مژگان ضرغامی فرد

پژوهش در زمینه مدیریت با چالش های فراوانی مواجه است که یکی از این چالش ها، چالش روش شناسی انجام پژوهش های مدیریتی از جمله رفتار سازمانی است. بررسی و شناخت این مقوله به توسعه و طراحی مسیر پیشرفت دانش رفتار سازمانی کمک می کند. در این مقاله به بررسی پژوهش های نشریه فصلنامه مطالعات رفتار سازمانی از منظر روش شناسی پرداخته شده است. این پژوهش از نظر هدف، کاربردی و روش پژوهش از نوع کیفی و مبتنی بر تحلیل محتوا است. جامعه آماری این پژوهش، تمامی مقالات فصلنامه مطالعات رفتار سازمانی است که در بازده زمانی 1392 تا 1400 چاپ شده است. تعداد 242 مقاله از نظر 8 شاخص از جمله پراکندگی تعداد مقالات در هر سال، رویکرد پژوهش، روش تحلیل داده ها، ابزار گردآوری اطلاعات، حوزه مورد پژوهش، تعداد نویسنده هر مقاله، منطقه جغرافیایی مورد مطالعه و رشته تحصیلی نویسنده مسئول مقاله مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد جامعه آماری بیش تر مطالعات بر استان تهران (37 مورد)، خراسان رضوی (13 مورد) و استان فارس (10 مورد) متمرکز بوده اند. بیشتر موضوعات مقالات رهبری و اعتماد (40 مورد)، رفتار انحرافی (32 مورد) و متغیرهای مربوط به نگرش (23 مورد) بوده و پژوهشگران رشته مدیریت دولتی سهم قابل توجهی در چاپ مقالات حوزه رفتار سازمانی داشته اند. همچنین بر اساس نتایج پژوهش، بیشتر پژوهش ها به صورت توصیفی-همبستگی و دارای رویکرد کمی و با روش معادلات ساختاری انجام شده اند و 54 درصد از روش گردآوری داده ها از طریق پرسش نامه بوده است.

هدف پژوهش حاضر بررسی تاثیر سرمایه روانشناختی بر ترس از بیماری کرونا و همکاری کارکنان در اجرای اقدامات سازمان در مقابله با کرونا در زمان همه گیری بیماری کرونا با ملاحظه متغییر اعتماد به مدیران بوده است. جامعه آماری شامل کارکنان یک شرکت تولیدی نیمه دولتی در شهرسیرجان بود. تعداد 220 عضو شرکت با روش نمونه گیری سرشماری انتخاب و پرسشنامه بصورت آنلاین در اختیار آنان قرار گرفت و در نهایت 145 پرسشنامه قابل استفاده دریافت گردید. روایی پرسشنامه ها با استفاده از روایی صوری، واگرا و همگرا و پایایی آن ها نیز با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ تأیید گردید. به-منظور تجزیه و تحلیل داده ها از نرم افزار Smart-PLS 3 استفاده شده است. نتایج حاکی از آن است کارکنان با سرمایه روانشناختی بالاتر به مدیران سازمان اعتماد بیشتری دارند، کارکنانی که ترس بیشتری در مورد ابتلا به کرونا دارند، بیشتر با اقدامات شرکت در مقابله با کرونا همکاری می کنند. کارکنان با سرمایه اجتماعی و تاب آوری بالاتر از اقدامات شرکت در مقابله با کرونا حمایت می کنند. علاوه بر این، اعتماد به مدیران بر میزان همکاری کارکنان تاثیری نداشته است. با اتکا به یافته های تاثیر سرمایه روانشناختی در متغیرهای این پژوهش، مدیران باید بیشتر در جریان اهمیت و نقش سرمایه روانشناختی قرار بگیرند و برای پرورش و تقویت آن در کارمندان دوره هایی در قالب دوره های آموزشی مهارت های افزاینده مثبت اندیشی، امیدواری و تاب آوری به کارکنان از طریق کارگاه های مهارت های ارتباطی و روابط اجتماعی و حمایت های سازمانی موثر می باشد.

