پژوهشنامه نقد ادب عربی

کتاب البلاغه والتطبیق اثری است با محوریت بلاغت عربی. تألیف این اثر تلاشی است به منظور آشناسازی دانشجویان رشته زبان و ادبیات عربی با اصول و قواعد کلاسیک بلاغت نزد عرب. نویسندگان این کتاب تنها بررسی اصول بلاغت عربی را که همواره در کتب بلاغی مورد اشاره قرار گرفته است، کافی ندانسته و سعی بر آن دارند که با اتخاذ رویکردی تحلیلی تطبیقی، علاوه بر بررسی مجدد اصول بلاغت و گاه تلاش برای بازنگری در آن، شیوه صحیح تطبیق این اصول بر متون نظم و نثر را به دانشجویان آموزش دهند و بدین منظور پس از ارایه مطالب سنتی بلاغت عربی و بازآموزی آن، با آوردن نمونه هایی از شعر و نثر عربی تحت عنوان تطبیقات، یادگیری این اصول توسط دانشجویان را محک می زنند. این مقاله تلاش دارد با بررسی دقیق این اثر، در رویکردی بی طرفانه و با رعایت اصول منطقی نقد علمی، میزان پایبندی نویسندگان این اثر را به معیار های علمی نگارش کتاب و استفاده از ابزار های آن برای تحقق اهداف آموزشی بررسی و ارزیابی کرده، میزان برخورداری این کتاب را از ویژگی های یک اثر فنی و تخصصی مشخص کند.

کتاب أسالیب المعانی حلقه ایی کوچک اما ارزشمند از مجموعه کتاب هایی است که در دانش بلاغت به سلک تحریر درآمده است، نویسنده کتاب کوشیده است با تجزیه و تحلیل آیات قرآن بر مبنای دانش معانی دریچه تازه ایی را در برابر پویندگان و جویندگان علوم قرآنی از یک سو و دانش بلاغت از سوی دیگربگشاید. این پژوهش در صدد پاسخ دادن به سوالات زیر است: نقاط قوت و ضعف کتاب اسالیب المعانی فی القرآن الکریم چیست؟ و چقدر نویسنده در تحلیل مسایل علم معانی در اثر خودش موفق بوده است؟ نگارنده در نهایت به این نتیجه رسیده است که وجود دقت و موشکافی نویسنده در تجزیه و تحلیل آیات قران و بهره جستن از نظریات بزرگان دانش بلاغت و استفاده از منابع فراوان و ارایه یک منبع جدید اسلامی در برابر دیگر آثار که معمولا به مثال های تکراری و گسسته از اشعار شاعران تکیه می زنند، کاستی هایی در اعراب گذاری و رعایت نکردن ارجاعات و استناد به نظر دانشمندان بدون ذکر منبع و برخی اشتباهات علمی و تایپی وجود دارد که اصلاح آن ضروری می نماید. گفتنی است روش بررسی حاضر نقدی– تحلیلی است.

یکی از موضوعاتی که ارتباطی تنگاتنگ با مسایل زبان شناسی دارد و ناقدان در بررسی و تحلیل متون به آن توجهی ویژه دارند، سبک شناسی است که بین روش علمی در مطالعات زبانی و روش نقدی در مطالعه متن ادبی توازن ایجاد کرده است. از سوی دیگر، وجود تألیفاتی در تطبیق این روش بر متون خلأیی بزرگ در این زمینه به حساب می آید که کتاب أسلوب علی بن أبی طالب(ع) فی خطبه الحربیه گامی در راستای پر کردن خلأ موجود بوده است. بدون شک هر نگاشته ای دارای جنبه های ارزشمند و احتمالاً کاستی هایی است که مطرح نمودن و بررسی و نقد آنها می تواند زوایایی را برای نویسنده آشکار کند که از دید وی مخفی بوده و، از این رهگذر، مسیر برای ارایه هر چه بهتر تألیفات هموار شود. با این توصیف و برای تحقق چنین هدفی در مقاله حاضر به بررسی و نقد کتاب أسلوب علی بن أبی طالب(ع) فی خطبه الحربیه اثر علی احمد عمران پرداخته شده و، بعد از ذکر مقدمه و تعریف کتاب و اشاره به نقاط قوت آن، کاستی های کتاب در چند محور اساسی بیان شده است. مهم ترین یافته های پژوهش، که یافتن همان کاستی ها و محاسن و جنبه های نوآورانه کتاب است، در متن مفصلاً ذکر شده و همه آنها حاکی از آن است که هر چند اثر با سرفصل وزارت علوم خیلی متناسب نیست، اما می تواند به عنوان کتاب کمک درسی، که به تطبیق نظریه ای جدید بر متنی ارزشمند چون نهج البلاغه پرداخته، مورد استفاده دانشجویان قرار گیرد.

