آمایش سیاسی فضا

تحقیق حاضر در قالب رویکرد اکولوژیک، رابطه منطقه ساحلی با توسعه سازه های انسانی شهری را تبیین کرده است. منظور از سازه های انسانی شهری، شهرهای ساحلی، جمعیت شهری ساحلی، شهرهای جهانی و پایتخت ساحلی است. این تحقیق از لحاظ هدف، بنیادی و از حیث ماهیت و روش از نوع تحقیقات توصیفی - تحلیلی است. برای گردآوری اطلاعات از روش کتابخانه ای و اسنادی استفاده شده است؛ برای تجزیه و تحلیل داده های پژوهش از استدلال و تجزیه و تحلیل کیفی داده ها و روش کمّی (همبستگی) استفاده شده است. یافته های تحقیق بیانگر آن است که منطقه ساحلی یکی از عوامل در توسعه سازه های انسانی شهری است. به منظور ارزیابی بهتر نقش مناطق ساحلی در پراکنش و تراکم جمعیت انسانی، رابطه منطقه کم ارتفاع و هموار ساحلی با جمعیت ساحلی در 150 کشور دریایی، ارزیابی کمّی گردید. نتایج حاصل از تحلیل رگرسیون نشان می دهد که ضریب همبستگی متغیر توپوگرافی منطقه ساحلی با پراکنش جمعیت انسانی برابر با 812/0 است (05/ 0 < 000/0 مقدار احتمال). نتایج نشان می دهد که رابطه معنی داری بین توپوگرافی منطقه ساحلی با میزان پراکنش جمعیت انسانی در ساحل وجود دارد و مناطق هموار ساحلی از جمعیت انسانی بیشتر برخوردار هستند. در ادامه مقاله، فرصت ها و تهدیدهای استقرار جمعیت در منطقه ساحلی مورد تحلیل قرار گرفته است.

اهمیت دریا و نقش آن در اقتصاد و سیاست دنیا غیرقابل انکار و توجه به آن نیز ضروری می باشد. تاریخ سیاسی جهان گواهی می دهد که کشورهایی که راهبرد دریاگرایی داشته اند؛ قدرتمند و توسعه یافته شده اند. کشور ایران به دلیل برخورداری از سواحل طولانی در خلیج فارس و دریای عمان/ اقیانوس هند از موقعیت جغرافیای ممتازی نسبت به سایر همسایگانش برخوردار است. از سویی دیگر متاسفانه مناطق شرق و جنوب شرقی ایران به دلیل انزوای جغرافیایی همواره مورد بی توجهی در سیاست های کلان ملی قرار گرفته است. بدین منظور یکی از بهترین راهبردهای آمایشی پیشرو برای توسعه و امنیت در این منطقه، اتصال نواحی شرقی به بندر چابهارو سواحل مکران می باشد. این پژوهش سعی دارد با روش توصیفی-تحلیلی و با تکیه بر منابع کتابخانه ای به واکاوی نقش سواحل مکران و سیاست راهبردی دریاگرایی ایران بر توسعه محور شرقی بپردازد. بررسی های اولیه نشان می دهند که در صورت اتخاذ راهبرد دریایی توسط دولت جمهوری اسلامی، ایران شاهد فرآوری مزیت های ژئوپلیتیکی، ژئواکونومیکی و ژئواستراتژیکی آن برای کشور خواهدبود. با تحقق سیاست دریاگرایی، منطقه مکران به عنوان محور ترانزیتی توسعه جنوب شرق مطرح می شود. درصورت مغفول ماندن راهبرد دریاگرایی مبتنی بر ظرفیت اقیانوسی جنوب شرق ایران، سایر بازیگران منطقه ای اقیانوس هند از این پتانسیل استفاده خواهند کرد. لذا پیشنهاد می شود با نگاهی واقع بینانه و عملیاتی به سیاست دریاگرایی بیش از پیش توجه شود.

