اقتصاد کشاورزی

این مطالعه با هدف بررسی آثار احتمالی کاهش موانع غیرتعرفهیی بخش های مختلف اقتصاد ایران بر متغیرهای بخش کشاورزی و رفاه روستایی صورت گرفت. برای دست یابی به هدف یاد شده از چارچوب تعادل عمومی مبتنی بر داده های ماتریس حساب داری اجتماعی سال 1378 استفاده گردید. نخست معادل تعرفه ی موانع غیرتعرفهیی بر اساس روش شکاف قیمتی و با به کارگیری داده های سال 1388 محاسبه شد، و سپس در الگوی تعادل عمومی به کار رفت. تغییرات رفاهی به صورت تغییرات معادل، و خانوارها به تفکیک دهک های درآمدی به کار رفت. یافته های مطالعه نشان داد که کاهش موانع غیرتعرفهیی بخش های کشاورزی و صنایع وابسته به کشاورزی موجب کاهش تولید خواهد شد. از سوی دیگر، کاهش موانع غیرتعرفهیی در بخش های غیرکشاورزی افزون بر افزایش رفاه خانوارها، بر تولید بخش کشاورزی نیز اثر مثبت نشان داد. هر چند پی آمد کاهش موانع غیرتعرفهیی در کل اقتصاد ایران بر تولید و قیمت های کشاورزی منفی ارزیابی شد، افزایش رفاه به دست آمده در این سناریو فراتر از تغییرات متناظر در تولید و قیمت های کشاورزی بود. هم چونین مشخص گردید که برداشته شدن موانع غیرتعرفهیی رفاه دهک های درآمدی بالا را بیش از دهک های درآمدی پایین افزایش می دهد. بر اساس یافته های این مطالعه پیشنهاد گردید که موانع غیرتعرفهیی بخش های کشاورزی به طور تدریجی، همراه با سیاست های حمایتی موقت و پس از کاهش موانع غیرتعرفهیی بخش های غیرکشاورزی، کاهش یابد.

پرداخت یارانه ها یکی از سیاست های حمایتی دولت از بخش های اجتماعی و اقتصادی است. حمایت از مردم محروم، کاهش فاصله ی طبقاتی و افزایش رفاه عمومی از هدف های اجتماعی برقراری یارانه است. در سال های اخیر گام هایی برای اصلاح و کاهش یارانه ی غذا برداشته شده است. در این مطالعه آثار رفاهی پرداخت نقدی یارانه ی غذا با به کارگیری مدل تعادل عمومی قابل محاسبه بر پایه ی ماتریس حساب داری اجتماعی سال1380 بررسی شد. نتایج بررسی نشان داد که سیاست های پرداخت نقدی باعث افزایش رفاه خانوارها می شود، اما اگر پرداخت نقدی یارانه هدفمند نباشد، هزینه های دولت کاهش نمییابد. بنابراین در پرداخت نقدی یارانه ی غذا افزون بر رفاه خانوارها باید هزینه های دولت نیز در نظر گرفته شود. پیشنهاد می شود که پرداخت نقدی یارانه ی غذا هدف مند باشد.