ظهور دانش هرمنوتیک یا تأویل متن در دو سده اخیر باز بودن قرآن کریم را در برابر تفسیرهای نو بیش از پیش به میدان بحث آورده و چالش میان محافظه کاران و اصلاح طلبان را در فهم اسرار آن دو چندان کرده است. از دستاوردهای این تحقیق، گذار از جمله محوری در تحلیل استعاره های زبانی و گشودن چشم انداز متن در فضای استعاره و مجاز است. این دستاورد نتیجه ژرف نگری دوره معاصر در پژوهش های زبان شناختی با رویکرد متن محوری است. همچنین، بر اساس نتایج به دست آمده، استعاره نه فقط آرایه ای ادبی، بلکه فرایندی است که تمام ابعاد زندگی بشر را فرا گرفته و آدمی در استعاره به زندگی خود ادامه می دهد و به آن معنا می بخشد. فکر، رؤیا، بازی و ... همه استعاره اند و با استعاره است که موجودیت آدمی معنا پیدا می کند. کتاب البلاغه وتحلیل الخطاب اثر حسین خالفی، که در این کتاب در صدد بررسی و نقد آن هستیم،در تلاش است، با استفاده از شگرد گفتمان کاوی، عدم تقابل مجاز با حقیقت را اثبات کند و دیدگاه تأویلی را در خدمت فهم بهتر قرآن کریم و سایر متون مقدس قرار دهد.

کتاب ابو هلال العسکری و مقاییسه البلاغیه و النقدیه تألیف بدوی طبانه، از برجسته ترین نویسندگان معاصر زبان عربی است که در آن به معرفی ابوهلال عسکری و معیارهای نقدی و بلاغی وی پرداخته است. بدوی طبانه درباره اهمیت دیدگاه های ابوهلال، سخن علوی در کتاب الطراز را آورده که می گوید:« ابو هلال در علم بلاغت بر هر دانشمند دیگری تقدم دارد و از این علم، بهره فراوانی نصیب او شده است». همچنین طبانه اشاره می کند که عبدالقاهر جرجانی بسیاری از نظرات ابو هلال را در دو کتاب خود اسرار البلاغه و دلایل الاعجاز ذکر کرده است. با توجه به اهمیت موضوع این اثر و این که به عنوان منبع فرعی درس نقد ادبی در مقطع دکتری زبان و ادبیات عربی قابل استفاده است، نقد و بررسی آن ضروری به نظر می رسد. این پژوهش در صدد پاسخ دادن به این سوالات است: نقاط قوت و ضعف این کتاب چیست؟ وآیا این کتاب از نظر شکل و محتوا، مشخصات کتاب درسی را دارد؟ نگارندگان با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی به بررسی این کتاب پرداخته اند و به این نتیجه رسیده اند که این اثر از نظر شکل و محتوا مشخصات کتاب درسی را ندارد. نقطه قوت کتاب این است که این کتاب نخستین و مهمترین اثری است که به صورت کامل به معرفی ابوهلال عسکری و نقد و بررسی نظرات نقدی و بلاغی او پرداخته است. از جمله نقطه ضعفهای این اثر اشتباهات ویرایشی و چاپی و املایی، رعایت نکردن یک شیوه واحد در ارجاعات و نداشتن ارجاعات دقیق به منابع در نیمه دوم کتاب است که اصلاح آنها ضروری می نماید.

