محمد نقیب زاده

محمد نقیب زاده

مدرک تحصیلی: استادیار مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی ره
پست الکترونیکی: mn@qabas.net

مطالب
ترتیب بر اساس: جدیدترینپربازدید‌ترین

فیلتر های جستجو: فیلتری انتخاب نشده است.
نمایش ۱ تا ۲۰ مورد از کل ۲۲ مورد.
۱.

نقش میل جنسی در کمال نهایی انسان از نظر قرآن کریم(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه اسلامی زنان و خانواده سال ۱۲ بهار ۱۴۰۳ شماره ۳۴ 83 - 101

کلیدواژه‌ها: میل جنسی ارضای مشروع میل جنسی کمال نهایی انسان تربیت جنسی شقاوت و سعادت در امیال تفسیر موضوعی آمیزش جنسی انسان کامل

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۰ تعداد دانلود : ۱۶
میل جنسی نقش ویژه ای در رشد روحانی یا افول حیوانی انسان دارد. پژوهش حاضر باهدف بررسی نقش میل جنسی در کمال نهایی انسان ازمنظر قرآن کریم انجام شد. بنابراین، کلیه منابع مکتوب مربوطه به شیوه تحلیلی- اسنادی و با رعایت ضوابط تفسیر موضوعی مورد بررسی قرار گرفت. نتایج بررسی ها نشان داد که خلقت میل جنسی هدفمند بوده و می توان بدان صبغه عبادی بخشید و از آن برای کسب کمالات دنیوی و اخروی بهره برد. بااستناد به آیات قرآن، ایمان شرط لازم برای انتخاب شریک جنسی است و احتراز از فساد جنسی نقش به سزایی در عروج روحی دارد. همچنین حرکت استکمالی اهل بهشت در پرتو آمیزش جنسی تحقق می یابد و آیات دلالت کننده بر آمیزش جنسی انسانِ کامل نیز نشان دهنده نقش این میل در کمال انسان است.
۲.

نقش لذت طلبی فطری در کمال انسان از دیدگاه آیت الله مصباح یزدی با استناد به آیات قرآن(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: معرفت سال ۳۲ شهریور ۱۴۰۲ شماره ۳۰۹ 9 - 19

کلیدواژه‌ها: لذت آیت الله مصباح یزدی کمال انسان نقش لذت طلبی لذت طلبی فطری لذت طلبی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۵ تعداد دانلود : ۴۵
از میان مباحث انسان شناسی، موضوع فطرت انسان و در مسائل فطرت، گرایش لذت طلبی نقش محوری در کمال آدمی دارد. از منظر علامه مصباح یزدی لذت طلبی پنج قلمرو حسی، خیالی، عقلی، وهمی و روحی دارد که هرکدام با تفاوت رتبه، در کمال انسان نقش آفرین هستند. پژوهش حاضر با روش توصیفی تحلیلی به بررسی تأثیر این پنج نوع گرایش در کمال انسان از دیدگاه آیت الله مصباح یزدی می پردازد. در منظر معظم له گرایش به لذت حسی دو نقش در کمال انسان دارد: 1. مثبت: که موجب آرامش او می شود؛ 2. منفی: که مانعیت برای شکوفایی لذت های برتر انسان است. لذت خیالی، هم نقش زمینه ای برای تسلط شیطان بر انسان و هم نقش انگیزشی در رفتار انسان در دستیابی به کمال دارد. گرایش به لذت عقلی نیز سه نقش انگیزشی در تحصیل معرفت، و زمینه ای در ترجیح لذت های عالی، و نقش مدیریتی در هدایت لذت ها به سوی کمال انسان دارد. لذت وهمی عامل مؤثری در نشاط معنوی برای رسیدن به کمال برتر است و از طرفی مایه سلب آرامش نفس می شود. اما لذت طلبی روحی، دو نقش انگیزشی و مدیریتی برای رسیدن به کمال ایفا می کند، از سویی قوی ترین انگیزه برای دستیابی به کمال است و از جهتی لذت ها را در جهت شکوفایی استعدادِ لذت های اصیل، مدیریت می کند.
۳.

بررسی آیات موهِم تعدد سرشت انسان(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: قرآن شناخت سال ۱۶ پاییز و زمستان ۱۴۰۲ شماره ۲ (پیاپی ۳۱) 139 - 156

