مسائل کاربردی تعلیم و تربیت اسلامی

هدف پژوهش حاضر بررسی اثربخشی آموزش مفاهیم معنوی با محوریت مذهب بر امید کودکان بود. در این پژوهش از طرح تجربی تک موردی (نوع AB یا مشاهده مستقیم مکرر) با پیگیری یک ماهه استفاده شد. بدین منظور پس از نمونه گیری هدفمند از جامعه، سه نفر از دانش آموزان دختر پایه سوم دبستان که در مقیاس ناامیدی کازدین، رادجرز و کولباس (1986) نمره ی بالاتر از 8 کسب کردند، به شیوه ی هدفمند انتخاب شده و مداخلات معنوی با محوریت مذهب را به مدت 13 جلسه 45 دقیقه ای دریافت کردند. به منظور جمع آوری داده ها از مقیاس ناامیدی کازدین و همکاران در سه مرحله ی خط پایه، مداخله و پیگیری استفاده شد و در نهایت داده ها به روش تحلیل نگاره ای و تعیین درصد بهبودی مورد تحلیل قرار گرفتند. نتایج حاصل از درصد بهبودی هر سه شرکت کننده پس از مداخلات، حاکی از افزایش معنادار نمرات امید آن ها بود که علی رغم کاهش سه درصدی در دوره ی پیگیری یک ماهه، همچنان قابل توجه است. بر اساس یافته های پژوهش می توان نتیجه گرفت، آموزش مفاهیم معنوی با محوریت مذهب تاثیر مثبت معناداری بر افزایش امید کودکان داشته است.

پژوهش حاضر با هدف بررسی اثربخشی آموزش فلسفه برای نوجوانان با روش کندوکاو فلسفی با بهره گیری از داستان های متون کلاسیک فارسی بر پرورش باورهای زیبایی شناختی و قضاوت های اخلاقی دانش آموزان دوره متوسطه انجام یافته است. روش پژوهش از نوع طرح شبه تجربی می باشد. جامعه آماری پژوهش حاضر دانش آموزان دوره اول متوسطه شهر تبریز می باشد که از بین مناطق 5 گانه، ناحیه 4 شهر تبریز انتخاب و به روش نمونه گیری خوشه ای چند مرحله ای دو مدرسه و از هر مدرسه یک کلاس انتخاب گردید. برای جمع آوری داده ها از پرسشنامه باورهای زیبایی شناسی تقی زاده و بابایی (1396، به نقل از احمدی، 1396) و پرسشنامه قضاوت اخلاقی دورگانداسینها و میراوارما((Dorgandacinha & Miravarma,1998 استفاده گردید. برای تجزیه و تحلیل داده از آمار توصیفی و استنباطی (تحلیل کوواریانس) استفاده شد. با توجه به نتایج پژوهش می توان گفت که میانگین گروه ه آزمایش با مقدار اتای (61/0) در متغیر باورهای زیبایی شناسی و مقدار اتای (322/0) در متغیر قضاوت اخلاقی از میانگین گروه کنترل بالاتر است و تفاوت معنی داری با یکدیگر دارند. برنامه آموزش فلسفه برای نوجوانان به روش حلقه کندوکاو فلسفی بر باورهای زیبایی شناختی و قضاوت اخلاقی نوجوانان تاثیر مثبت دارد. پس می توان نتیجه گرفت که از طریق آموزش فلسفه برای نوجوانان می توان باورهای زیبایی شناختی و قدرت قضاوت اخلاقی آنان را تقویت کرد.

هدف از این تحقیق، معرفی دیدگاه اسلامی مادر بودن زمین از نگاه پیامبر گرامی اسلام و معصومین علیهم السلام، شناسایی مؤلفه های ادب محیط زیست و تبیین اهداف آموزش محیط زیست بر اساس این دیدگاه بوده است. این تحقیق به شیوه ی کیفی و کمّی، با نمونه گیری هدفمند و تحلیل مضمون اسناد مرتبط از جامعه ی آماری شامل قرآن کریم، کتب روایی شامل کتاب شریف اصول کافی و مفاتیح الحیات و مقالات معتبر، انجام شد. تحلیل مضامین از طریق مطالعه ی عمیق و تجزیه و تحلیل، کدگذاری و تفسیر و استنباط همزمان داده ها و تحلیل و دسته بندی مؤلفه ها به شیوه ی قیاسی انجام گرفت. مصادیق آداب رفتار با مادر از دیدگاه اسلام استخراج شد و بر آن اساس، مصادیق آداب رفتار با محیط زیست استنباط و ذیل 7 مؤلفه دسته بندی شد. براساس نتایج بخش کیفی، پرسشنامه ای با مقیاس 5 گزینه ای لیکرت تهیه شد. روایی محتوایی این پرسشنامه توسط متخصصان و پایایی آن با استفاده از آلفای کرونباخ به میزان 908/0 تعیین گردید. میزان موافقت متخصصان حوزوی و دانشگاهی علوم و معارف اسلامی، علوم تربیتی و آموزش محیط زیست، با میزان تناسب مصادیق و مؤلفه های ادب محیط زیست، به وسیله ی این پرسشنامه، و بر اساس 30 مورد پاسخ سنجیده شد. براساس یافته ها، مؤلفه های ادب محیط زیست عبارت بودند از: احترام، احسان، سازگاری، حمایت، خیرخواهی، قدرشناسی و رضایت. در نهایت مدل ادب محیط زیست و اهداف آموزش محیط زیست از دیدگاه اسلامی مادر بودن زمین ترسیم و ارائه گردید. ضرورت توجه به اخلاق، منش و ادب محیط زیست در آموزش و پرورش رسمی کشور، در عین توجه ویژه به تفاوت های این سه مفهوم، و طراحی، اجرا و اعتباریابی الگوهای آموزشی با هدف گسترش آموزش اخلاق، منش و ادب محیط زیست مورد تاکید قرار گرفت.

