سید عطاءالله سینایی

اوضاع جغرافیایی و طبیعی، و مناطق مختلف در ایران ساختار نظام قومی و ایلیاتی، زمینه هایی را مهیا نمودند که ایلات و قبایل در بخش عمده ای از تاریخ ایران بر نظام سیاسی و حکومتداری کشور تسلط یابند. هجوم قبایل و صحرانشینان و سلطه طولانی مدت آنان و سپس مهاجرت ایلات و قبایل و تهدیداتی که از جانب ایشان متوجه جوامع یکجانشین شهری و روستایی بود؛ ضرورت های خود را در شکل الگوی سیاست و حکومتداری ایران نهادینه نمود. این مقاله به بررسی ساختارجامعه ایلیاتی و تاثیرگذاری آن بر الگوی سیاست و حکومتداری در ایران می پردازد.

"یکی از رویدادهای جنبش مشروطیت، ورود نیروی ایلی خان های بختیاری به عرصه کارزار با طرفداران استبداد و حمایت موثر ایشان از مشروطه خواهان و مشارکت فعال و همراهی آنان با نیروهای متحد مشروطه خواه در فتح تهران در تیرماه 1287 هـ.ش. است. این اقدام، با توجه به اینکه ضرورت ها و اهداف این جنبش سیاسی- اجتماعی متوجه نیازهای جامعه شهرنشین می شد و سنخیتی با الگوی رایج جامعه ایلی نداشت، تعجب ناظران رویدادها و تحلیل گران تاریخ مشروطیت ایران را برانگیخت. در واقع، در حالی که مولفه هایی چون مبارزه با استبداد، محدود نمودن قدرت مطلقه حکومت و تاسیس مجلس شورای ملی، از مهمترین اهداف این جنبش بودند؛ این حرکت ملی مورد پشتیبانی خان ها که به صورت مطلق و بدون هرگونه محدودیتی بر جامعه ایلیاتی تحت فرمانروایی خود حکومت می کردند، قرار گرفت. جامعه ای که از ضرورت ها، فلسفه و تحولات جهان نو که پیش فرض مشروطه خواهی است، بی خبر بود و نابرابری های اجتماعی و سیاسی از اجزا ساختاری آن به شمار می رفت. بنابراین حدس و گمان های گوناگونی در مورد علل این اقدام مطرح شد. این مقاله تلاش نموده است از طریق شناسایی ویژگی های ساختار جامعه ایلیاتی، ظرفیت های نظامی که در درون این ساختارها تولید می شد و باعث تسلط نیروهای قبایل و ایلات بر حکومت در ایران می گردید، و نیز مناسبات قدرت در ایران؛ به تحلیل اقدام خان های بختیاری در پیوستن به نیروهای مشروطه خواه بپردازد."

سرمایه اجتماعی مفهومی است میان رشته ای که پس از مارکس و بخصوص در نیمه دوم قرن بیستم در رشته های گوناگون در کنار سرمایه های انسانی، اقتصادی، فرهنگی و نمادین مطرح شده است. این مفهوم به پیوندها و ارتباطات اعضای یک شبکه دلالت دارد که با ایجاد هنجارها و اعتماد متقابل موجب تحقق اهداف جمعی می شود. از میان متفکران علوم سیاسی پاتنام و فوکویاما در آثار مهم خویش بیشتر به این مفهوم پرداخته اند. پرسشی که این مقاله در پی پاسخگویی به آنست اینکه رویکرد پاتنام و فوکویاما نسبت به سرمایه اجتماعی دارای چه شباهت ها و تفاوت هایی است؟ نتایج تحقیق که به روش مقایسه ای از نوع رهیافت «بسیار مشابه» انجام شده، تلاش می کند تا از لابلای متون و مؤلفه های نظریات این دو متفکر، تفاوتها و تمایزات آن را برجسته سازد. برای دستیابی به ادبیات نظری موضوع و داده ها، از مطالعات کتابخانه ای با لحاظ اصالت و اعتبار اسناد بهره گرفته شده و به منظور استخراج دیدگاه ها و تدوین پایه های نظری از تحلیل و تطبیق محتوای کیفی متون استفاده شده است. یافته های پژوهش نشان می دهد شباهت دو نظریه پرداز در تاکید بر پیوندهای تشکیل دهنده سرمایه اجتماعی، هنجارهای اعتماد و همیاری متقابل است اما در حالیکه پاتنام بر سنت های مدنی و ماهیت سیاسی و اجتماعی سرمایه اجتماعی تاکید دارد فوکویاما بیشتر به هنجارهای غیررسمی، سطوح فردی، گروهی و سازمانی و ساختار اقتصادی و اجتماعی این سرمایه توجه می کند.

