مطالعات مدیریت دولتی ایران

در بسته شایستگی های لازم برای احراز پست های مدیریتی عالی سازمانی و ملی در بخش دولتی تجربه کاری یکی از معیارهای بسیار کلیدی محسوب می شود، زیرا به نظر می رسد تجربه کاری جوهره خطا- آزمایشی بودن تصمیم های مدیران را کاهش می دهد. اگرچه مطالعات متعددی به تبیین نقش تجربه کاری در ارتقا عملکرد کاری پرداخته اند، ولی کمتر مطالعه ای به پیامدهای منفی اتکای بیش از حد به تجربه کاری در انتخاب مدیران در بخش دولتی پرداخته است. در این نوشتار به تحلیل تجربه کاری براساس مدل شایستگی- ظرفیت- عملکرد خواهم پرداخت و درباره ساحتهای مثبت و منفی تجربه زدگی در انتخاب مدیران دولتی سازمانی و ملی سخن خواهم گفت.

سرنوشت هر کشوری در پرتو تصمیم هایی رقم می خورد که حاکمان، خط مشی گذاران، مدیران و کارشناسان نظام حکمرانی و مدیریتی آن کشور اتخاذ می کنند. قانون اساسی یا قوانین مادر هر مملکتی، زیرساخت خط مشی های ملی آن مملکت است که بر اساس انواعی از تصمیم های راهبردی و عملیاتی هستی می یابند. برخی از این تصمیم ها صبغه حکمرانی (راهبری) دارند و برخی ها حامل محتوای مدیریتی یا عملیاتی هستند. این دو تصمیم مهم به ترتیب به وسیله حاکمان (خط مشی گذاران و کشورداران) و مدیران دولتی اتخاذ می شوند. بر این اساس «کیفیت کشورداری» و «مدیریت ملک و مملکت» به کیفیت این تصمیم ها بستگی دارد. در این میان تصمیم های راهبردی ملی که شالوده تک تک تصمیم های روزمره نظام راهبری و اداری هر کشوری است اهمیتی دوچندان دارد. بر این اساس اتخاذ «تصمیم های راهبردی بد»، «معطل گذاشتن تصمیم های راهبردی ملی» و درنهایت «اتخاذ با تأخیر تصمیم های راهبردی» سرنوشت کشورداری حال و آینده هر کشوری را تهدید می کند. در این مقاله، سه گان فوق مورد بررسی، دلالت های آن برای کشورداری ایران احصا، مختصات تصمیم های خوب ملی تشریح و پژوهش های آتی مورد نیاز در این زمینه مورد بحث قرار داده خواهد شد.

یکی از روش شناسی هایی که در حل مسائل پیچیده به مدیریت راهبردی کمک می کند روش شناسی نظام های نرم است. مسائل مدیریت راهبردی در دنیای واقعی شکل می گیرند. امروزه محیط نهادها و سازمان ها پیچیده تر و پویاتر از گذشته است و روش های تحقیق در عملیاتِ سخت، پاسخگوی مسائل راهبردی نیستند. به همین منظور، تمرکز عمده بر روش های تحقیق در عملیات نرم می تواند کمک بیشتری به حل مسائل پیچیده مدیریت راهبردی در زمان کمتر و با دقت بیشتر کند. در برنامه ریزی راهبردی سازمان ها در ایران، مسائلی همچون عدم پاسخگوییِ بهینه برخی از تکنیک های رایج به تغییرات و تحولات محیطی و همچنین کم توجهی به مطالعات روش شناسی نظام های نرم در مقایسه با مطالعات متعارف در فرایند مدیریت راهبردی وجود دارد؛ بنابراین، هدف از این مقاله، فراترکیب روش شناسی نظام های نرم در فرایند مدیریت راهبردی است. براین اساس، مطالعات روش شناسی نظام های نرم در تدوین، اجرا و کنترل راهبردی، شناسایی و معرفی شده اند. در این پژوهش از 808 مقاله شناسایی شده در زمینه روش شناسی نظام های نرم، 73 مقاله مرتبط با موضوع های مدیریت راهبردی انتخاب شد و پس از حذف مقاله های تکراری مشخص شد که در ادبیات متعارف، از روش شناسی نظام های نرم، در 67 موضوع مدیریت راهبردی استفاده شده است. در پایان، این موضوع ها بر اساس فرایند مدیریت راهبردی ذیل هر یک از مراحل تدوین، اجرا و کنترل راهبردی دسته بندی شدند.