کلیدواژه‌ها: سرشت فطرت شاکله تعدد سرشت انسان انسان شناسی قرآن

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۲ تعداد دانلود : ۲۵
سرشت انسان نحوه وجودی و نوع آفرینش اوست که در قرآن از آن به «فطرت» یاد شده و آیاتی بر وجود آن دلالت دارد. از سوی دیگر برداشتی سطحی از آیاتی همچون آیه شاکله (اسراء: 84)، آیه تقسیم کننده انسان ها به دو گروه مؤمن و کافر در آغاز آفرینش (تغابن: 2)، نیز آیات بیانگر برخی از ویژگی های انسان (همچون جزوع، منوع، ظلوم، جهول، مفسد و خونریز بودن) ممکن است موهم اثبات چنین سرشتی دست کم در گروهی از انسان ها تلقی شود. این پژوهش با هدف دستیابی به دیدگاه قرآن و با روش توصیفی تحلیلی به دلالت شناسی این قبیل آیات و وجه جمع میان آنها سامان یافته و به این نتیجه رسیده که آیات یادشده بیانگر خاستگاه تکوینی چنین صفاتی در انسان نیست و بر این اساس نمی توان از آنها تعدد سرشت آدمیان را اثبات کرد.
۴.

بررسی تأثیر جنسیت در توانش های سرشتی انسان از دیدگاه قرآن(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: معرفت سال ۳۱ اردیبهشت ۱۴۰۱ شماره ۲۹۳ 21-30

کلیدواژه‌ها: جنسیت سرشت توانش انسان قرآن

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۹۴ تعداد دانلود : ۱۸۹
سرشت انسان عبارت است از چگونگی وجود و گونه آفرینش او که خاستگاه بینش ها، گرایش ها، توانش ها و انفعالات است. توانش های سرشتی، از جمله اموری است که در کنار سایر امور سرشتی، خاستگاه آفرینشی داشته و از ابتدای خلقت هر انسانی، در نهاد او نهفته شده و به مرور زمان شکوفا می گردد. این تحقیق با هدف بررسی توانمندی های سرشتی زن و مرد از دیدگاه قرآن، به روش تحلیلی توصیفی، آیات را در قالب تفسیر موضوعی مورد بررسی قرار داده است. خداوند به هنگام خلقت انسان ، اهدافی داشت که جز با آفرینش دو صنف (زن و مرد) محقق نمی شد. برای تحقق این اهداف، توانش های ویژه ای به زن و مرد داد تا هریک به سوی نقش های ویژه متمایل شوند. گرچه هر دو در تکثیر نسل بشر و آرامش بخشی به یکدیگر نقش آفرینی دارند؛ اما خداوند بخش عمده مسئولیت تکثیر نسل را بر عهده زن گذاشت و توانایی های لازم برای تحقق این هدف به وی ارزانی داشت و با اعطاء افزون برخی توانایی ها به مردان آنان را در خدمت خانواده و تحقق اهداف موردنظر از تشکیل آن قرار داد. براین اساس اگرچه زنان و مردان در اصل برخورداری از برخی توانش ها با یکدیگر مشترکند؛ اما در همین امور مشترک برخی کاستی های و فزونی ها بین ایشان وجود دارد.
۵.

مقایسه تفسیر شهید مطهری و علامه مصباح یزدی از آیه یازدهم سوره «رعد» درباره سنت تغییر سرنوشت جوامع(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: قرآن شناخت سال ۱۵ پاییز و زمستان ۱۴۰۱ شماره ۲ (پیاپی ۲۹) 87- 100

کلیدواژه‌ها: پیشرفت ملت ها پسرفت ملت ها سنت تغییر شهید مطهری علامه مصباح یزدی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۱۲ تعداد دانلود : ۸۸
نقش رفتار جوامع در سرنوشت خویش و تأثیر رفتار انسان ها بر وضعیت آینده خود، از موضوعات مهم جامعه شناختی قرآن به شمار می رود. یکی از پربسامدترین آیات محل استناد در این بحث، کریمه «إِنَّ اللَّهَ لایُغَیِّرُ ما بِقَوْمٍ حَتَّى یُغَیِّرُوا ما بِأَنْفُسِهِمْ» است. این نوشتار با روش توصیفی تحلیلی به دو دیدگاه عمده در برداشت از این آیه، برای موضوع «نقش داشتن جوامع در سرنوشت خود» پرداخته است. علامه طباطبائی و آیت الله مصباح یزدی با استناد به سیاق، ضمن نفی عمومیت از این آیه، نسبت به تغییر شرایط از نیک به بد و از بد به نیک، آن را محدود به تغییر شرایط از مطلوب به نامطلوب کرده اند؛ اما شهید مطهری و برخی دیگر از مفسران با برداشتی فراسیاقی، این آیه را شامل هر دو گونه تغییر (نیک به بد و بد به نیک) می دانند. این مقاله با دفاع از دیدگاه دوم، به مستندات این برداشت فراسیاقی پرداخته و ضمن نقد دیدگاه اول (مخالفان تعمیم)، شواهد قرآنی و روایی برداشت گسترده از آیه مدنظر را ارائه داده است.
۶.

