مطالعات جهان

نهضت تسخیر وال استریت که قلب نظام سرمایه داری مالی جهان را نشانه رفته، از منظر اجتماعی، اقتصادی سیاسی، حقوق انسانی (نیروی کار)، میراث های فرهنگی و اخلاقیِ ملل از اهمیت خاصی برخوردار است و می توان آن را نمادی از جهاد اقتصادی نیروی کار در سطح جهانی و ملی برای تحقق عدالت و مساوات اقتصادی اجتماعی دانست . توجه به مسئله وال استریت به تنهایی و بدون توجه به ارتباط آن با بعضی نهادهای اقتصادی بین المللی از جمله صندوق بین المللی پول یا اجماع واشینگتن، راه یابی به ژرفای مسئله را کم رنگ می کند. این نوشتار سعی دارد با تأکید بر عواملی چون ساختار قدرت در نهادهای مالی بین المللی، اجماع واشینگتن، مکتب اصالت پول، رواج افسارگسیختگی در بازارهای مالی با عنوان« خود ساماندهی بازار»، مهندسی کالاهای نوین مالی و تجارت ریسک و رسالت بخش مالی اقتصاد (مجازی) در اقتصاد واقعی، موضوع را مدنظر قرار داده و باتوجه به « نیروی کار به عنوان والاترین دارایی انسان» و جهاد اقتصادی، فرهنگی و اخلاقی در جهت رستاخیز کرامت انسانی از منظر عدالت و مساوات اجتماعی و حفظ میراث های فرهنگی نیروی کار، بدین موضوع بپردازد. در پایان اشارة کوتاهی به فشارهای جنبی این جنبش که نوعی جهاد اقتصادی محسوب می شود، خواهد شد.

بحران کنونی اقتصادی غرب که از سال 2008 دامنگیر آن شده و در پی آن جنبش اشغال وال استریت در سال 2011 ، نتیجه فرایندهایی بوده که از سال های پایانی جنگ سرد آغاز شده و نظام سرمایه داری غرب را به یک ایدئولوژی لجام گسیخته تبدیل کرده است. الگوی اقتصادی نولیبرال، جهانی شدن اقتصاد، محدود شدن قدرت دولت های ملی، ظهور فناوری های نوین، فراوان شدن انواع مشاغل غیر مولد مانند سرمایه داری متکی بر فاینانس، موجب شدند تا قدرت جهانی در اختیار معدودی از سرمایه داران جهانی قرار بگیرد و در نتیجه اختلاف طبقاتی فاحش بیش از هر جای دیگر در غرب و به ویژه در جامعه امریکا شدت یابد. نهادهای دموکراتیک در غرب و رسانه ها که غالباً در اختیار ایدئولوژی سرمایه داری هستند نیز نه تنها نتوانستند از بروز این مشکل جلوگیری کنند بلکه خود به آن دامن زدند. در این پژوهش با استفاده از روش تحلیل موقعیت و با بررسی نهادهای تأثیرگذار و محیط اقتصادی و سیاسی موجود و نقش رقیبان نظام سرمایه داری، تلاش می شود فرایند تصمیم سازی دولت ایالات متحده امریکا به عنوان کنشگر اصلی در دوران قبل و بعد از جنگ سرد تحلیل شود. در پایان نشان داده می شود که در واقع دلیل اصلی لجام گسیختگی ایدئولوژی سرمایه داری، بیش از هرچیز، از بین رفتن ایدئولوژی رقیب در عرصه سیاسی بوده است.

در این مقاله ابتدا نقش مستقیم بانک ها و مؤسسه های مالی، اعتباری و بازارهای بورس ایالات متحده در ایجاد بحرانی که با گسترش بی سابقه رکود، بیکاری و فقر زمینه ساز ظهور اعتراض های مردمی در قالب آنچه به « جنبش تصرف وال استریت» شهرت یافته، مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته، سپس واکنش های نه فقط منفعلانه که دست کم به زعم مردم امریکا جانبدارانه و حمایتی دولتمردان ایالات متحده نسبت به عاملان شناخته شدة ایجاد این بحران از منظر اقتصاد سیاسی مورد بحث و بررسی قرار خواهد گرفت. با توجه به ویژگی های سازماندهی و مدیریت این جنبش و نحوه کنترل آن، در عین تداوم، در بخش پایانی مقاله وضعیت سیاسی شکنندة « جنبش تصرف وال استریت» در کشورهای مدعی دموکراسی غربی به رغم برخورداری جنبش از ریشه های عمیق اقتصادی، مورد تجزیه و تحلیل و آینده پژوهی قرار خواهد گرفت.

اشغال وال استریت پرچمی بود که از روز 17 سپتامبر 2011 در دست معترضان امریکایی قرار گرفت. این پرچم منعکس کنندة شبیه سازی اشغال وال استریت به اشغال فلسطین بود و مرجع اصلی اعتراض را به نوعی به سمت صهیونیسم جهانی نشانه می رفت. ریشه های عمیق این اشغال به اشغال سرزمین های بومی امریکا بازمی گردد و در واقع همان انحصار گرایی در مسیر تاریخ امریکا در عرصه های مختلف از جمله نظام اقتصادی و مالی امریکا انعکاس پیدا کرده است. پرسش اصلی این مقاله این است که چرا نهضت اشغال وال استریت به صورت یک جریان جدی اجتماعی در امریکا ظهور پیدا کرد؟ در پاسخ به این پرسش بحث شده که جامعه یک درصدی امریکا که نمادی از انحصارگرایی اقلیت بر اکثریت است، گرفتار استثناگرایی در سه سطح معرفتی، نهادی و برنامه ای شده است. اعتراض مردم امریکا صرفاً اعتراض به ضعیت اقتصادی نیست، بلکه اعتراض به « نظام اجتماعی استثناگرایانه» است. این استثناگرایی امریکایی حاکمیت اکثریت را دچار بحران کرده است. معنای این امر تحقق اقلیت گرایی به جای مردم سالاری و دموکراسی و با تعبیر دقیق تر « بحران دموکراسی» است. در این مقاله ابعاد مختلف استثناگرایی معرفتی، نهادی و برنامه ای در پیوست با نهضت اشغال وال استریت تبیین خواهد شد.