از الزامات اساسی هر کشوری در مدیریت بهینه سیاسی فضای ملی، توسعه شبکه ترابری ملی و بین المللی به عنوان یکی از متغیرهای توسعه کشور است. ترابری ملی، جابه جایی انسان، کالا، پیام و اندیشه در بخش های مختلف کشور و همچنین در ارتباط با نظام جهانی است. پرسش اصلی مقاله آن است که وضعیت و جایگاه کشورها در نظام ترابری ملی و بین المللی چگونه است و ایران با توجه به جایگاه خود در این نظام چه استراتژی هایی باید در پیش بگیرد. روش تحقیق توصیفی-تحلیلی و منابع کتابخانه ای است. در مباحث آماری از نرم افزار EXCEL و برای سنجش برتری کشورها در شبکه ترابری ملی از روش ماتریسی و روش رتبه بندی تجمعی ساده ( SAR ) استفاده شد. چهار بخش راه آهن، جاده ای، دریایی و هوایی در ترابری ملی انتخاب شدند و برای هر یک از چهار بخش 6 متغیر و مجموعاً 24 متغیر درنظر گرفته شد. همچنین داده ها برای 180 کشور جهان مورد سنجش و آزمون قرار گرفتند. بر اساس نتایج پژوهش، کشورها در پنج دسته، از برترین تا کشورهای درجه پنج در ترابری ملی قرار می گیرند. ایران نیز با قرار گرفتن در دسته سوم (رتبه جهانی 53) وضعیت میانه ای دارد و در میان کشورهای منطقه، رتبه چهارم را به دست آورده است.

ایران دارای مرزهای طولانی با همسایگان بی ثبات از لحاظ سیاسی، امنیتی و دفاعی و حتی سرزمینی قرار دارد و با 8573.7کیلومتر مرز و داشتن 16استان مرزی (بیش از نیمی از استان های کشور)و 15کشور همسایه بعد از روسیه و چین دارای بیش ترین مرز می باشد .عواملی از جمله شرایط خاص منطقه خاورمیانه و بی ثباتی و تنش در کشورهای مجاور، برخی تحرکات واگرایانه در مناطق مرزی در گذشته و حال و ... باعث نوعی بدبینی و نگاه تهدیدنگر به مناطق مرزی توسط حاکمیت شده و نواحی مرزی تحت تأثیر نگاه و رویکرد امنیتی قرار گرفته اند. پیامد این رویکرد ساختار فضایی ناموزون ایران بوده که به رغم تلاش های فراوان از عدالت فضایی دور بوده وساختار مرکز پیرامون الگوی غالب روابط فضایی آن می باشد و نواحی مرزی ایران از سطح توسعه یافتگی مطلوبی در مقایسه با هسته و مرکز کشور برخوردار نیستند. این مقاله با استفاده ترکیبی روش آنتروپی شانون و مدل تصمیم گیری چند معیاره تاپسیس به رده بندی شهرستان های استان های آذربایجان شرقی و غربی از منظر عدالت فضایی پرداخته است تا اثرات رویکرد امنیتی بر عدالت فضایی شهرستان های مذکور بالاخص شهرستان های مرزی نمایان شود. نتایج این پژوهش نشان می دهد هرچند رویکرد امنیتی در مدیریت مرز امنیت را در بعد سخت آن ارتقاء بخشیده است لیکن محدودیت های اعمال شده در تشدید عقب افتادگی وتوزیع نامتعادل عدالت فضایی شهرستان های مرزی آذربایجان شرقی و غربی به ویژه شهرستان های جلفا، پلدشت و ماکو تاثیرگذار بوده است که این مسئله می تواند پیامدهایی از قبیل مهاجرت، تغییرات کاربری اراضی، تغییرات زیست محیطی، کمبود اشتغال و نرخ منفی رشد جمعیت در مناطق مرزنشین را به دنبال داشته باشد. نتایج مدل سنجش عدالت فضایی در استان های آذربایجان شرقی و غربی نشان می دهد سه شهرستان مرزی جلفا، پلدشت و ماکو از لحاظ عدالت فضایی در وضعیت مطلوبی قرار ندارند، البته شهرستان جلفا به نظر می رسد به لطف وجود منطقه آزاد تجاری ارس که بخش بزرگی از آن در شهرستان جلفا واقع است وگمرک نسبتا فعال در این رتبه بندی رتبه بهتری نسبت به پلدشت و ماکو دارد.