نقش ذکر در شکوفایی فطرت الهی انسان از دیدگاه قرآن کریم(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: معرفت سال بیست و نهم بهمن ۱۳۹۹ شماره ۲۷۸ 23-32

کلیدواژه‌ها: فطرت فطرت الهی انسان عوامل شکوفایی فطرت ذکر یاد خدا

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۹۳۰ تعداد دانلود : ۳۵۴
همه انسان ها دارای فطرت الهی هستند، ولی این فطرت گاه بر اثر موانع مختلفی محجوب می ماند؛ ازاین رو، نیاز به شکوفایی و فعلیت بخشی دارد. در نقطه مقابل موانع فطرت، عواملی باعث شکوفایی فطرت می گردند که در این میان، عامل ذکر و یاد الهی از مهم ترین آنها به شمار می رود. هدف پژوهش حاضر این است که با مطالعه و گردآوری اطلاعات کتابخانه ای و روش توصیفی تحلیلی با رویکرد تفسیر موضوعی، نقش ذکر در شکوفایی فطرت الهی در انسان را مورد بررسی قرار دهد. بررسی ها نشان می دهد از دیدگاه قرآن کریم ذکر و یاد الهی در شکوفا شدن فطرت الهی انسان تأثیر ویژه ای دارد و به هر اندازه که یاد خدا و توجه به معبود در وجود انسان بیشتر و عمیق تر باشد، معرفت شهودی به او بیشتر خواهد شد و فطرت الهی انسان بیدارتر و شکوفاتر می شود. این موضوع نمودها و آثار روشنی از قبیل نورانیت دل، بصیرت یابی انسان و قرب به خدای متعال، در زندگی اهل ذکر دارد. ذکر برای اینکه در شکوفایی فطرت الهی انسان تأثیر بگذارد، باید شرایطی داشته باشد که مهم ترین آنها خالصانه بودن، تداوم داشتن، کثیر و پنهانی بودن است.
۷.

رهاوردهای آیت الله مصباح در بررسی اقسام میل، چیستی و اقسام تزاحم امیال با استناد به آیات قرآن(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: معرفت سال بیست و هشتم اردیبهشت ۱۳۹۸ شماره ۲۵۷ «ویژه علوم قرآنی»

کلیدواژه‌ها: اقسام میل تزاحم امیال مدیریت امیال

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۸۲ تعداد دانلود : ۳۳۷
این مقاله درصدد است با روش تحلیلی توصیفی رهاوردهای آیت الله مصباح در بررسی اقسام میل، چیستی و اقسام تزاحم امیال با استناد به آیات قرآن را بررسی نماید. غایت قصوای آفرینش انسان و جهان، نیل آدمیان به کمال است و بی شک مسئلة چیستی کمال انسان و چگونگی تحقق آن، از مهم ترین مباحث انسان شناسی است و نیل انسان به کمال، با توجه به اینکه آدمی موجودی مختار و واجد امیال متنوع و متزاحم است، در گرو تسلط عملی وی بر امیال است و تسلط بر امیال و مدیریت آگاهانة امیال، تحقق نمی یابد مگر در پرتو علم به میل های گوناگون و اقسام تزاحم امیال. تحقیق پیش رو، به هدف توسعة شناخت در افق امیال، نخست به معرفی تقسیمات «امیال» در چهره های گوناگون آن می پردازد؛ در گام بعدی تصویری قابل دفاع از «تزاحم امیال» ارائه می دهد و در پایان، «اقسام تزاحم امیال» را به نحو توسعه یافته تر از آنچه در آثار رقیب یافت می شود، به عنوان دستاورد نهایی تحقیق عرضه می نماید. در هر بحث و هر قسم، تا حد امکان به آیات متعددی از قرآن کریم استناد شده است. تقسیمات امیال و چیستی تزاحم امیال، غالباً از آثار آیت الله مصباح است و تقسیمات تزاحم امیال نیز به گونه ای الهام گرفته از یکی از تقسیمات امیال است که ایشان ارائه فرموده اند.
۸.

بازتأملی در دلالت آیه 30 سوره روم بر تغییرناپذیری فطرت(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: قرآن شناخت سال دوازدهم پاییز و زمستان ۱۳۹۸ شماره ۲ (پیاپی ۲۳) 5-20

کلیدواژه‌ها: فطرت سرشت تغییرناپذیری فطرت ثبات فطرت آیه فطرت

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸۹۷ تعداد دانلود : ۳۵۸
بسیاری از مفسران و برخی نویسندگان در آثار مرتبط با انسا ن شناسی، آیه 30 سوره روم را دلیل بر تغییرناپذیری فطرت انگاشته اند؛ اما مشاهده انکارناپذیر تغییر در فطرت از جهت «شدت و ضعف» و «فعلیت و قوه» و نیز دلالت آیاتی متعدد بر تغییر و حتی زوال فطرت، تفسیر یادشده را به چالش می کشد. پژوهش حاضر درصدد است به روش تفسیر موضوعی، دیدگاه یادشده در دلالت آیه بر تغییرناپذیری فطرت را نقد کند و تفسیر صحیح آیه را ارائه دهد. حاصل پژوهش این است که آیه یادشده، اساساً ناظر به مسئله «ثبات یا تغییرپذیری فطرت» نیست؛ بلکه مراد آیه، نفی هرگونه «تبدیل» در «آفرینشگری» خداست؛ بدین معنا که آفرینش خداوند، قانون هایی دارد که هیچ گاه دستخوش تبدیل نمی شود؛ معنایی که در آیات دیگر، با عنوان «تبدیل ناپذیری و تحول ناپذیری سنت خداوند» بیان شده است.
۹.

