محمدحسن نامی

امنیت دفاعی سکونتگاه های مرزی یکی از مهم ترین مسائلی است که در سیاست های دفاعی و امنیتی کشورها مطرح می شود. لذا، پس از معرفی سکونتگاه های مرزی و اهمیت آن ها در حفاظت از مرزهای کشور، به بررسی تهدیدات امنیتی محیط زیستی و طبیعی، مهاجرت غیرقانونی، قاچاق کالا و مواد مخدر و... که بر روی سکونتگاه های مرزی تأثیر می گذارند و در ادامه به بررسی موانع اصلی در حفاظت از سکونتگاه های مرزی و نقش پدافند غیرعامل در این حفاظت پرداخته و با توجه به مطالب بحث شده، راهکارهایی برای تقویت امنیت دفاعی سکونتگاه های مرزی با تأکید بر پدافند غیرعامل ارائه می شود. این راهکارها شامل تقویت نظارت بر مرز، افزایش آموزش و آگاهی جامعه و نیروهای امنیتی در خصوص روش های جلوگیری از تهدیدات، بهبود شبکه های ارتباطی و... است. این مقاله به بررسی امنیت دفاعی سکونتگاه های مرزی در استان آذربایجان غربی با تأکید بر پدافند غیرعامل و ارائه راهکارهایی برای تقویت امنیت این مناطق با روش توصیفی - تحلیلی، نگرش حل مسئله سیستمی و ابزارهای گردآوری اطلاعات کتابخانه ای اسنادی و پیمایشی - میدانی بر مبنای طرح های توسعه روستایی و تأکید بر رویکرد پدافند غیرعامل به عنوان رویکردی امنیت ساز و دفاع محور انجام گرفته است. تحلیل یافته های فضایی - مکانی به وسیله GIS و با استفاده از فرایند تحلیل سلسله مراتبی (AHP) و منطق فازی صورت پذیرفته است. طبق نتایج به دست آمده، از 147 روستای شهرستان بیش از 60 روستا که بیشتر از 40 درصد جمعیت مناطق روستایی را تشکیل می دهند در معرض آسیب پذیری خیلی زیاد و زیاد هستند. همچنین بیشترین میزان آسیب پذیری در سکونتگاه های روستایی سه دهستان لاهیجان غربی، دهستان پیران و دهستان منگور غربی مشاهده می شود که دهستان های مرزی به شمار می روند.

نقشه حساسیت به سیلاب اقدامی نرم یا غیرسازه ای و منبعی جامع برای پیش بینی و جلوگیری از آثار مخرب سیلاب در سراسر جهان به ویژه در مناطقی با پبشینه وقوع سیلاب های مکرر، است. این نقشه ها برای بسیاری از حوزه های آبخیز کشورهای درحال توسعه تاکنون تهیه نشده و وجود ندارند. ازآنجایی که هنوز درک درستی از عوامل اصلی ایجادکننده سیلاب وجود ندارد، بنابراین این مخاطره همچنان به عنوان یک مشکل حل نشده در سطح جهان باقی مانده است. این تحقیق با بهره گیری از فرایند تحلیل سلسله مراتبی (AHP) و نرم افزارPro ArcGIS پاسخی به برخی پارامترهای ایجادکننده سیلاب و آثار آن بر حساسیت به سیلاب در حوزه آبخیز الموت رود ارائه می دهد. بدین منظور ابتدا مجموعاً چهار پارامتر به عنوان عوامل مؤثر بر وقوع سیلاب در این حوضه به ترتیب فاصله از رودخانه، بارندگی سالیانه، شیب و کاربری اراضی، در سامانه اطلاعات جغرافیایی آماده سازی شده و پس از ایجاد ماتریس زوجی و انجام رتبه بندی، درنهایت وزن نهایی عوامل تهیه شدند. از ترکیب همه این پارامترهای ایجادکننده سیلاب بر اساس وزن و رتبه آن ها، نقشه پهنه بندی خطر سیلاب به دست آمد. بر این اساس منطقه موردمطالعه به پنج پهنه خطر طبقه بندی شده است. 3/7 درصد و 2/8 درصد وسعت حوضه به ترتیب در پهنه های خطر خیلی زیاد و خطر زیاد قرار گرفته است. این نقشه نسبت به داده های سیلاب تاریخی گردآوری شده در منطقه موردمطالعه و بهره گیری از روش ارزیابی آماری ماتریس درهم ریختگی، به طور دقیق ارزیابی شد و نتایج مؤید دقت بالای نقشه تولید شده است. یافته های این تحقیق می تواند در پیدا کردن درک مناسبی از مشکل فعلی سیلاب در این حوضه، شناسایی علل واقعی آن و برنامه مدیریت آب سودمند واقع گردد.