در شکل گیری هویت ملی رسانه ها نقش مهمی دارند. نشانه ها درون فضاهای شهری با رمزگانی که درونِ خود دارند قسمتی از محتوای فضای شهری را تشکیل می دهند؛ نشانه ها جزء رسانه های تصویری هستند که بر مخاطب عرضه می شوند و مخاطب با رمزگشایی محتوای درون آن به معنای آن دست می یابد و از آن متاثر می شود.. نشانه های شهری مورد نقاشی های دیواری، با مولفه ها و عناصر هویت ملی چه ارتباطی می توانند داشته باشند؟ نشانه های شهری می توانند با داشتنِ معناها و محتواهایی از مولفه ها و عناصر هویت ملی در رمزگان خود و برجستگی برخی از مولفه ها و عناصر بر دیگری، در ایجاد، تقویت و بازنمایی هویت ملی نقش داشته باشند. به همین منظور دراین پژوهش با روش توصیفی و تحلیلی و با بررسی های میدانی و کتاب خانه ای، با استفاده از مبانی نشانه شناسی سعی شده است از طریق تحلیل کیفی به بررسی ارتباط بین معنای نشانه ها در فضاهای شهری منطقه 6 تهران و عناصر و مولفه های هویت ملی پرداخته شود. نتیجه این پژوهش بیان داشت که نشانه ها، متاثر از مولفه ها و عناصر هویت ملی، معناها و محتواهایی دراین راستا در درون خود دارند. هم چنین با برجسته سازی ویژگی هایی از هویت ملی نسبت به عناصر دیگر به صورت جهت دار به ایجاد هویت ملی می پردازد و با تکرار معناهای متاثر از هویت ملی نقش بارزی در تقویت و بازنمایی هویت ملی دارد.

شیوع ویروس کرونا در اواخر سال 2019 و اوایل سال 2020 میلادی در شهر ووهان چین و پخش گسترده آن در سطح جهان تبعات مختلفی را برای مناطق گوناگون جهان داشته است. همه گیری اخیر موضوع آسیب پذیری شهرهای مرزی در برابر بیماری های همه گیر را مطرح کرده است. زیرا شهرهای مرزی از جمله مناطق آسیب پذیر و شکننده از بعد اقتصادی، اجتماعی، زیست محیطی و ... هستند که می توانند به شدت از کرونا ویروس آسیب بپذیرند. پژوهش حاضر از نوع نظری - کاربردی و ازلحاظ روش مطالعه، توصیفی - تحلیلی است. داده ها و اطلاعات موردنیاز به دو روش کتابخانه ای و پیمایشی جمع آوری گردید. جامعه آماری تحقیق شامل 78 نفر از اساتید، دانشجویان دکتری و ارشد رشته های جغرافیای سیاسی، جغرافیای شهری و آمایش سرزمین بوده اند که از آشنایی لازم با منطقه مورد مطالعه (شهر پاوه) برخوردار بوده اند. برای کمی سازی اطلاعات کیفی و دست یابی به برخی از تحلیل های داده ها از طریق SPSS (آزمون فریدمن) استفاده گردیده است. یافته های تحقیق نشان می دهد که از لحاظ امنیت اقتصادی کاهش سطح پس انداز خانوراها با امتیاز 17.49 بوده است. در بعد امنیت سیاسی کاهش سطح تامین امنیت غذایی با امتیاز 7.22، در بعد امنیت اجتماعی متغیر کاهش تعاملات اجتماعی با امتیاز 8.25 و از لحاظ امنیت زیست محیطی متغیر کاهش تخریب منابع طبیعی با امتیاز 3.55 بیشترین تأثیر را از شیوع ویروس کرونا در شهر مرزی پاوه داشته اند . ویروس کرونا توانسته است تاثیرات قابل توجهی بر امنیت شهرهای مرزی داشته باشد.