آثار و نتایج احتمالات متعدد تفسیری در آیات قرآن کریم(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: قرآن شناخت سال دهم پاییز و زمستان ۱۳۹۶ شماره ۲ (پیاپی ۱۹)

کلیدواژه‌ها: قرآن تفسیر احتمالات تفسیری آثار وجود احتمالات تفسیری نتایج احتمالات تفسیری

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۳۳ تعداد دانلود : ۲۶۰
وجود احتمالات تفسیری متعدد ذیل برخی از آیات، شبهه فقدان تعین معنایی متن قرآن را پدید آورده است؛ بدین بیان که از ابتدا معنایی در نفس صاحب سخن وجود نداشته ، ولی با گذشت زمان، معناهای متفاوتی از آن به دست آمده است. البته قرآن، به لحاظ انشاکننده حکیم آن (خداوند)، تعین معنایی دارد و اختلافات مفسران، به سبب کاستی دانش آنان است، ولی از واقعیت کثرت دیدگاه های تفسیری نمی توان چشم پوشید. در این پژوهش، به علل پیدایش این حجم از دیدگاه ها نمی پردازیم، بلکه با هدف بیان نتایج وجود این دیدگاه های متکثر و به روش توصیفی تحلیلی، در سه محور کلی آثار اعتقادی، تربیتی و تفسیری، به فواید وجود این احتمالات تفسیری در برخی از آیات قرآن پرداخته ایم. بر پایه سه محور یادشده، احتمالات تفسیری، هم در جنبه های اعتقادی مسلمانان اثرگذار است و هم نتایج تربیتی و اخلاقی دارد و نیز از جنبه منطق تفسیری، پیامدهایی قابل طرح در مباحث روش شناسی تفسیر دارد.
۱۰.

کاربرد فعل و ضمیر جمع «ما» براى خداى یکتا در قرآن(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: معرفت سال بیست و ششم تیر ۱۳۹۶ شماره ۲۳۵ «ویژه علوم قرآنی»

کلیدواژه‌ها: قرآن خداوند ضمائر متکلم وحده متکلم مع الغیر

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۳۵۸ تعداد دانلود : ۱۱۸۴
خداوند در قرآن کریم با وجود تأکید بر یگانگى خویش، گاهى از خود به متکلم مع الغیر، تعبیر کرده و از سوى دیگر، در مواردى، براى خود ضمیر یا فعل متکلم وحده را به کار برده است. چرایى این کاربردها، سؤال اصلى این پژوهش است. با بررسى آیات مربوط، مشخص گردید بیشتر موارد کاربرد متکلم مع الغیر به هدف دلالت بر عظمت گوینده یا فعل وى بوده است؛ مواردى نظیر: عذاب اقوام گذشته، یارى خداوند نسبت به اولیا و پیامبران و نیز نجات اقوام مؤمن انبیا، آیات آفرینش، ارسال رسل و انزال کتب، و اوامر و نواهى. در معمول کاربردهاى متکلم وحده نیز لطف ربوبى خدا به بندگان مدنظر است؛ مانند: استجابت دعا، بخشش گناه، انعام خدا بر بندگان، و ارتباط متقابل میان خدا و بندگان. در همین زمینه، التفات هاى به کاررفته در آیات، از غیبت به تکلم و از تکلم مع الغیر به وحده و بالعکس، قابل توجیه است. این مقاله به روش توصیفى تحلیلى و با مطالعه تمامى قرآن و مراجعه به تفاسیر مربوط، به انجام رسیده است.
۱۱.

