محمدحسن گنجی

با توجه به میانگین بسیار کم بارش سالانه و محدودیت تشکیل سفره های آب زیرزمینی در سیستان، خشکسالی های این ناحیه را بایستی ناشی از کم آبی و یا خشکی رود هیرمند دانست که در طی تاریخ بارها حیات اجتماعی و اقتصادی روستاهای سیستان را به خطر انداخته است. در دهه های اخیر به دلیل کنترل و بهره برداری بیشتر آب هیرمند در افغانستان، اثرات خشکسالی ها در این روستاها تشدید گردیده است. در این پژوهش، ضمن بررسی تطبیقی اثرات کاهش آب هیرمند بر فعالیت های کشاورزی روستاهای سیستان، نقش آب زیر سطحی قابل دسترس نیز در تعدیل این اثرات در چارچوب مطالعات تطبیقی روستایی مورد کنکاش قرار گرفته است. پژوهش به روش پیمایش، از پاییز 1386 تا تابستان 1387 در 101 روستا از 808 روستای سیستان اجرا گردید که در طی آن از 260 تن از اعضای شورای اسلامی روستاها یا خبرگان محلی پرسشگری به عمل آمده است. نتایج بررسی موید آن است که طی خشکسالی ها، ضمن استمرار بخشی از فعالیت های کشاورزی در تعداد محدودی از روستاهای واقع در نیمه شرقی سیستان (به دلیل وجود شرایط مطلوب دسترسی به آب زیر سطحی)، در سایر روستاهای این ناحیه، این فعالیت ها به شکل بسیار شدیدی کاهش یافته و حتی برخی از فعالیت ها متوقف می گردد.

بسیاری از اندیشمندان و متخصصین جغرافیا، علم خود را بررسی طبیعت (محیط زیست) و انسان (جوامع انسانی) و روابط بین این دو (جمیع فعالیت های انسان) تعریف می کنند و مدعی هستند که آنچه در محافل علمی و دانشگاهی می آموزند و آموزش می دهند مربوط به یکی از این سه پدیده یعنی محیط زیست، جوامع انسانی و روابط بین آن ها می شود. البته درباره ماهیت جغرافیا تعاریف زیادی عرضه شده و بحث هایی به عمل آمده، کتاب ها و مقالات زیادی نوشته شده و مکتب های فکری متعددی به وجود آمده و علم جغرافیا در یکی دو قرن اخیر توسعه زیادی پیدا کرده است به طوری که در ایران امروز ما، که اولین دانشگاه رسمی که حدود 70 سال پیش از (1314 هـ.ش.) تاسیس شده، در 54 مرکز آموزش عالی در سطح کارشناسی تدریس می شوند، در 17 دانشگاه برنامه کارشناسی ارشد اجرا می شود و در 8 دانشگاه امکانات تحصیل تا دکترا فراهم است ...