جنبش اشغال وال استریت سازمان های محلی اجرای قانون را با مجموعه ای از چالش ها روبه رو کرد. در واکنش به این موضوع، بسیاری از آنها به انواع روش های تهاجمی روی آوردند که در برخی موارد افکار عمومی را هراسان کرد و موضوع پلیسی سازی تظاهرات را در دستور کار ملی قرار داد. سه روایت اصلی برای توضیح این روش ها پدید آمد: 1) نظامی سازی گسترده پلیس به واسطه و بهانه جنگ دولت فدرال علیه مواد مخدر و مقابله با تروریسم انجام می گرفت؛ 2) نوعی تشریک مساعی ملی برای سرکوب جنبش اشغال وال استریت به دلیل تهدیدی که این جنبش برای شرایط اقتصادی و سیاسی موجود به شمار می رفت وجود داشت؛ 3) پلیس محلی مجبور به مداخله شد زیرا قرارگاه های جنبش اعتراضی به منبعی برای نقض قانون، معضلات بهداشتی و جرائم ثانوی تبدیل شد. هریک از این روایت ها واجد حقایق مهمی هستند ولی تمامی آنها در درک ماهیت پنهان درگیری میان معترضان و نیروهای پلیس ناتوان هستند. با بررسی گزارش ها و فیلم هایی که از اقدامات پلیس و روش های معترضان در 10 شهر بزرگ امریکا گرفته شده است، و نیز با بررسی تفسیر اقدامات پلیس و معترضان از سوی روزنامه نگاران و فعالان سیاسی و همچنین مطالعه اسناد قابل دسترس و روشن در مورد پلیسی کردن تظاهرات اشغال وال استریت، به این نتیجه می رسیم که بین سمت و سوی تظاهرات اشغالگران وال استریت که عاری از خشونت و صرفا با شیوه ای تمردّ گونه اعتراض کرده اند، و سمت و سوی تحرکات پلیس ایالات متحده و عدم تساهل ایشان، چالشی بنیادین وجود دارد.

ایالات متحده نه تنها نتوانست وقوع انقلاب های خاورمیانه را پیش بینی کند بلکه در درک عمق و احتمال تسری آن به دیگر کشورها نیز ناکام بود. در زمانی که واشینگتن در مواجهه با بیداری اسلامی مشغول اقدامات تاکتیکی بود جمهوری اسلامی ایران ابتکار عمل یک بازی استراتژیک را در دست گرفت. این امر گفتمانی سه مرحله ای بود که توسط رهبر معظم انقلاب مطرح شد. با طرح گفتمان جمهوری اسلامی، امریکا در برابر ایران قرار گرفت و شاهد بروز یک گفتمان دو قطبی درباره انقلاب های منطقه بین ایران و امریکا بودیم. همچنین واشینگتن تلاش کرد این گفتمان را در منطقه تضعیف کند. بدین ترتیب هر دو طرف با ورود به یک مواجهه گفتمانی، قدرت نرم یکدیگر را به چالش کشیدند. این مقاله با بررسی مراحل این مواجهه تلاش می کند برداشت هریک از طرفین از این واقعیت و تلاش آنها برای بازنمایی آن را در خارج تبیین کند.

اعتراض هایی که ایالات متحده را در سال 2010 فرا گرفت، از سرخوردگی فزایندة بخش مهمی از توده مردم امریکا در مورد آینده و فرصت های رشد و ترقی سرچشمه می گرفت. به رغم اینکه اقشار مختلف مردم امریکا در مقایسه با سایر ملت های دنیا، چندان آینده نگر نیستند، با این حال اگر یک چیز باشد که عموم مردم ایالات متحده ارزشمند بدانند باور به آن چیزی است که به اصطلاح رؤیای امریکایی نامیده می شود. این موضوع تا اندازه ای به اعتقاد به فرصت های برابر در موفقیت اقتصادی برای کسانی که تلاش می کنند، مربوط است. با توزیع غیر منصفانه مسئولیت بحران اقتصادی 2008 به نفع بخش بانکداری به همراه کاهش امید جوانان امروزی در پیشرفت های اقتصادی، بسیاری از سفیدپوستان طبقه متوسط به اعتراض علیه دولت برخاستند. در این مقاله آنچه را به نام جنبش اشغال وال استریت معروف شده، از منظر چهارچوب اسلامی توسعه مورد بحث قرار خواهیم داد. همچنین با استفاده از نمونه دسته جمعی اعتراض سه تن از صحابه پیامبر اسلام علیه بی عدالتی اقتصادی ، آغاز تشکیل چهارچوب اسلامی اعتراض در قرن 21 در ایالات متحده را بررسی خواهیم کرد.