نقد و بررسی دیدگاه مفسران در توصیف انسان به هلوع در آیة 19 سوره معارج(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: قرآن شناخت سال هشتم بهار و تابستان ۱۳۹۴ شماره ۱ (پیاپی ۱۵)

کلیدواژه‌ها: سرشت انسان فضایل انسانی رذایل انسانی صفت هلوع هلوع در قرآن

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی منطق، فلسفه و کلام اسلامی کلام دین پژوهی فلسفه دین
  2. حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی تفسیر و علوم قرآن تفسیر قرآن معارف قرآن انسان و جامعه در قرآن انسان در قرآن
تعداد بازدید : ۱۲۵۲ تعداد دانلود : ۴۲۹۳
خداوند در آیاتی، از آفرینش انسان در بهترین شکل سخن گفته؛ اما در برخی آیات، همچون آیة 19 سورة معارج، گویا از نوعی کاستی در آفرینش وی از جمله صفت «هلوع» به معنای «حریص» خبر داده است. سرّ نسبت دادن این تعبیر به انسان چیست؟ آیا این ویژگی در سرشت انسان جای گرفته است؟ اگر چنین است، چگونه با آفرینش انسان در «احسن تقویم» و هدف آفرینش انسان (رسیدن به کمال قرب الهی) سازگار است؟ این مقاله به نقد و بررسی دیدگاه مفسران دربارة آیة 19 سورة معارج پرداخته و به این نتیجه دست یافته که وجود این وصف در انسان به خودی خود رذیلت یا فضیلتی برای او نیست؛ بلکه این وصف با توجه به متعلق ارادی آن می تواند فضیلت ساز یا فضیلت سوز باشد.
۱۲.

مقایسه دو تفسیر علامه طباطبائی (المیزان و البیان)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: معرفت سال بیست و سوم آبان ۱۳۹۳ شماره ۲۰۳

کلیدواژه‌ها: علامه طباطبایی المیزان البیان

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی تفسیر و علوم قرآن تفسیر قرآن کلیات روش های تفسیر و تأویل
  2. حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی تفسیر و علوم قرآن تفسیر قرآن کلیات مفسران و تأویل گران شیعی
  3. حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی تفسیر و علوم قرآن تفسیر قرآن کلیات موارد دیگر کتاب شناسی تفسیر
تعداد بازدید : ۳۲۷۷ تعداد دانلود : ۷۵۴
علّامه طباطبائی، پیش از «المیزان»، تفسیر «البیان فی الموافقه بین الحدیث و القرآن» را با اهتمام به روایات تفسیری و تلاش در جهت بیان سازگاری میان قرآن و روایات، نگاشتند. این مقاله، با روش توصیفی تحلیلی به هدف شناساندن آن دو تفسیر و بیان امتیازات «المیزان»، به اشتراکات و تفاوت های آن دو می پردازد. دو تفسیر مزبور، اشتراکاتی مانند بیان هدف سوره و بررسی روایات دارند. در تفاوت های شکلی ساختاری، «المیزان» در پرداختن به تفسیر آیات، از جامعیت نسبی برخوردار است. نقل و بررسی روایات تفسیری، در پایان بحث تفسیری و طرح مباحث موضوعی مستقل در «المیزان» آن را متمایز از «البیان» ساخته و در نهایت، اینکه برخی عبارت های «البیان» در «المیزان»، اصلاح شده است. در تمایزهای شکلی محتوایی، شاخصه مهم «المیزان»، تنوع در تفسیر قرآن به قرآن و توجه به نقش سیاق است که در «البیان» به آن گستردگی نیست. همچنین در «المیزان» برخی از قرائات آیات، بررسی شده و شبهات قرآنی پاسخ یافته است. منابع «المیزان» نیز بسیار گسترده تر است.
۱۳.

چرایی عدم انطباق برخی پرسش و پاسخ های قرآن با تأکید بر دیدگاه علامه طباطبایی(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: قرآن شناخت سال ششم پاییز و زمستان ۱۳۹۲ شماره ۲ (پیاپی ۱۲)

کلیدواژه‌ها: علامه طباطبایی اسلوب حکیم تفسیر المیزان پرسش و پاسخ های قرآن (پاسخ های منطبق/ پاسخ های غیرمنطبق)

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی تفسیر و علوم قرآن تفسیر قرآن کلیات مفسران و تأویل گران شیعی
  2. حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی تفسیر و علوم قرآن تفسیر قرآن معارف قرآن
تعداد بازدید : ۱۰۴۳ تعداد دانلود : ۴۶۰
پاسخ های قرآن کریم غالباً منطبق با پرسش های مخاطبان است؛ اما برخلاف انتظار، برخی پاسخ ها با پرسش مخاطب منطبق به نظر نمی رسد؛ بلکه گاه به جای پاسخ متن پرسش، موضوع مهم دیگری مطرح شده است؛ مثلاً در پاسخ به اینکه «چه انفاق کنیم؟»، به بیان «مصارف انفاق» پرداخته و در پاسخ «چرایی تغییر شکل ماه»، به «فوائد تغییر شکل ماه» اشاره کرده است. این شیوه در اصطلاح اهل بلاغت «اسلوب حکیم» خوانده می شود. این پژوهش درصدد توجیه عدم انطباق ظاهری برخی پاسخ های قرآنی به روش توصیفی تحلیلی با تأکید بر دیدگاه علامه طباطبایی برآمده و بدین نتیجه دست یافته است که قرآن، در همة موارد مزبور، با امتناع از پاسخ روشن به برخی پرسش های مخاطبان، ضمن بیان موضوع مهم تر و مورد نیاز بیشتر پرسشگران، به آنان شیوه پرسش درست را تعلیم داده است. بررسی این موارد، ضمن تحلیل یکی از زیبایی های بدیعی قرآن، شبهه ناهماهنگی برخی آیات قرآن را نیز برطرف می کند.
۱۴.