ذرت، پس از گندم و برنج، سومین محصول مهم و راه بردی کشاورزی در جهان است. این محصول، افزون بر خوراک طیور، دانهیی سودمند برای تولید روغن خوراکی، نشاسته، گلوکز، ماده ی اولیه در تولیدات صنعتی و اتانول و برخی فرآورده های دیگر است. افزایش اندک و نوسان کم قیمت کالاها و خدمات، رشد اقتصادی با ثبات و پایدار، ارتقای سطح رفاه اجتماعی و تسریع فرآیند توسعه اقتصادی را در پی خواهد داشت. در این مطالعه، چرخه های قیمتی با به کارگیری روش هارمونیک و نوسانات موجود در سری زمانی قیمت ذرت با الگوی GARCH بررسی شده است. اطلاعات روزانه ی قیمت ذرت از تاریخ 22/7/1386 تا 19/7/1390 از بورس کالای کشاورزی ایران به کارگرفته شده است. نتایج تحلیل هارمونیک نشان دهنده ی چرخه ی بلندمدت 21 ماهه در قیمت ذرت در دوره ی مورد بررسی است. نتایج مدل GARCH نشان داد که جز عوامل اخلال که سهم کمی در ایجاد واریانس شرطی در قیمت ذرت دارند، نوسانات قیمت باعث تشدید نوسانات قیمت ذرت در آینده می شود. با توجه به این که قیمت تضمینی با وجود هزینه هایی که برای دولت داشته است، نتوانسته از نوسانات قیمت جلوگیری کند، سیاست گذاران در این زمینه باید شرایطی را ایجاد کنند تا خریداران و فروشندگان محصول ذرت تشویق به خرید و فروش در بورس و استفاده از قراردادهای آینده و اختیار معامله شوند.

دلیل اصلی عدم دسترسی زارعین به نهادهای مالی رسمی به محدودیت های بالای هزینه های مبادله در سیستم ارایه ی اعتبارات مربوط می شود. هدف این مطالعه برآورد هزینههای مبادله دریافت تسهیلات از سوی کشاورزان در مؤسسات مالی رسمی ارائه دهنده تسهیلات استان گلستان می باشد. داده های مورد استفاده از طریق مصاحبه و تکمیل پرسشنامه از کشاورزان استان گلستان که به روش نمونه گیری تصادفی ساده گزینش شدند، در سال 1390 جمع آوری گردید. یافته های تحقیق حاکی از آن است که هزینه ی پرداختی به ضامن، هزینه فرصت و هزینه ی مستقیم دریافت تسهیلات بیشترین هزینه هایی هستند که کشاورزان برای دریافت تسهیلات از منابع مالی متحمل شده اند. برای کاهش هزینه های مبادله، افزایش بهره وری نظام بانکی، انعطاف پذیری در پرداخت های اعتباری، تسهیل روال پرداخت تسهیلات، به ویژه اخذ تضمین و مکانیزه نمودن پرداخت ها، توصیه می شود.

زرشک یکی از مهمترین محصولات استان خراسان جنوبی است. حدود 98 درصد زرشک کشور در این استان تولید می شود. هدف از این مطالعه، بررسی عوامل موثر بر تولید زرشک، محاسبه کارایی فنی زرشک کاران و تعیین عوامل موثر بر کارایی آنها در استان خراسان جنوبی می باشد. داده های مورد نیاز این مطالعه با استفاده از روش نمونه گیری خوشه ای و تکمیل پرسشنامه از 90 نفر از کشاورزان این استان در سال 1390 به دست آمده است. به منظور بررسی عوامل موثر بر تولید زرشک از تابع تولید کاب-داگلاس استفاده شده است. نتایج نشان می دهد که نیروی کار، زمین، پربازده یا کم بازده بودن سال برای باغ و آبیاری به ترتیب بیشترین تاثیرمعنی دار را بر تولید زرشک دارند. نتایج محاسبه کارایی فنی و عوامل موثر بر آن نیز نشان می دهد که میانگین کارایی فنی زرشک کاران 81 درصد و بالاترین و پایین ترین کارایی فنی به ترتیب 99 و 34 درصد می باشد. همچنین تجربه، شغل اصلی و تعداد نیروی کار خانوادگی کشاورز بر کارایی فنی تاثیر معنی دار و مستقیمی دارد. بنابراین، با توجه به اینکه افزایش آبیاری و تجربه از عوامل مهم در افزایش تولید زرشک و افزایش کارایی زرشک کاران به شمار می روند، استفاده از شیوه های نوین آبیاری به منظور افزایش راندمان آبیاری و برگزاری کلاس های آموزشی به منظور افزایش تجارب زرشک کاران پیشنهاد می-گردد.