چکیده در این نوشتار تلاش شده است تا با معرفی کتاب «بنیه النص السردی من منظور النقد الأدبی» و بررسی انتقادی ساختار و محتوای آن، جایگاه این اثر در میان پژوهش های صورت گرفته در زمینه ادبیات داستانی و نظریه های روایت، مورد ارزیابی کمی و کیفی قرار داده شود. بر این اساس در گام نخست با بهره گیری از رویکردی علمی و کاملا منصفانه جایگاه این اثر در فضای علمی روایت شناسی، نوآوری و دستاوردهای آن بر صاحبان اندیشه مورد بررسی قرار گرفته و در گام بعدی با نگاهی عمیق و موشکافانه به محتوا و درونمایه این کتاب، کانونی ترین موضوعات، اهداف، پیش فرض ها و مبانی نظری همراه با دستاوردهای آن مورد تحلیل قرار گرفته است و پس از تبیین و تحلیل ساختاری و محتوایی این اثر تلاش شده است کتاب مورد بحث از دو منظر درون ساختاری و برون ساختاری در ترازوی ارزیابی و نقد علمی قرار گیرد.

نوشته حاضر به معرفی و بررسی ساختاری و محتوایی کتاب « المذاهب الأدبیه و النقدیه عند العرب و الغربیین» اثر دکتر محمد شکری عیاد می پردازد و این اثر را با توجه به مؤلفه های تعریف شده یعنی عنوان، انسجام منطقی، اصالت موضوع، استنادها و ارجاعات و رعایت بی طرفی علمی نتوانسته خوب عمل کند و ضعف های زیادی در آن دیده می شود. کتاب آقای دکتر محمد شکری عیاد همچنانکه خود مولف نیز در مقدمه اشاره می کند نمی توان به عنوان یک کتاب تطبیقی که به معرفی مکاتب نقدی وادبی عربی و غربی پرداخته آن را در نظر گرفت، بلکه این کتاب نوعی رهیافت مولف و حتی می توان گفت نوعی «تفسیر به رای» در مورد مکاتب ادبی و نه نقدی و در بین مکاتب نقدی تنها به کلاسیک و رومانتیک و واقع گرایی پرداخته و نه همه ی مکاتب، چه اینکه مولف در مقدمه اشاره می کند که در این کتاب به جنبه های فلسفه این سه مکتب مذکور به صورت تحلیل پرداخته است و از مهمترین نتایج دست یافته عدم انسجام و نظم منطقی و عدم همخوانی محتوا با بخشها و فصول کتاب است . از ضرورتهای پرداختن به این کتاب، می توان توجه به جنبه های تحلیل و فلسفی مکاتب ادبی که کمتر ذکر آن رفته اشاره کرد و ازاهداف این مقاله آشنایی محققان با کتاب مذکور و رهیافتهای مؤلف در این زمینه است