هوش اخلاقی از مهم ترین سازه های اثرگذار بر تقویت تاب آوری و بالندگی در شرایط دشوار به شمار می رود. شواهد گسترده ای از کاهش چشمگیر کیفیت اخلاق بین فردی در روابط اجتماعی دانش آموزان حکایت می کند. این پژوهش با هدف استفاده از ظرفیت شگرف روش اقدام پژوهی در ارتقای هوش اخلاقی دانش آموزان متوسطه اول، انجام شد؛ بدین منظور در قالب 3 اقدام مستقل و مرتبط، میزان تاثیر مداخلات طراحی شده و تغییرپذیری هوش اخلاقی دانش آموزان مورد بررسی قرار گرفت. برای گردآوری داده ها از پرسشنامه هوش اخلاقی لنیک، کیل و جُردن (Lennick, Kiel, & Jordan, 2011)، استفاده شد. به منظور تحلیل داده های گردآوری شده در بررسی وضعیت اولیه دانش آموزان و سه اقدام بکارگرفته شده، از آزمون ویلکاکسون استفاده شد. یافته ها نشان داد که در طی سه اقدام انجام شده، مداخله های پژوهشگران، زمینه تغییر در باورهای اخلاقی دانش آموزان و در نتیجه بهبود روابط اخلاقی شان را در سطح (p<0.01) فراهم نموده است. همچنین تحلیل یادداشت های هفتگی و مشاهدات انجام شده ، نشان داد که در مولفه های مورد بررسی، هوش اخلاقی دانش آموزان ارتقاء یافته است. به طور کلی نتایج نشان داد می توان از روش اقدام پژوهی، برای تغییر و بهبود در محیط های آموزشی و به ویژه ارتقای عملکرد عاملان انسانی، استفاده کرد.

هدف از پژوهش حاضر، بررسی نقش جهت گیری های مذهبی درونی و بیرونی بر اهداف و آرزوهای زندگی در دانشجویان است. روش تحقیق توصیفی از نوع همبستگی و نمونه آماری شامل 250 دانشجو بود که از طریق روش نمونه گیری در دسترس از بین دانشجویان دانشگاه علامه طباطبایی انتخاب شدند. ابزارهای جمع آوری اطلاعات شامل پرسشنامه های جهت گیری مذهبی آلپورت و فگین (1963) و شاخص آرزو گروزت و همکاران (2005) بود. نتایج نشان داد که بین جهت گیری مذهبی درونی و آرزوهای ذاتی و تعالی خود رابطه مثبت و معنی داری وجود دارد؛ اما بین جهت گیری مذهبی درونی و آرزوهای بیرونی رابطه معنی داری مشاهده نشد. بین جهت گیری مذهبی بیرونی و آرزوهای بیرونی رابطه مثبت و معنی دار بود؛ اما بین جهت گیری مذهبی بیرونی با آرزوهای ذاتی و تعالی خود رابطه معنی داری یافت نشد. در ادامه نتایج تحلیل رگرسیون چندگانه نشان داد که جهت گیری مذهبی درونی قادر به پیش بینی نمره آرزوهای ذاتی؛ جهت گیری مذهبی بیرونی و درونی قادر به پیش بینی آرزوهای تعالی خود و جهت گیری مذهبی بیرونی قادر به پیش بینی آرزوهای بیرونی می باشد.

در جامعه کنونی که رسانه ها نقش فعالی در تغییر فرهنگ ها ایفا می کنند، آماده سازی دانش آموزان برای برخورد فعالانه با رسانه ها یکی از وظایف مهم نظام تعلیم و تربیت رسمی است و البته این امر مستلزم تدوین برنامه درسی سواد رسانه ای است. در این راستا پژوهش حاضر یک تحلیل محتوای کیفی جهت دار است که به شناس ایی و تبیین مفهوم سواد رسانه ای و اهداف تربیتی مربوطه با تأکید بر قرآن کریم می پردازد. جامعه آماری پژوهش، تمام آیات قرآن کریم و واحد نمونه گیری، آیه در نظر گرفته شد. با روش نمونه گیری هدفمند و با استفاده از نرم افزار نورالانوار، آیات مرتبط با سواد رسانه ای در قرآن جستجو و گردآوری شد. واحد تحلیل، جمله در نظر گرفته شد. آیات و جملات گردآوری شده با استفاده از مولفه های سواد رسانه ای، یعنی دسترسی و استفاده، تجزیه و تحلیل، ارزشیابی، تولید و برخورد فعال با پیام رسانه ای، طبقه بندی شد. سپس با استفاده از کد گذاری جملات، مفهوم سواد رسانه ای و اهداف تربیتی مربوطه از نظر قرآن مشخص شد. بر اساس یافته ها، در آیات انتخاب شده، به ترتیب به مولفه های تولید و نشر پیام، ارزشیابی، برخورد فعال، دسترسی و استفاده و تجزیه و تحلیل، بیشترین توجه شده است. در مجموع برای پنج مولفه سواد رسانه ای، شانزده مضمون کلی استخراج شد. در بین مضامین به ترتیب به ویژگی های پیام رسان، نبایدهای تولید و نشر پیام، ویژگی های پیام موثر و اهمیت تعقل و خردورزی بیشترین توجه شده است. در نهایت با توجه به مضامین، بیست و دو هدف تربیتی پیشنهاد شد.