یکی از پیامدهای نامطلوب سیاست های توسعه ای کشور در مناطق مرزی گسیختگی در ساختار فضایی است که بازتاب این سیاست ها به صورت برهم خوردن تعادل و توازن در رشد درون زای سکونتگاه ها در سطوح مختلف، نابسامانی در نظام فضایی - مکانی مجموعه های انسانی و گسستگی در روابط فضایی و نابسامانی در عملکردهای اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، اداری و کالبدی و درنهایت انزوای جغرافیایی و توسعه نیافتگی مشهود است. با یک بررسی اجمالی می توان به جایگاه ﺿﻌیﻒ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺮﺯی ﻭ حاشیه ای ﺩﺭ ﻣﻘﺎیﺴﻪ ﺑﺎ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺮکﺰی کﺸﻮﺭ ﺩﺭ ﻓﺮایﻨﺪ توسعه فضایی، ﺍﻣﻨیﺖ ﻓﺮﺍﮔیﺮ ﻭ ﻋﺪﺍﻟﺖ ﺍﺟﺘﻤﺎﻋی ﭘی ﺑﺮﺩ. پژوهش حاضر با جامعه آماری سکونتگاه های روستایی شهرستان پیرانشهر در استان آذربایجان غربی از نوع کاربردی عملی است که با روش توصیفی - تحلیلی، نگرش حل مسئله سیستمی و ابزارهای گردآوری اطلاعات کتابخانه ای - اسنادی و پیمایشی - میدانی بر مبنای طرح های توسعه روستایی و تأکید بر رویکرد پدافند غیرعامل به عنوان رویکردی امنیت ساز و دفاع محور انجام گرفته است. تحلیل یافته های فضایی - مکانی به وسیله GIS و با استفاده از ﻓﺮایﻨﺪ تحلیل سلسله مراتبی (AHP) و منطق فازی صورت پذیرفته است. نتایج به دست آمده حاکی از آن است که از 147 روستای شهرستان، بیش از 60 روستا که بیشتر از 40 درصد جمعیت مناطق روستایی را تشکیل می دهند در معرض آسیب پذیری خیلی زیاد و زیاد هستند. همچنین بیشترین میزان آسیب پذیری در سکونتگاه های روستایی سه دهستان لاهیجان غربی، پیران و منگور غربی مشاهده می شود که دهستان های مرزی به شمار می روند.

خاورمیانه در مقطع کنونی، کانون طیف وسیعی از بحران های ژئوپولیتیکی است، به گونه ای که عنوان می شود ساختار سیاسی ترسیم شده در معاهده سایکس-پیکو بصورت جدی در معرض تحول قرار گرفته است. مداخله قدرتهای بزرگ برای مدیریت بحران تروریسم در خاورمیانه از طریق جنگ خصوصا پس از 11 سپتامبر 2001، ضرورت ریشه یابی روندهای بحرانی ژئوپولیتیکی در خاورمیانه و آینده نگری برای روند بحران های آن را ضروری ساخته است. بر همین اساس، پژوهش حاضر با هدف آینده نگری روند بحرانهای ژئوپولیتیکی در خاورمیانه پس از 11 سپتامبر 2001 به نگارش درآمده است. روش پژوهش به صورت کیفی و با استفاده از ابزار مصاحبه و به طریق گراندد تئوری انجام پذیرفته که جامعه نمونه 10 نفری پژوهش را مورد پرسشگری قرار داده است. نتایج حاصل از پژوهش نشان داد که مهمترین عامل سبب ساز در شکل گیری بحرانهای ژئوپولیتیکی در خاورمیانه، وجود انرژی و منابع سرشار است که قدرتهای بزرگ جهانی را همواره به تلاش برای کنترل آن برمی کشاند .از مهمترین عوامل زمینه ای، فساد دولتهای رانتیر واز مهمترین عوامل مداخله گر، رقابت قدرتهای منطقه ای و فرامنطقه ای جهت توسعه هژمونی خود را می توان برشمرد. در نهایت، مدل نظری پژوهش، آینده نگری روند بحران در خاورمیانه را در سه سطح مشخص نمود که سطح 1، نشان دهنده عمیق ترین نوع بحران ژئوپولیتیکی، سطح 2 نیز نشان دهنده ایجاد بحران ژئوپولیتیکی و جنگ نظامی است، اما در سطح 3، بحران ژئوپولیتیکی و جنگ نظامی رخ نخواهد داد، چرا که سطح همپوشانی متغیرهای نظری، به حد تاثیرگذاری بحران ژئوپولیتیکی نمی رسد.