هدف این پژوهش ارائه چارچوبی برای شناسایی بسترهای اجرایی حرفه ای سازی مدیریت منابع انسانی است. در این پژوهش از روش شناسی نظریه داده بنیاد چندگانه استفاده شده است. داده های حاصل از مرور نظام مند مطالعات و پژوهش های مرتبط پنج دهه اخیر (41 منبع) در حوزه مدیریت منابع انسانی در باب حرفه ای سازی با داده های حاصل از مصاحبه با 15 نفر از خبرگان نظری یا دانشگاهی و مدیران اجرایی منابع انسانی که با ترکیب روش های نمونه گیری هدفمند و گلوله برفی انتخاب شدند، برای تحلیل ترکیب شدند. جهت اعتبارسنجی چارچوب مذکور طی دو مرحله متوالی از نظرسنجی از خبرگان استفاده شد که این امر دلالت بر تأیید نتایج دارد. بر اساس رویکرد فراترکیب به شناسایی هشت مقوله فرعی در قالب سه دسته کلی عوامل محیطی، سازمانی و رفتاری پرداخته شد؛ همچنین؛ بر اساس نتایج مصاحبه با این خبرگان 21 مقوله فرعی در قالب دو دسته کلی عوامل سوق دهنده و بازدارنده به چارچوب نهایی اضافه شد که وضعیت بسترهای حرفه ای سازی را مفهوم پردازی می کند. به مدیران و متخصصان حوزه منابع انسانی پیشنهاد می شود که به ابعاد سخت (آموزش، کارمندیابی) و نرم (توسعه، مدیریت عملکرد) حرفه ای سازی منابع انسانی توجه کرده و همچنین تفکیک سیاست از مدیریت و خلق سازمان شایسته محور را در مدیریت سازمان های دولتی ملاک عمل خود قرار دهند.

با توجه به اهمیت جایگاه نخبگان کشور در تحقق اهداف و چشم انداز جمهوری اسلامی ایران و به منظور ایجاد محیطی پویا برای فعال سازی و اثرگذاری مناسب نخبگان در تحولات کشور، «سند راهبردی کشور در امور نخبگان» تدوین شده است. با این حال سیاست گذاری در حوزه نخبگان، عرصه ای نوپا در کشور بوده و به منظور موفقیت هر چه بیشتر در این حوزه، نیازمند انجام ارزیابی های گوناگون در رابطه با نحوه تدوین این سیاست هاست. از سوی دیگر نگاشت ذهنیت افراد درگیر در تدوین سند راهبردی کشور در امور نخبگان، می تواند باعث شناخت انواع نگرش های مسئولین کشور در این رابطه و نیز مقایسه و ارزیابی هر یک از این گونه نگرش های موجود گردد. بدین منظور در این پروهش به کشف و استخراج ذهنیت های دست اندرکاران در فرایند تدوین سند و صاحب نظران این حوزه در دو محور نخبه گزینی و نخبه پروری و نیز تسهیل اجرایی سازی آن، پرداخته شده است. برای انجام این پژوهش و تحقق اهداف در نظر گرفته شده، از روش «کیو» استفاده شده است. مراحل اصلی در این روش شامل انتخاب موضوع پژوهش و تدوین فضای گفتمان (مصاحبه های انجام گرفته قبل از تدوین سند)، ارزیابی و جمع بندی محتویات فضای گفتمان (در دو بخش نخبه گزینی و نخبه پروری)، انتخاب نمونه ای از عبارات –نمونه کیو-، انتخاب مشارکت کنندگان (افرادی که قرار است ذهنیت های آنان شناسایی شود)، مرتب سازی و تحلیل داده های گردآوری شده با روش تحلیل عاملی و تفسیر عامل های استخراج شده، می باشد. در ادامه در مرحله تحلیل عاملیِ نتایج مصاحبه ها، شش گونه ذهنیتی در رابطه با بخش نخبه گزینی با عناوین «آرمان گرایان کارآفرین محور»، «آرمان گرایان منفعل و شعارمحور»، «آرمان گرایان منتقد»، «آرمان گرایان تحول خواه زمینه ساز تدریجی»، «واقع گرایان تحول خواه سیستمی دفعی» و «مجموعه گرایان واقع بین» و سه گونه ذهنیتی در رابطه با بخش نخبه پروری با عناوین «پرورش گلخانه ای تخصصی»، «پرورش باغچه ای عام» و «پرورش تلفیقی حمایت محور» استخراج گردید. در پایان به کمک ماتریس ، مقایسه ای بین گروه های شناسایی شده صورت پذیرفت. در این ماتریس ها محورهای تمایز کلیدی گونه ها مشخص شده و وضعیت هر یک از گونه های ذهنیتی در رابطه با آن محورها مورد بررسی قرار گرفته است.