ارزش گذاری خدمات زیست محیطی ارائه شده توسط جریان رودخانه به خصوص در مکانهائی که این جریان از مناطق شهری عبور می کند، از جمله مهمترین پیش نیازهای یک مدیریت بهینه تخصیص و استفاده از آب در حوضه های آبریز است. این مطالعه به مقداری کردن ارزش زیست محیطی و تفرجی جریان رودخانه زاینده رود در شهر اصفهان با استفاده از روش ارزش گذاری مشروط از طریق انتخاب دوگانه دوحدی پرداخت. به این منظور، از پیمایشی شامل 430 بازدیدکننده پارکهای ساحلی این رودخانه که به صورت تصادفی در سال 1389 انتخاب شده بودند، استفاده شد. نتایج نشان داد که هنگامی که پاسخگویان با پیشنهاد قیمتی متعاقب پیشنهاد قیمتی اولیه مواجه می شوند، بسته به سطح درآمد و تحصیلات آنها، پاسخهای خود را سازماندهی می کنند. این در حالی است که متغیرهای اجتماعی شامل سن، جنسیت و اندازه خانوارها، تأثیری در شکل گیری پاسخهای متعاقب ندارد. این رفتار باعث شد که میانگین تمایل به پرداخت استفاده و عدم استفاده از رودخانه در بین پارکهای ساحلی شهر اصفهان برابر 11400 ریال در ماه برای هر خانواده ای که در داخل یا خارج از این شهر زندگی می کند، به دست آید. کاربرد این ارزش در محاسبات مربوط به مدیریت جامع منابع آب حوضه، یک راه حل مناسب اقتصادی برای افزایش مطلوبیت بازدیدکنندگان رودخانه را فراهم خواهد کرد.

حامد رفیعی، سعید یزدانی، سید صفدر حسینی، امیرحسین چیذری و حسن صالحی چکیده: بررسی یکپارچگی (همگرایی) مکانی بازارها به عنوان شاخصی از کارایی بازارهای مکانی و آزمون قانون قیمت های واحد در این بازارها، در ادبیات ساختار بازار از اهمیت قابل توجهی برخوردار خواهد بود. ماهیت فصلی و ماهیانه بودن سری-های قیمتی شرایط متفاوتی را در این بررسی بوجود خواهد آورد. برای این منظور در این مطالعه به بررسی یکپارچگی مکانی بازارهای انواع ماهیان استخوانی دریایی در استان های گیلان و مازندران طی 120 ماهه سال های 1380:1 تا 1389:12 می پردازد. باتوجه به اینکه فصول صید از مهر ماه تا اواخر فروردین ماه می باشد، برای پنج ماه باقی مانده (اردیبهشت تا شهریور) از آمار قیمتی صیدهای غیرمجاز ثبت شده در سازمان شیلات ایران استفاده شده است. در این مطالعه از رهیافت نوین بررسی ریشه های فصلی و برآورد همگرایی فصلی (SECM) استفاده شده است. نتایج این مطالعه نشان می دهد که همگرایی فصلی در بازار انواع ماهیان وجود داشته است و بازارهای مکانی در دو استان مازندران و گیلان از قانون قیمت های واحد تبعیت می کنند. بنابراین این پویایی بلندمدت فصلی باید در محاسبات تصحیحات خطا و پیش بینی وضعیت آینده رفتار قیمتی بازارهای مختلف ماهی در نظر گرفته شود. در غیر این صورت، سیاست-گذاری های قیمتی و برنامه های تنظیم بازار به منظور دستیابی به کارایی مناسب بازارهای مکانی در بلندمدت با شکست روبرو خواهند شد.