بارش سنگین و تاثیرات مستقیم و غیرمستقیم آن بر روی زندگی انسان ها و فعالیت های انسانی نه تنها لزوم توجه به این پدیده محیطی را توجیه می کند. بلکه راه را برای پیش بینی رخداد آنها در آینده فراهم می سازد. دراین پژوهش معیار بارش سنگین، بارش بالای 100 میلی متر در یک روز و از رویکرد محیطی به گردشی استفاده شد شرایط همدیدی در زمان این رویداد ( 21 نوامبر 2011 ) بررسی گردید. جامعه آماری در این پژوهش دارای دو پایگاه می باشد. نتایج نشان می دهد پیشروی کم فشار سودانی از سمت جنوب و پرفشار اروپایی از سمت شمال و تشکیل جبهه در غرب و جنوب غرب کشور و در تراز میانی جو نیز عمیق تر شدن فرود مدیترانه و حرکت شرق سوی آن و وجود رطوبت زیاد وقرار گیری هسته سرعت رودباد جنب حاره ای بر روی دریای سرخ و شمال عربستان سبب بارش سنگین شده است.

پیش بینی تغییرات اقلیمی و ارزیابی تاثیرات اقلیمی پیش بینی شده در اکوسیستم ها ی آب شیرین به خصوص با توجه به تاثیرات انسانی و پاسخ ها به این تاثیرات بسیار پیچیده است. در ایران مطالعات محدودی خصوصاً در جنوب شرقی کشور که با مشکلاتی از جمله خشکسالی و گردوغبار روبروست، صورت گرفته است. در پژوهش حاضر از داده های گردش عمومی جو HADCM 3 و مدل  LARS-WG تحت سه سناریوی اصلی A 1 B،  A 2 و B 1 از مجموعه سناریوهای مطرح شده برای پیش بینی دما و بارش حوضه آبریز جازموریان استفاده شده است. نتایج این پژوهش نشان می دهد که در 50 سال آینده (میانگین 20 ساله دوره آینده میانی) افزایش 1/5  تا 2/1 درجه ای میانگین دما و در 100 سال آینده (میانگین 20 ساله دوره آینده دور) افزایش 2/4 تا 3/9 درجه ای میانگین دمای منطقه بر مبنای سناریوهای مختلف قابل انتظار است. بارش متوسط تحت سناریوی B 1 (دوستدار محیط زیست) در هر دو ایستگاه ایران شهر و جیرفت در دوره آینده دور، افزایش 15 درصدی نسبت به دوره پایه را نشان می دهد. در حالی که حوضه آبریز جازموریان در طول دوره 2100- 2080 تحت سناریوی A 2 (ادامه روند کنونی) شرایط خشک تری نسبت به دوره پایه را تجربه می کند.

جمهوری اسلامی ایران با توجه به توانمندی ها و پتانسیل های اقتصادی خود در بخش انرژی، کشوری تاثیر گذار درمنطقه جنوب غرب آسیا به حساب می آید. قرار گیری ایران در کانون و بیضی انرژی در مرکز هارتلند جهان همراه با همسایگی با دو منبع انرژی جهان، یعنی خلیج فارس و دریای خزر موقعیتی ممتاز نصیب ایران کرده است اما غلبه نگاه بازرگانی در موضوع انرژی که از عدم لحاظ شدن نگاه بلند مدت و راهبردی به مسائل بخش انرژی در رویکرد خارجی بوده، باعث شده که در این عرصه تحرک کمتری را شاهد باشیم وجود داشتن راهبردهای بلند مدت بخشی، وجود برنامه درسطح تصمیم گیری های کلان و اتخاذ دیپلماسی متوازن هوشمند با مولفه انرژی، همراه با نگاه به رویکردهای گسترش محور برای تعامل بیشتر با نظام جهانی ضروری می باشد. با توجه به اهمیت موضوع ، پژوهش حاضر که با روش توصیفی-تحلیلی تهیه شده است به ارزیابی جایگاه دیپلماسی انرژی به عنوان محور ژئواکونومیکی ایران و نقش آن در ایجاد توسعه و تعامل با جهان می پردازد.