در سال های اخیر مطالعات گوناگونی در خصوص مفهوم هویت ایرانی، و نیز گستره و عمق درک آن در میان نخبگان و توده ها، منتشر شده است. در این میان برخی پژوهشگران ضمن توجه به نقش برجسته ی ایلات و طوایف در تحولات انتقال قدرت در ایران؛ یورش ها، کشمکش ها و آشفتگی مدوام، بی سوادی فراگیر و تنوع شدید اجتماعی و واگرایی و درون گرایی نهادمند ساختار اجتماعی ایلات و طوایف، این جوامع را فاقد آگاهی نسبت به هویت ایرانی خویش قلمداد     کرده اند. برخی نیز پای را فراتر نهاده، با اشاره به تنوع وسیع ایلی و طایفه ای، به عنوان یک جامعه موزائیکی، اساساً  کل تاریخ سیزده قرن اخیر ایران، تا پیش از جنبش مشروطیت و برآمدن حکومت پهلوی، را فاقد چنین آگاهی برشمرده اند. امّا، این مقاله می کوشد با ارجاع به شواهد گوناگون تاریخی، توضیح دهد، که به رغم آنچه گفته شد، چگونه اقوام و ایلات ایران در قالب یک نظام تعلیم و تربیت و تبادل شفاهی فرهنگی، به هویت ایرانی آگاهی می یافتند و خویش را با اسطوره ی ایرانی تعریف می کردند.

شواهد تاریخی فراوانی درباره درک هویت ایرانی در میان ایلات و طوایف در دوره قاجار ارائه شده است. ایلات و طوایف ایران از طریق نظام تبادل شفاهی فرهنگی با سنت های گوناگون هویت بخش ایرانی ارتباط برقرار کرده اند. چنین زمینه هایی موجب می شد که این جوامع در غیاب ارتش و سازمان نظامی مدرن، مهم ترین نیروی سپاهی دفاع از مرزها را شکل دهند؛ اما به رغم این موضوع، وجود همگرایی درونی در جوامع طوایفی و ایلیاتی، تنوع، تفاوت ها و تمایزات میان آنها، فقر فرهنگی و بی سوادی فراگیر، مقاومت شدید این جوامع در برابر رویکرد نوسازی حکومت پهلوی و تنش های قبیلگی و طایفگی وسیعی که در این خصوص رخ داد، تحلیلگران مسائل هویت را به طرح کردن شواهدی برای تائید این فرضیه تشویق کرد که ایلات و طوایف ایران، نیروهای اجتماعی دولت ستیز و ضدملّی و فاقد عنصر آگاهی و علایق هویتی ایرانی بوده اند. چنین وضعیتی باعث می شود که موضوع رابطه ایلات، طوایف و هویت ایرانی  ما را در برابر این پرسش قرار دهد که آگاهی طوایف و ایلات در دوره قاجاریه، درباره هویت ایرانی خویش چگونه بوده است؟ این پژوهش می کوشد از طریق مطالعه تاریخی موضوع پاسخی برای این پرسش بیابد.