در عصر حاضر رعایت اخلاق حرفه ای توسط مدیران منابع انسانی در حوزه های مختلف و از جمله در ارزیابی عملکرد، امری ضروری بوده و با اتخاذ تصمیمات منطقی و خردمندانه در این زمینه منافع بلندمدت سازمان تأمین می شود. هدف این پژوهش شناسایی مؤلفه های اخلاق حرفه ای مورد توجه مدیران مدارس در ارزیابی از عملکرد معلمان و بررسی تأثیر آنها در بهره وری شغلی معلمان می باشد. روش این پژوهش، آمیخته، راهبرد پژوهش در بخش کیفی تحلیل مضمون بوده است. به این منظور 16 مصاحبه با مدیران باسابقه مدارس ناحیه1 بندرعباس انجام شد. با تحلیل محتوای مصاحبه ها، مؤلفه های اخلاق حرفه ای شامل کرامت انسانی، عدالت و انصاف، امانت داری و رازداری، حقیقت گرایی، توجه به رشد و تعالی، رعایت قوانین و مقررات، انتقادپذیری، تعهد و تخصص، صداقت و شفافیت برای ارزیابی از عملکرد معلمان شناسایی شد. مؤلفه های شناسایی شده و به سه دسته مؤلفه های اخلاقی مورد توجه در برخورد با معلمان، مؤلفه های اخلاقی فردی مدیر و مؤلفه های اخلاقی مورد نیاز در محیط مدرسه تقسیم بندی شد. در بخش کمّی پژوهش، داده ها با استفاده از دو پرسشنامه (پرسشنامه محقق ساخته برای سنجش اخلاق حرفه ای ارزیابی عملکرد مدیران مدارس و پرسشنامه بهره وری هرسی و گلداسمیت برای سنجش میزان بهره وری معلمان) جمع آوری شده است. روایی و پایایی پرسشنامه ها مورد تأیید قرار گرفت. با تحلیل های آماری در بخش کمی پژوهش، فرضیه اصلی این پژوهش مورد تأیید قرار گرفت و نشان داد که رابطه مثبت و معناداری بین رعایت اخلاق حرفه ای در ارزیابی معلمان و بهره وری آنها وجود دارد. لذا می توان گفت در راستای بهبود بهره وری شغلی معلمان، مدیران مدراس باید مؤلفه های اخلاق حرفه ای شناسایی شده در این پژوهش را در ارزیابی عملکرد معلمان مورد توجه قرار دهند.

موفقیّت سازمان های دولتی تا حدی به توانایی در برانگیختن موفقیّت آمیز کارکنان و مدیران بخش دولتی در ارائه خدمات بهینه بستگی دارد. پژوهش حاضر، با هدف بهبود و تقویت انگیزه خدمت عمومی در سازمان های دولتی انجام شده است و از این رو، تأثیر سبک رهبری خدمتگزار و رهبری اصیل (به عنوان یکی از عوامل اثرگذار بر انگیزه خدمت عمومی) بر آن بررسی شده است. جامعه آماری در این پژوهش، کلیه کارکنان سازمان جهاد کشاورزی هرمزگان و سه اداره تابعه آن (اداره کل دامپزشکی هرمزگان، اداره کل شیلات هرمزگان و اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری هرمزگان) در شهر بندرعباس است . بر این اساس، از روش نمونه گیری ساده تصادفی استفاده شده است و با استفاده از فرمول نمونه گیری کوکران حجم نمونه 235 نفر تخمین زده شد. ابزار استفاده شده برای سنجش متغیرهای پژوهش، پرسش نامه های استاندارد مربوطه با پایایی بالای 0.8 هستند. برای آزمون فرضیه های پژوهش از نرم افزار Smart PLS 3 استفاده شد و مشخص شد که رهبری خدمتگزار و رهبری اصیل بر انگیزه خدمت عمومی تأثیر مثبت دارند. همچنین نقش تعدیل گری ساختار سازمانی در رابطه بین رهبری خدمتگزار و رهبری اصیل بر انگیزه خدمت عمومی بررسی و مشخص شد که ساختار سازمانی اثر بین این رابطه را تعدیل نمی کند. با توجه به نتایج پژوهش، رهبری اصیل و رهبری خدمتگزار در ارتقای انگیزه خدمت عمومی نقش به سزایی دارند. این سبکهای رهبری با بهبود و رشد اعتماد متقابل میان رهبر و پیروان باعث تقویت انگیزه در آن ها شده است و همین امر موجب می شود تا کارکنان در سازمان های عمومی بتوانند خدمات بهینه به جامعه ارائه دهند.

