درخت حوزه‌های تخصصی

سید عبدالله شبّر معروف به مجلسی ثانی از دانشمندان نخبه شیعه در قرن 13 است که بیشتر با تفسیر مختصر وگویای خود از قران و گاه با کتاب دیگرش موسوم به الاخلاق شناخته شده است عموم مردم از تخصص و تبحر وی در اکثر علوم دینی و تلاش ومجاهدت او در مبارزه با انحرافات فکری زمانه اش بی خبرند این نوشتار به اجمال به معرفی ابعاد شخصیت علمی او و تیزبینی و ژرف نگری ور در تشخیص راه مناسب هدایت مردم و مبارزه با انحراف اخباری ها و همچنین کتابهاو اثار متعدد وی در علوم مختلف اسلامی می پردازد و همچنین بعدی از شخصیت علمی او یعنی حدیث شناسی را تبیین می کند و آنگاه آثار حدیثی و به ویژه دو اثر چاپ نشده از او یعنی الجامع للاحکام فی معرفه الحلال و الحرام معروف به جامع المعارف و الاحکام و درایه الحدیث را معرفی می کند .

در بررسی مکاتب تاریخ نگاری اسلامی، مکتب کوفه به دلیل داشتن شعبه های مختلف و گسترده متمایز است. یکی از این شعب، تاریخ نگاری مقتل است که رشد و توسعه خود را در شکل تاریخی با مقتل نویسانی همچون ابی مخنف (م. 157ق)، ابن ابی الدنیا (م. 281ق) و ابوالفرج اصفهانی (م. 356ق) عجین کرده است. این مکتب در بُعد حدیثی و جوامع روایی نیز بزرگانی از فریقین را در نگارش مقتل به خود دیده است. مجموعه کتب روایی باعنوان عرض المجالس که به همان «امالی» مشهور است، در بُعد تاریخ نگاری مقتل مطالب مهمی را دربرگرفته است که ما را به سوی واقعیت های مربوط به وقایع مقتلی رهنمون می کند. بررسی مقایسه ای شیوه نامه کتب امالی و محتوای آن با منابع تاریخی، پرسش های مهمی مطرح می کند که از مهم ترین آن ها، علل منفردبودن برخی احادیث در این آثار است که در منابع دیگر، به ویژه منابع تاریخی، اثری از آن نیست. بنابراین، مقاله حاضر درصدد پاسخ به این مسئله، با تأکید و توجه به خصوصیات این کتب است. کلیدواژه ها: مقتل نگاری، مکتب کوفه، ابومخنف، امالی صدوق، امالی طوسی، امالی مفید.

از جمله ویژگی های بارز حدیث شیعه، نگارش آن در همان عصر صدور و حضور ائمه(ع) است. در این بازه زمانی آثار فراوان حدیثی با عنوان هایی چون «کتاب»، «اصل»، «جزء» و «نسخه» فراهم گردید که جایگاهی خاصّ در نظام حدیث پژوهی متقدّمان امامی داشتند. ایشان در جریان احراز صدور احادیث، با تکیه بر نظام «قراین» از نشانه های متعدّدی استفاده کرده اند که بخش قابل توجّهی از آن ها را می توان تحت عنوان «منبع شناسی» مشاهده کرد. آنان گاه به دلایل و شواهد مختلف، نوشته ای حدیثی را قابل اعتماد می پنداشته و در نتیجه احادیث آن را نیز معتبر قلمداد می کردند. ظاهراً ویژگی های خود این منابع فارغ از مؤلّفان آن ها در اعتبار آن ها نقشی حائز اهمیت داشته است. این نوشتار می کوشد تا ضمن اشاره به توجه قدما به نشانه های اعتبار منبع، با مطالعه تحلیلی و نقد تاریخی گزارش های باقی مانده از متقدّمان امامی و با تأکید بر خصوصیات خود منابع حدیثی، به مهم ترین نشانه های اعتبار منبع مکتوب نزد ایشان پرداخته و شواهد هر یک را با نمونه های متعدّدی تبیین نماید. عرضه کتاب بر امام و تأیید آن، مقبولیّت کتاب نزد محدّثان و مدارس حدیثی، شهرت کتاب و موافقت با کتب معیار، از جمله ویژگی هایی است که سبب اعتبار منابع حدیثی، نزد محدّثان متقدّم امامی بوده است.

فقه الحدیث از ارزشمندترین علوم اسلامی است، زیرا حدیث در اسلام، دومین منبع فراگیری دین محسوب می شود و بدون آشنایی با سنت نمی توان اسلام را شناخت. فقه الحدیث ما را با معنای متون احادیث آشنا می سازد، ولی مراجعه به متون احادیث، بدون توجه به مبانی لازم، امکان انحراف را در پی خواهد داشت. از این رو، تلاش های فراوانی از سوی علمای مسلمان برای تدوین قواعد و مبانی فهم صحیح از روایات صورت گرفته که علم اصول فقه، نشانگر بخشی از این تلاش هاست. برخی از محققان حدیث نیز در هنگام شرح روایات، روش و قواعدی به کار برده اند که استخراج آن ها می تواند ما را با شیوه ، ضوابط و مبانی فقه الحدیث آشنا سازد. یکی از این کتب، الفوائد الطوسیه از شیخ حر عاملی است. این کتاب با عنایت به شخصیت علمی مؤلّف و تبیین و توضیح روایات مشکل، اهمیت ویژه ای دارد و در آن، نکات و تحقیقات و دقت ها و نیز پاسخ شبهات و مغالطاتی وجود دارد که در کتب دیگر کمتر یافت می شود. یکی از مبانی مورد توجه شیخ حر در این کتاب، اثبات متن حدیث است. این قاعده مهم ترین اصولی است که در فقه الحدیث باید رعایت شود. در این مقاله، با مطالعه این کتاب به روش تحلیلی توصیفی، این قاعده تبیین و موارد توجه شیخ حر به این قاعده، استخراج و تبیین شده است.