پژوهش با تمرکز بر لُرها و ارائه تعریف و تبیین مفهوم هویت ملی، عناصر هویت ملی ایران و دل بستگی لُرها نسبت به مؤلفه زبان فارسی در عصر پهلوی (1299 1357 ه.ش) است. در ایران گروه های زبانی گوناگونی زندگی می کنند، این گروه ها نقش سازنده و برجسته ای در همبستگی و تقویت هویت ملی دارند. لُرها هم ازنظر زبانی و گویش های زبانی شباهت زیادی با زبان فارسی دارند و هم ازنظر تاریخی و فرهنگی خودشان را ایرانی می دانند. وجود دیدگاه هایی مبنی بر ایرانی بودن لُرها، عناصر هویت بخش دین اسلام و مذهب تشیع، زبان فارسی، تاریخ و سرزمین ایران باعث شد لُرها نقش فعال و تأثیرگذاری در مسایل گوناگون ایران داشته باشند. لُرها با کارآمدترین ابزارهای زبان فارسی؛ ازجمله شاهکارهای ماندگار فردوسی، سعدی، حافظ، نظامی و مولوی در غنا و گسترش زبان فارسی بعنوان زبانی فراگویشی و تعاملی نقش زیادی در همبستگی ملی داشتند. در عصر پهلوی زبان فارسی به عنوان مؤلفه پایدار هویت ساز و به صورت آگاهانه برای انجام مکاتبات اداری، رسمی و علمی موردتوجه قرار گرفت..پژوهش به بررسی نقش لُرها در استحکام بخشی به وحدت ملی در ایران، می پردازد که در قالب فرضیه «لُرها در کنار گویش های محلی زبان لُری با بکارگیری زبان فراگویشی فارسی بعنوان زبان رسمی مکاتبات، نظام اداری، آموزشی، زبان آثار و منابع مکتوب ملی و محاوره ای، نقش مؤثری در استحکام وحدت ملی داشته اند.» بنابراین با توجه به ماهیت موضوع، تحقیق از نوع توصیفی تحلیلی و روش گردآوری اطلاعات، کتابخانه ای، اسنادی و اینترنتی است.

هدف از انجام این پژوهش، آسیب شناسی نظام آموزشی دانشکده های فنی و حرفه ای تهران با رویکرد ترکیبی بود. روش پژوهش در بخش کمی، توصیفی از نوع پیمایشی و در بخش کیفی، فرایند چرخه ای تحلیل بود. جامعه آماری پژوهش در بخش کمی، دانشجویان دانشکده های فنی و حرفه ای تهران به تعداد 17437 نفر بود که با استفاده از فرمول کوکران تعداد نمونه برابر با 376 نفر و با روش نمونه گیری طبقه ای تصادفی انتخاب گردیدند. مشارکت کنندگان در بخش کیفی پژوهش شامل 11 نفر از اعضای هیئت علمی و 11 نفر از دانشجویان نیم سال آخر بودند و از نمونه گیری هدفمند و تکنیک معیار استفاده شد. برای جمع آوری اطلاعات در بخش کمی از مقیاس نظام جامع یاددهی– یادگیری استفاده شد. برای تحلیل داده ها از آزمون t تک متغیره و از نرم افزار SPSS استفاده گردید. ابزار گردآوری داده ها در بخش کیفی مصاحبه نیمه ساختمند بود و با استفاده از فرایند چرخه ای تحلیل مورد ارزیابی قرار گرفت. نتایج تحلیل کمی نشان داد که در هر سه بعد مفهومی، ساختاری و عملکردی در دانشکده های فنی و حرفه ای تهران آسیب وجود دارد. نتایج حاصل از بخش کیفی پژوهش منجر به شناسایی علل و عوامل بروز آسیب های شناسایی شده، مشتمل بر 14 عامل گردید که در چهار حوزه اساتید (ضعف در روش ها و مهارت ها، کم رغبتی نسبت به کار، ضعف در تعامل با دانشجویان، عدم آشنایی با فن آوری های نوین و نگاه سنتی به آموزش)، دانشجویان (ضعف علمی، بی انگیزگی و تعداد زیاد دانشجویان)، امکانات و تجهیزات دانشگاه (حجم زیاد سرفصل ها، عدم تناسب محتوای آموزش با نیازهای دانشجویان، کارآفرینانه نبودن آموزش) و مدیریت (نبود سیستم ارزیابی جامع در دانشگاه، ضعف سازمانی و مدیریتی دانشگاه و نبود ارتباط بین صنعت و دانشگاه) دسته بندی گردیدند. درمجموع نظام یاددهی - یادگیری در قلمرو پژوهش وضعیت مطلوبی قرار ندارد و در اکثریت قریب به اتفاق زمینه های مربوطه واجد آسیب و ضعف های قابل ملاحظه است.