این پژوهش با هدف دستیابی به وضعیت مقاله های نوشته شده در موضوع سبک شناسی ( الأسلوبیه ) از سال 1389 تا 1393 انجام شده و در پی رسیدن به وضعیت این مقاله ها و مقایسه آن با وضعیت مطلوب است. این پژوهش بر اساس روش تحلیل محتوای کمی انجام گرفته است. داده های جمع آوری شده از طریق پرسش نامه و با استفاده از آمار توصیفی و با بهره گرفتن از نرم افزار اکسل (Excel) به داده های کمی تبدل شده است. عنوان، چکیده، مقدمه، روش پژوهش، بدنه اصلی مقاله، نتایج و منابع، هفت قسمت از مقاله است که محور اصلی پرسشنامه قرار گرفته است. برای هر کدام از این قسمت ها بر اساس اصول مقاله نویسی، عنوان هایی گذاشته شد تا بر اساس آن عنوان های هفتگانه بررسی شود. بررسی ها نشان می دهدکه مقدمه های مقاله ها در موارد متعدد، اصول و معیارهای لازم مقدمه نویسی را ندارند. این نقصان بیشتر در سوال ها یا فرضیه های پژوهش و پیشینه پژوهش یافت می شود. مشخص نبودن نوع روش پژوهش، روش جمع مواد پژوهش و روش تحلیل داده ها از اشکال های اساسی روش پژوهش مقاله ها است. پیشنهاد می گردد تا نویسندگان به مبانی نظری پژوهش، رویکرد انتقادی و تحلیل محور، پایبندی به روش پژوهش و نوآوری توجه بیشتری نمایند.

ماده درسی یکی از چهار رکن اصلی آموزش هر دانشی به شمار می رود که در قالب کتاب، نوشته و یا هر ابزار آموزشی دیگری پا به عرصه وجود گذاشته و در پرتو پیشرفت و تخصصی شدن علوم رشد و تحول یافته است و سطح های مختلف و نیازهای متفاوت فراگیران به آن نوآوری و تنوع مبتنی بر اوضاع آموزشی واحوال مخاطبان را می طلبد. علم بلاغت پس از گذر از دوران ابتدایی حیات خود به دوره بلوغ و شکوفایی خود رسید و وارد زبان فارسی شد که، پس از آن، زبان پژوهان بیش تر به جنبه آموزشی آن توجه کردند و در هر عصری کتاب ها و رساله های آموزشی گوناگونی را به خود اختصاص داده است که این آثار ضمن تکمیل این علم با شیوه های مختلف سعی در آسان سازی آموزش آن، به ویژه برای غیر عرب زبانان، داشته و دارد. کتاب البیان فی مرآهالأدب العربی والفارسی نوشته دکتر علی پیرانی شال با هدف و رویکرد آموزشی کردن بخشی از علوم بلاغت یعنی علم بیان نگارش یافته است. این مقاله سعی کرده است، در راستای بررسی و نقد منابع آموزشی زبان قرآن، به زعم خود با نگاهی منصفانه کتاب مذکور را پژوهش و واکاوی کند و ضمن بیان برجستگی ها و امتیازهای آن نسبت به دیگر آثار مکتوب در زمینه علم بیان به ذکر پاره ای از کاستی های موجود در بخش های مختلف کتاب بپردازد.

نظریه ساختارگرایی از جمله مهمترین نظریه های نقد ادبی است که در نیمه دوم قرن بیستم، مطالعات ادبی را در اروپا و آمریکا تحت تأثیر خود قرار داد و دگرگون ساخت. این نظریه، همانند سایر نظریه های نقد ادبی در چند دهه اخیر از طریق ترجمه وارد حوزه مطالعاتی نقد ادبی در جهان عرب شد. به همین دلیل بیشتر کتابهایی درباره ساختارگرایی به زبان عربی نوشته شده، ترجمه از کتابهای غربی است. در این مقاله سعی شده کتاب «نظریه البناییه فی النقد الأدبی» مورد نقد بررسی قرار گیرد. این کتاب یکی از آثار ارزشمند در این حوزه است که در اواخر دهه 70 قرن بیستم توسط صلاح فضل از ناقدان برجسته مصر و جهان عرب، تألیف شده است. او در این کتاب برای نخستین بار در جهان عرب به معرفی رویکرد ساختارگرایی در علوم مختلف و کاربردهای آن در نقد ادبی و در دو حوزه نقد شعر و داستان می پردازد. اما اکتفا به مباحث نظری، فقدان مباحث عملی و عدم توجه به نقد و بلاغت قدیم عربی-اسلامی مهمترین معایب این کتاب به شمار می رود.