سازمان ها برای رقابت پذیری و کارایی عملیات در فضای امروزی، نیازمند فناوری و رویکردهای نوین هستند. تفکر ناب نگرشی برای افزایش بهره وری و ارزش آفرینی از یک سو و از سوی دیگر کاهش هزینه ها و هدررفت سرمایه ها است. مدیریت هر شهر مستلزم شناخت عوامل انحراف فعالیت ها است. در همین راستا، پژوهش حاضر، به ناب بودن فرایند صدور پروانه ساختمان در شهرداری همدان پرداخته است. در این پژوهش کاربردی، از پرسش نامه ای نیمه ساختارمند با 64 پرسش استفاده شده که به دنبال شناسایی اتلاف موجود در فرایند کار است. جامعه آماری این پژوهش، دربردارنده 50 نفر از دست اندرکاران این فرایند است. 45 نفر به عنوان نمونه، به طور تصادفی انتخاب شدند. پایایی پرسش نامه با مقدار بیش از 8/0 برای شاخص آلفای کرونباخ تأیید شد. نتایج به دست آمده، نشان داد که این فرایند در جامعه مورد مطالعه ناب نیست. میزان بالای اتلاف تعارض، معنادار تشخیص داده نشد اما معناداری این میزان درباره مؤلفه های اتلاف استخدام نادرست، سیستم پشتیبانی ضعیف، از دست دادن کارکنان، ارتقاء نیافتگی کارکنان، تعریف نکردن نقش ارباب رجوع، عدم آگاه سازی ارباب رجوع، سیستم اطلاعاتی نامناسب، ضعف رهبری مجموعه و در نهایت، سامان دهی ضعیف منابع انسانی تأیید گردید. اطلاعات حاصل از ارزیابی عملکرد کارکنان در بهبود رویّه های منابع انسانی قابل استفاده است. آموزش کارکنان و پذیرش دیدگاه های آن ها، از میزان نگرانی درباره عدم آمادگی در برابر تغییرات می کاهد.

با توجه به شیوع ویروس کرونا در جهان، فناوری اطلاعات و ارتباطات تأثیر زیادی بر جنبه های مختلف کسب وکار به ویژه مدیریت منابع انسانی سازمان ها گذاشته است. یکی از وظایف مهم منابع انسانی وظیفه مربی گری در سازمان بوده که در عصر کنونی فناوری اطلاعات تأثیر شگرفی بر آن گذاشته است. هدف پژوهش حاضر، تبیین عوامل مؤثر بر پذیرش مربیگری الکترونیکی برای توسعه اثربخش کارکنان در دوران کرونا در سازمان تأمین اجتماعی کشور است. روش پژوهش، با توجه به ماهیت پژوهش توصیفی از نوع پیمایشی اس ت. جامع ه آم اری ای ن پ ژوهش یازده نفر از خبرگ ان دانش گاهی، م دیران و کارشناسان سازمان تأمین اجتماعی کشور هستند. با بررسی های صورت گرفته از مرور ادبیات تحقیق، ده عامل تبیین مربیگری الکترونیکی شناسایی شده و سپس با استفاده از روش مدل سازی ساختاری تفسیری در پنج سطح، قرار گرفتند. در ادامه پس از مشخص شدن سطوح هرکدام از عوامل و همچنین با در نظر گرفتن ماتریس در دسترس پذیری نهایی، مدل نهایی ساختار تفسیری ترسیم شد. نتایج نشان داد عوامل انگیزه استفاده، مشاهده پذیری، سازگاری و ویژگی های جمعیت شناختی در ارتباط با موضوع مربیگری الکترونیکی در سازمان تأمین اجتماعی نسبت به بقیه عوامل (مزیت نسبی، آزمون پذیری، فشارهای ادراک شده، خودکارآمدی کامپیوتر، موانع ادراک شده و پیچیدگی) از اثرگذاری بیشتری برخوردارند.