احتباک و آثار معنایی آن در تفسیر قرآن(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: قرآن شناخت سال ششم بهار و تابستان ۱۳۹۲ شماره ۱ (پیاپی ۱۱)

کلیدواژه‌ها: تفسیر قرآن علوم بلاغی علم بدیع آثار معنایی بدیع احتباک

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۰۵۲ تعداد دانلود : ۹۳۰
«احتباک» در بدیع، بدین معناست که در دو کلام پیاپی، از جملة اول، قسمتی که مشابه آن در جملة دوم بیان شده است حذف شود و از جملة دوم نیز بخشی که در جملة اول بدان اشاره شده است حذف گردد. این صنعت با خلق ظرفیت های معنایی در بخشی از آیات قرآن، معنای گسترده ای را در قالبی محدود، به نمایش می گذارد که پژوهش در آن، نشانگر تأثیر علم بدیع در تفسیر است؛ به این صورت: الف. گاه ایجاز، اقتضا می کند در دو موضوع متقابل با احکام جداگانه ، تنها به اصل یکی از دو موضوع و حکم موضوع دیگر، پرداخته شود تا شنونده، اصل متقابل دیگر و حکم لنگة مذکور در کلام را خود کشف کند. ب. گاهی که دو طرف تشبیه انطباق کامل ندارند به مدد احتباک، عدم انطباق ظاهری توجیه می شود. ج. در برخی آیات، که دو فعل متفاوت از حیث زمان به کار رفته و شبهة ناهماهنگی پدید آورده است، صنعت احتباک چنین مواردی را تحلیل می کند. د. احتباک، برخی از شبهات محتوایی آیات و ناسازگاری ظاهری میان آنها را پاسخ می دهد. این مقاله، حاوی نمونه های متعدد قرآنی و تفسیری در این زمینه است.
۱۵.

تفسیر قرآن کریم (7) سوره بقره، آیات 40 تا 47(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده: تهیه، تدوین و تنظیم کننده:
منبع: قرآن شناخت سال چهارم بهار و تابستان ۱۳۹۰ شماره ۱ (پیاپی ۷)

کلیدواژه‌ها: بنی اسرائیل آمیختن حق با باطل برتری بنی اسرئیل خاشعان کتمان حق نعمت های الهی پیمان های الهی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۶۵۴ تعداد دانلود : ۸۵۹
مقالة حاضر تفسیر آیات 40 تا 47 سورة بقره و حاصل آن چنین است: در آیة40 به نعمت های خدا بر بنیاسرائیل اشاره شده و وابسته بودن وفای خداوند به عهد خویش با بنیاسرائیل بر وفای آنها به عهدهای الهی گوشزد شده است. نهی از آمیختن حق با باطل متوجه عالمان یهود است؛ زیرا آنها بر آن توانایی دارند. فرمان به نماز و زکات، دستور به دو امر فطری ارتباط با خالق و مخلوق است. آیة 44 توبیخ رهبران اهل کتاب است که به گمان امتیاز ویژه از ادای وظایف دینی سر باز میزدند. آیة 45 برخی از بنیاسرائیل را که با توجه به سنگینی تکلیف یا ناتوانی از اجرای آن خود را نیازمند به کمک میدیدند، به یاریجستن از صبر و نماز امر کرده است. مقصود از ملاقات با خدا، ظهور قرب تکوینی انسان به خدا در قیامت است و وجه تأکید بر آن در توصیف خاشعان کافینبودن علم برای حصول خشوع میباشد. آیة 47 آغازگر بیان تفصیلی نعمت های خدا بر بنیاسرائیل است که برتریدادن آنان بر عالمین عصر خودشان از مهم ترین آنها است.
۱۶.