مرور تاریخ تکاپوی توسعه ایران در بیش از 150 سال گذشته نشان دهنده دوره هایی از همراهی یا پیش و پس بودن از کشورهاست. ژاپن و کره جنوبی در این زمینه جایگاه مشخصی دارند. در این پژوهش تلاش می شود وضعیت توسعه در ایران را در مقایسه با دو کشور مذکور در مقاطع تاریخی (1926-1860 و 2010-1963) در چارچوب مدل نهادی نورث، عجم اوغلو و رابینسون مورد بررسی قرار دهد. این پژوهش از نظر هدف، توسعه ای و از نظر روش، نهادگرای تطبیقی است. این رهیافت بر قواعد، رویه ها و سازمان های رسمی تمرکز دارد که با استفاده از تکنیک های تاریخ دانان و حقوقدانان به توضیح رابطه میان ساختارهای نهادی و موفقیت یا شکست سیاست ها می پردازد. پرسش اصلی این است که علی رغم ایجاد ساخت سیاسی در ایران در قرن نوزدهم در مقایسه با تجارب ژاپن در نیمه دوم قرن نوزدهم و کره جنوبی در اوایل قرن بیستم، چرا برنامه توسعه در ایران خوب پیش نرفته و ترتیبات نهادی سیاسی و اقتصادی فراگیر حاصل نشده است؟ نتایج بدست آمده نشان می دهد که به دلیل عدم تکامل نهادی زمینه های همسویی دولت و ملت، توسعه در ایران در مقایسه با دو کشور مذکور بصورت موفقیت آمیزی فراهم نشد.

شهرداری ها در ایران وابستگی بالایی به درآمدهای حاصل از بخش مسکن و شهرسازی دارند و شهرداری تهران نیز از این قاعده مستثنی نیست. ازاین رو، تأمین منابع درآمدی لازم برای اداره شهر، به ویژه در شرایط رکود بخش مسکن، از مهم ترین موضوعات پیش روی شهرداری ها است. در شرایط رکود، شهرداری تهران همواره سعی کرده تا با تخفیفاتی در عوارض شهرسازی، منابع درآمدی موردنیاز خود را تأمین نماید. هدف این مقاله، بررسی اثر عوارض شهرسازی بر سرمایه گذاری در مسکن شهر تهران است. برای انجام این کار، از داده سال های 1400-1380 و روش خودرگرسیونی با وقفه های توزیعی استفاده شده است. نتایج مدل در بلندمدت نشان می دهد که عوارض شهرسازی بر سرمایه گذاری بخش خصوصی در مسکن شهر تهران تأثیر معنی داری ندارد؛ بنابراین اعمال تخفیفات در عوارض مذکور شاید در کوتاه مدت باعث تأمین منابع درآمدی لازم برای شهرداری تهران گردد، اما در بلندمدت تأثیری نخواهد داشت. همچنین مدل بلندمدت نشان می دهد سرمایه گذاری بخش خصوصی در مسکن تهران تحت تأثیر متغیرهای کلان اقتصادی مانند تولید ناخالص داخلی و نقدینگی است و همچنین بازدهی دارایی های رقیبی مانند سکه طلا است.