صاحب نظران حوزه اقتصاد سیاسی و معرفت روابط بین الملل با استناد به روند های جاریِ قرن حاضر، اعتقادشان بر این امر استوار است که صفحه ی شطرنج اقتصاد جهانی با تمام پیچیدگی هایِ خاص خود شاهد اهمیت روزافزون رشد اقتصادی و تغییر نگرشِ بیشینه سازیِ قدرت از حوزه ی نظامی به حوزه ی اقتصاد به عنوان مهم ترین پارادایم اقتصاد سیاسی در عصر حاضر خواهد بود. متأثر از تغییر نگرش مزبور، پایه های اقتصاد جهانیِ امروز بیش از هر عامل دیگری بر محور انرژی استوار شده است که این امر به نوبه خود نه تنها مقوله امنیت انرژی و رقابت های بین المللی بر سر دستیابی به این منبع راهبردی را برای همه کشورهای جهان در بالاترین اولویت قرار داده، بلکه تعاملات و رقابت قدرت های بین المللی را وارد فصل نوینی کرده است. در این بین جمهوری خلق چین از جمله قدرت های بین المللیِ نوظهوری است که در فرآیند گذار از حاشیه به متنِ نظام بین المللِ پساشوروی، با توجه به رشد رو به تزایدِ اقتصادی و نیاز روزافزون به مصرف انرژی، در استراتژی کلان بلندمدت خود برقراری رابطه و سرمایه گذاری در بخش های مختلف صنعت تولید انرژی در کانون های مهم تولید انرژی در مناطق مستعدی چون آسیای غربی به عنوان بخش مهمی از بیضی استراتژیک انرژی را در راستای کاهش آسیب پذیری و متنوع سازی منابع انرژی وارداتیِ خود بیش ازپیش در دستورکار قرار داده است. حال باتوجه به موارد فوق الذکر سوالی که نگارنده پژوهش حاضر با روشی آینده پژوهانه و با بکارگیری مولفه های تئوری مجموعه امنیت منطقه ای درصدد پاسخ به چرایی آن برآمده این است که قدرت نوظهور چین در راستای تأمین امنیت انرژی خود از کانون های مهم انرژی چون آسیای غربی با چه چالش ها و فرصت هایی روبرو است؟ طبق نتایج پژوهش حاضر، متأثر از شرایط ژئوپلیتیک، ژئواستراتژیک و ژئواکونومیکِ منطقه ی مزبور، قدرت نوظهور چین به عنوان یکی از مصرف کنندگان بزرگ عرصه ی انرژی در راستای بهره گیری از منابع انرژی منطقه ی مذکور با چالش های ژرفی از جنس حضور پررنگ و گسترده ایالات متحده به عنوان مهمترین مانع سیاسی استراتژیک، گرایش دارندگان منابع انرژی به سمت غرب (به غیر ایران)، بحران های سیاسی اقتصادی و اجتماعیِ داخلیِ حکام عربِ منطقه مواجه است؛ که هریک به نوبه خود می توانند امنیت عرضه انرژی پکن را با اختلال روبرو است. اما در نقطه ی مقابل پکن می تواند از اقتصاد انرژی منطقه ی مزبور در راستای تداوم رشد رو به تزاید خود که طی سالیان اخیر تجربه کرده بهره گیری نماید.