واقع نمایی قرآن و تأثیر آن در تفسیر از دیدگاه علامه طباطبائی (با تأکید بر ابعاد بلاغی)(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: قرآن شناخت سال چهارم پاییز و زمستان ۱۳۹۰ شماره ۲ (پیاپی ۸)

کلیدواژه‌ها: تشبیه تمثیل مجاز واقع نمایی قرآن استعاره و مبالغه در قرآن

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی تفسیر و علوم قرآن تفسیر قرآن کلیات
  2. حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی تفسیر و علوم قرآن تفسیر قرآن کلیات مفسران و تأویل گران شیعی
تعداد بازدید : ۱۲۶۶ تعداد دانلود : ۶۲۰
قرآن کریم در تعابیر بلاغی خویش از قبیل تشبیهات، مجازها و استعاره ها زبان بیان واقع داشته است. مقالة حاضر به هدف اثبات این موضوع با توجه به دیدگاه علامه طباطبائی و پاسخ گویی به شبهات مربوط، به نگارش درآمده است. در میان اقسام تشبیه، تشبیه وهمی در قرآن به کار نرفته و نمونه های ادعایی آن از قبیل تشبیه شکوفة درخت جهنم به سرهای شیاطین و جن زدگی دیوانگان، مصداق این نوع تشبیه نیست. مجاز و استعارة قرآنی نیز، در عالم واقع، پشتوانه دارد و همین، ملاک صحت یا خطای کاربرد مجاز و استعاره است. در میان اقسام مبالغه، دو قسمِ تبلیغ و اغراق که از امکان عقلی بهره مندند، در قرآن یافت می شوند؛ اما غلوّ که فاقد امکان عقلی است، در قرآن به کار نرفته و نمونه های گفته شده را می توان پاسخ داد. نمود دیگر بلاغت در قرآن، قصه های قرآنی است که نویسندگانی برخی از آنها را به جهت ظاهر تمثیلی، غیرواقعی دانسته اند، ولی سخن آنان پذیرفتنی نیست.
۱۷.

نمود قدرت بی پایان الهی در چهره ها و نغمه ها: نگاهی نو به کریمه 22 روم(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: معرفت سال نوزدهم مرداد ۱۳۸۹ شماره ۱۵۲

کلیدواژه‌ها: آیات الهی اختلاف الوان و السنه قیافه های انسانی آهنگ آوای انسان ها

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی منطق، فلسفه و کلام اسلامی کلام خداشناسی
  2. حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی تفسیر و علوم قرآن تفسیر قرآن معارف قرآن موارد دیگر
تعداد بازدید : ۱۲۷۹ تعداد دانلود : ۴۸۷
از نشانه های خداوند، که در آیه بیست و دوم سوره مبارکه روم به آن اشاره شده، اختلاف درالوان و السنه انسان هاست. تفاوت در الوان انسانی، با توجه به معنای لغوی «لون» و نیز براساس سایر کاربردهای این واژه در قرآن و دیدگاه های تفسیری، منحصر به اختلاف دررنگ پوست آدمیان نیست، بلکه اختلافات در چهره و شکل قیافه آنان را نیز دربر میگیرد.این تفاوت های چهره ای، در عین ایجاد اشتراکات و مشابهت هایی میان دسته های مختلفانسانی، شگفتی خلقت و تصویرگری خداوند را نمایان میسازد. در خصوص اختلاف السنهنیز، مفسران متعددی آن را شامل تفاوت های موجود در آوای صدای انسان ها دانسته اند کهبه لحاظ تفاوت در عین مشابهت میان آهنگ صداها، عظمت خلقت، آشکار میگردد.اشتراکات در چهره و صدا، زمینه ساز شناخت، ارتباط و محبت و اختلافات در این دو،عامل جداسازی و شناسایی انسان ها محسوب میشود.
۱۸.

تفسیر قرآن کریم (6) سورة بقره، آیات 30- 40(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده: تهیه، تدوین و تنظیم کننده:
منبع: قرآن شناخت سال سوم پاییز و زمستان ۱۳۸۹ شماره ۲ (پیاپی ۶)

کلیدواژه‌ها: تفسیر سوره بقره خلافت آدم ملاک خلافت سجده ملائکه بر آدم بهشت آدم نظریه تکامل انواع

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۲۸۵۲ تعداد دانلود : ۱۲۱۱
این مقاله تفسیر آیات 30 تا 40 سورة بقره میباشد که حاصل آن عبارت است از: آیة 30: حضرت آدم(ع) جانشین خداوند بوده است. ملائکه، فسادگری موجود زمینی را، از فساد ساکنان قبلی زمین یا از تلازم وجود شهوت و غضب با فساد فهمیدند. آیات31- 33: ملاک خلافت، علم به همة اسما است که به آدم(ع) تعلیم داده شد؛ ولی ملائکه قابلیت یادگیری همه آنها را نداشتند. مقصود از خلیفه نوع انسان و موضوع مورد کتمان، کفر شیطان بود. آیة 34: برخی از فرشتگان به هدف خضوع در برابر آدم، مأمور به سجده بوده اند و شمول این فرمان بر شیطان به لحاظ حضور وی در میان آنان بوده است. آیات 35-36: بهشت آدم ، برزخی و آدم و حوا و شیطان مخاطبان امر به هبوط بوده اند. خوردن آدم(ع) از درخت ممنوعه، ترک اولی محسوب میشود. آیة 37: در جریان توبة آدم سه توبه روی داد؛ لطف خداوند به آدم با اعطای کلمات؛ بر زبان جاری کردن آنها از سوی آدم؛ پذیرش توبة آدم از سوی خداوند. آیة 38: محتوای این آیه نخستین پیام تشریعی خداوند به حضرت آدم(ع) است. ظاهر قرآن بازگشت نسل بشر به مرد و زنی است که از خاک آفریده شده اند .
۱۹.