در این مطالعه با به کارگیری داده های تاریخی یک مزرعه ی فرضی در استان فارس، صرفه ی اقتصادی ناشی از کشت بقولات در تناوب کشت بررسی شد. برای این منظور بودجه بندی تصادفی برای چهار تناوب کشت مورد نظر توسعه داده شد، و بازده مربوط به هر یک از تناوب های کشت به وسیله ی روش های غالب تصادفی درجه ی دوم (SSD) و غالب تصادفی بر اساس تابع مطلوبیت (SDRF) ارزیابی شد. نتایج رتبه بندی گزینه ها با به کارگیری معیار غالب تصادفی نشان داد که برای کشاورز خطرپذیر خنثا، به ترتیب تناوب کشت غلات-دانه-های روغنی به همراه پیاز و بقولات، غلات به همراه برنج و بقولات، غلات-دانه های روغنی به همراه بقولات و تناوب کشت بدون بقولات ترجیح داده می شود. اگر کشاورز خطر گریز باشد، بهترین گزینه تناوب کشت غلات-دانه های روغنی به همراه بقولات، و پس از آن گزینه های غلات به همراه برنج و بقولات و غلات-دانه های روغنی به همراه پیاز و بقولات به ترتیب ترجیح داده می شوند. نتایج این بررسی نشان می دهد که ورود بقولات و کلزا در تناوب کشت استان فارس می تواند نقش بسزایی در افزایش ارزش خالص حال ایجاد شده برای تناوب کشت داشته باشد. از این رو توجه به این محصولات در الگوی کشاورزی استان فارس توصیه می شود.

محصول گندم در ایران با دارا بودن 52.2 درصد از سطح زیر کشت محصولات زراعی، مهمترین غله تولیدی در کشور بوده و همواره در زمزه کالاهای حساس زیربخش زراعت ایران بوده است. سطح زیر کشت گندم مهمترین مولفه در واکنش عرضه کنندگان به تغییرات قیمتی آن به شمار می رود. از این رو، هرگونه تغییر در سطح زیر کشت تغییر عرضه گندم را در پی دارد که تبعات جبران ناپذیری را برای اقتصاد ایران به همراه خواهد داشت. مطالعه حاضر با بهره گیری از مدل پایه ای نرلاو با داده های پنل و بهره گیری از روش انتظارات تطبیقی به بررسی عوامل قیمتی و غیرقیمتی موثر بر سطح زیر کشت گندم در استان های ایران پرداخته است. نتایج حاصل از تحقیق نشان می دهد که سطح زیر کشت با یک وقفه مهمترین عامل موثر بر سطح زیر کشت می باشد. سیاست حمایت قیمتی دولت در بخش گندم نیز به تنهایی بر سطح زیر کشت این محصول اثرگذار نیست. چراکه، از یکسو همسویی کمی میان این دو متغیر وجود دارد و از سوی دیگر به میزان زیادی به سیاست حمایتی دولت در بخش محصولات جایگزین همچون جو وابسته است.

با توجه به ماهیت بخش کشاورزی و وجود ریسک قیمتی در این بخش و راهکارهای مبارزه با ریسک قیمتی، بورس کالا به عنوان ابزار مدیریت ریسک قیمت مطرح است. بورس های کالایی در اکثر نقاط جهان بیشترین سهم را در تعیین قیمت محصولات را دارند. در این مطالعه به بررسی عوامل مؤثر بر تعیین قیمت محصولات کشاورزی معامله شده در بورس کالای ایران پرداخته می شود. در این راستا با استفاده از تحلیل فرآیند شبکه (ANP) و با اطلاعات حاصل از تکمیل پرسش نامه از کارگزاری های بورس کالای ایران در سال 1391 به بررسی عوامل مؤثر بر قیمت کشف شده در بورس کالای ایران پرداخته می شود. نتایج نشان می دهد که واردات اصلی ترین عامل تأثیرگذار بر تعیین قیمت در بورس کالای ایران در بخش کشاورزی می باشد. بنابراین توجه به واردات و همچنین ایجاد بورس های منطقه ای به گسترش و ترویج بورس کالای ایران در بخش کشاورزی کمک شایانی خواهد نمود..