردنظرذرات معلق( PM10) دارای بیشترین مقدار بوده است .آلوده ترین فصول مشهدپاییزوزمستان می باشند.ازلحاظ توزیع سالانه، سال 1386 با29روز آلودگی دارای بیشترین مقدارمی باشد.ماه اسفند با18روزآلوده ترین ماه وتیرماه به عنوان پاکترین ماه سال مشخص شده است.همچنین ازبررسی تعدادروزهای آلوده باتداوم دوروزوبیشتر ،سال1387و1386به لحاظ تداوم نسبت به سالهای دیگرمشخص تربوده است.