نقش علوم بلاغی درپاسخ گویی به شبهات اعجاز قرآن(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: قرآن شناخت سال سوم بهار و تابستان ۱۳۸۹ شماره ۱ (پیاپی ۵)

کلیدواژه‌ها: علوم بلاغی اعجاز قرآن شبهات اعجاز بیانی شبهات اعجاز هماهنگی شبهات اعجاز محتوایی قرآن

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۲۰۱ تعداد دانلود : ۱۵۶۲
علوم بلاغی (معانی، بیان و بدیع) با ارائة اصول و قواعد فصاحت و بلاغت، نقشی انکار ناپذیر در تبیین و تحلیل اعجاز بیانی قرآن و پاسخ دهی به شبهات اعجاز دارد. بیان کمیت و کیفیت این نقش آفرینی، ضمن ارائة جایگاه این علوم در موضوع اعجاز قرآن، ضرورت پرداختن به این دانش ها را در حوزه مقدمات مباحث علوم قرآنی به تصویر خواهد کشید. اهمیت دانش های بلاغی در بحث اعجاز قرآن تا بدانجاست که نخستین کتاب های اعجاز قرآن بیشتر به طرح مباحث بلاغی پرداخته است. به کمک دستاوردهای علوم بلاغی می توان علاوه بر پاسخگویی به دلائل و شبهات دیدگاه صرفه در راز اعجاز قرآن، اشکالات متعددی را در ابعاد اعجاز این کتاب الهی کرد. ایرادهایی مزبور در سه عرصة کلی اعجاز بیانی، هماهنگی و محتوایی قابل طبقه بندی است. در قلمرو اعجاز بیانی میتوان به شبهات تکرار و تحدی پاسخ گفت و در حوزة اعجاز هماهنگی، شبهات مطرح در حوزة حصرها، تتشبیهات بلیغ و تقدیم و تأخیر واژگان قرآن را بر طرف کرد. برخی از شبهات محتوایی که به هدف خدشه وارد کردن در معارف و مضامین آیات قرآن مطرح شده نیز بر همین اساس قابل پاسخ گویی است.
۲۰.

سلسله مراتب خویشاوندی در قرآن کریم(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: قرآن شناخت سال اول بهار و تابستان ۱۳۸۷ شماره ۱

کلیدواژه‌ها: خانواده روابط خویشاوندی چینش واژگان قرآنی ترتیب ذکر خویشاوندان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۲۳۰ تعداد دانلود : ۳۰۶۶
مقاله حاضر، با هدف تبیین چینش واژگانی آیات قرآن در مورد خویشاوندان، به بررسی تفاوت های تعبیری و وجه تقدم و تأخر کاربرد آنها در آیاتِ مربوط به روابط خویشاوندی میپردازد و با استفاده از روایات و دیدگاه های مفسران، برخی رازهای تقدم و تأخر واژگان قرآن در نحوه و ترتیب ذکر خویشاوندان را باز میگوید، و بالتبع، لطایف و ظرایف بیانی قرآن در کاربرد واژگان و ترتیب میان آنها را روشن میکند. از بررسی و تأمل در آیات مربوط به خانواده در قرآن به دست میآید که تفاوت های معناداری در چگونگی ترتیب ذکر خویشاوندان از جهات مختلف در آیات قرآن دیده میشود. به لحاظ جایگاه و حرمت، پدر و مادر بر سایر خویشاوندان مقدم دانسته شده اند. از جهت عاطفی و تعلق خاطر به اطرافیان، ابتدا فرزند، سپس همسر و در مرتبة بعد والدین و بعد برادر و خواهر ذکر شده اند. ترتیب خویشاوندان از جنبة حقوقی این گونه است که ابتدا از فرزند، سپس والدین و در مرتبة بعد همسر و سپس از برادر و خواهر یادشده است. در ترتیب ذکر محارم زن و مرد در آیات تفاوت دیده میشود؛ بدین نحو که در بیان محارم زن نسبت به مرد، ابتدا محارم نسبی، بعد محارم رضاعی و سپس محرم سببی ذکر شده، اما در ترتیب ذکر محارم مرد نسبت به زن، محارم سببی مذکر بر محارم نسبی مقدم داشته شده اند.

کلیدواژه‌های مرتبط

پدیدآورندگان همکار

تبلیغات

پالایش نتایج جستجو

تعداد نتایج در یک صفحه:

درجه علمی

مجله

سال

حوزه تخصصی

زبان