در مناطق خشک همانند سطح عظیمی از کشور ما، انسان همیشه با کمبود آب مواجه بوده و هست. در این مناطق امکان افزایش آب قابل استفاده بسیار محدود می باشد. از این رو برای مبارزه با کمبود آن، باید با مدیریتی صحیح، بیش تر به حفاظت و بهره برداری بهینه از آن توجه داشت. شناسایی مکان های مناسب به منظور جمع آوری رواناب قدمی مهم در راستای افزایش دسترسی به آب و در نتیجه حاصلخیزی خاک در مناطق نیمه بیابانی می باشد. در این مقاله به منظور تعیین مناطق مستعد جمع آوری رواناب دشت بیرجند از سیستم اطلاعات جغرافیایی(GIS) استفاده شده است. برای این منظور توان تولید رواناب قسمت های مختلف حوزه با در نظر گرفتن تغییرات مکانی عواملی از قبیل خاک، کاربری اراضی، بارندگی و شیب تولید گردیده و سپس با ترکیب لایه ها در محیط GIS مکان های مستعد جمع آوری رواناب شناسایی گردید. استعداد منطقه در جمع آوری رواناب در4 سطح ضعیف، متوسط، خوب و بسیارخوب تعریف شد که به ترتیب 38/28، 9/43، 91/20، 3/7 درصد از مساحت حوضه را به خود اختصاص می دهند. در نهایت ظرفیت ذخیره آب در یکی از محدوده های با استعداد ذخیره بسیار خوب مورد بررسی قرار گرفته و نتایج در سه حالت مختلف خاکریزی مورد بحث قرار گرفته است.

گردشگری پدیده ای است که دارای ابعاد و انواع مختلف است و می توان گفت که کل سیستم سیاسی و فرهنگی و اجتماعی و اقتصادی یک کشور را درگیر و همراه می کند. با توجه به این مسئله است که نگرش سیستمی نسبت به امنیت و توسعه پایدار گردشگری اهمیت فزاینده ای می یابد. هدف این مقاله بررسی ضرورت برنامه ریزی و نگرش سیستمی حاکمیت نسبت به امنیت و توسعه پایدار گردشگری در کلان شهرهای ایران با تأکید بر کلان شهر تهران است. سؤال اصلی مقاله این است که دلایل ضرورت برنامه ریزی و نگرش سسیستمی حاکمیت نسبت به امنیت و توسعه پایدار گردشگری در کلان شهرهای ایران چیست؟ فرضیه ای را که برای پاسخگویی به این سؤال اصلی در صدد بررسی و تحلیل آن هستیم این است که نگاه حاکمیتی نسبت به پدیده ها اصولاً بایستی سیستمی باشد و گردشگری علاوه بر این ضرورت دارای ضرورتی درونی نیز است که از ذات این پدیده ناشی می شود. روش این مقاله توصیفی تحلیلی است که در آن سعی خواهد شد با استفاده از منابع کتابخانه ای و نیز مقالات علمی و پژوهشی به تحلیل و تبیین موضوع پرداخته شود. نتایج این مقاله نیز نشان می دهد که گردشگری و توسعه پایدار در ایران نیازمند مدیریت و برنامه ریزی به ویژه در زمینه ارتقای امنیت هستند و این دو در گروه داشتن نگرش سیستمی از سوی حاکمیت است. شواهد کلان شهرهای ایران و به ویژه شهر تهران گویای جدایی و جزیره گونگی حوزه های امنیت و توسعه پایدار گردشگری و نگرش غیر سیستمی در این حوزه هاست.

ایران و ترکیه به عنوان دو کشور مهم خاورمیانه ، 499 کیلومتر مرز مشترک دارند و حدود چهار قرن است که مرزهای ایران و ترکیه مرزهای صلح و دوستی بوده و درگیری مهمی در میان آنها رخ نداده است، و به جهات مختلف می توان گفت ترکیه مهم ترین همسایه ایران بوده و به لحاظ ژئواستراتژیک از موقعیت برجسته ای در اتصال آسیا - اروپا برخوردار می باشد، در این پژوهش با هدف تعیین « عوامل سیاسی موثر بر مؤثر بر تدوین راهبرد دفاعی ج.ا.ادر قبال ترکیه» با بهره گیری از روش توصیفی، تحلیلی و به صورت کاربردی پس از انجام مطالعات نظری و محیط شناسی ژئوپلیتیکی، با استفاده از نظر خبرگان پرسشنامه ای تنظیم و بین افراد خبره و صاحب نظر مرتبط با موضوع در قالب جامعه آماری52 نفری توزیع و سپس نظر آنان نیز جمع آوری شده است و عوامل سیاسی مرتبط و موثر بر تدوین راهبرد دفاعی ج.ا.ادر قبال ترکیه تعیین و با استفاده از تکنیک ها و روش های آماری نسبت به تجزیه و تحلیل داده ها اقدام و نتیجه تحقیق، 12 عامل سیاسی شناسایی گردید.