پیچیده تر شدن روزافزون سازمان های دولتی و افزایش میزان اقدامات غیراخلاقی و غیرقانونی در محیط های کاری توجه به ایجاد و حفظ جو اخلاقی در این سازمان ها را ضروری ساخته است. این مقاله در راستای پژوهشی به منظور شناخت عوامل مؤثر در شکل گیری جو اخلاقی از دیدگاه کارکنان سازمان های دولتی با رویکرد پیمایشی تدوین شده است. هدف پژوهش بررسی نقش اقدامات مدیریت منابع انسانی و ارزش های فرهنگی بر جو اخلاقی در سازمان های دولتی شهر بندرعباس است. حجم نمونه آماری به کمک جدول کرجسی و مورگان 260 نفر به دست آمد. روایی پرسشنامه ها با استفاده از روایی صوری، واگرا و همگرا و پایایی آن ها نیز با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ تعیین شد. به منظور تجزیه وتحلیل داده ها از نرم افزار SPSS 24 و Smart-PLS 3 استفاده شده است. بر اساس نتایج پژوهش، شیوه های شکل گیری جو اخلاقی در سازمان های دولتی عبارتند از: اقدامات توانمندساز مدیریت منابع انسانی شامل برنامه های آموزشی، آموزش ارزش های اخلاقی، استخدام کارکنان دارای ارزش های اخلاقی، توسعه مهارت کارکنان و همچنین ایجاد تعارض شناختی در موقعیت های مبهم اخلاقی. سایر نتایج نشان داد که مؤلفه درگیر شدن در کار (شامل تیم سازی، توانمندسازی و توسعه قابلیت) و مؤلفه انطباق پذیری (شامل ایجاد تغییر، مشتری گرایی و یادگیری سازمانی) بر جو اخلاقی سازمان مؤثر هستند.

هدف:هدف این پژوهش، فهم ماهیت و عوامل شکل دهنده راست کرداری مدیران در سازمانهای دولتی است. روش:روش پژوهش،کیفی با راهبرد داده بنیاد بوده است که به این منظور، 22 مصاحبه با مدیران سازمانهای دولتی انجام شد. یافته ها:به اتکای تحلیل داده ها، ماهیت و ابعاد پدیده مورد مطالعه روشن شد و دو مضمون صداقت رفتاری (راستگویی، عمل به وعده ها، ثبات و سازگاری گفتار و رفتار) و رفتار اخلاقی (تلاش در جهت کسب رضای خدا، قابلیت اعتماد، مهربانی، احترام به دیگران، عدالت، احساس مسئولیت و پیروی از قوانین و مقررات) به عنوان ابعاد اصلی راست کرداری مدیران مشخص شد. علاوه بر این، مهم ترین عوامل شکل دهنده آن: ویژگی های شخصیتی، باورهای مذهبی اسلامی، هوش اخلاقی، اسوه های اخلاقی، فرهنگ سازمانی و رهبری اصیل کشف شد. نتیجه گیری:برای دستیابی به اعتماد، تعهد سازمانی، رفتار شهروندی، بهروزی زیردستان، رضایت شغلی، کاهش رفتارهای انحرافی و ...، بهبود راست کرداری مدیران ضرورتی بدیهی است که در آموزه های دینی اسلام هم مورد تأکید و تشویق بوده است.

راست کرداری مدیران عامل حیاتی و ضروری برای موفقیت رهبری و سازمان است و بنیان اصلی اعتمادسازی در سازمان به شمار می رود. هدف اصلی از اجرای این پژوهش، کاوش ماهیت و پیشایندهای راست کرداری مدیران در سازمان های دولتی است. روش پژوهش کیفی عام با استراتژی تحلیل مضمون است؛ به این منظور، مصاحبه های عمیق با مدیران سازمان های دولتی برگزار شد. ابتدا به اتکای مطالعه ادبیات موجود، ماهیت پدیده مد نظر تبیین و توصیف شد؛ سپس داده های مصاحبه کدگذاری شدند و الگوی ارتباطی مضمون های کشف شده به صورت مدل پیشایندهای راست کرداری مدیران در سازمان های دولتی به دست آمد. این مدل شامل مؤلفه های فردی: ویژگی های شخصیتی مدیر (عزت نفس، تعهد و مسئولیت پذیری، ماکیاولیسم)، هوش اخلاقی مدیر و مؤلفه های تعدیل گر مدیریتی: (ویژگی های شغلی مدیران و توانایی مدیریتی) و مؤلفه های تعدیل گر سازمانی: (الگوهای اخلاقی رهبری و مراودات ضمنی، انتظارات از مدیران، شفافیت در سیاست ها، قوانین و رویه ها و فعالیت افشاگران در سازمان) است.

نتایج پژوهش های اخیر نشان می دهد زنان با مانع نامرئی دیگری، فراتر از سقف شیشه ای مواجه می شوند که به «صخرة شیشه ای» معروف شده است. صخرة شیشه ای در برگیرندة همة حواشی انتصاب زنان به مشاغل مدیریتی متزلزل (ناامن) و چالشی است. در پژوهش حاضر، این پدیده و مؤلفه های مؤثر در آن، و پیامدهایش در ایران با به کارگیری روش تحقیق کیفی،از نوع نظریة داده بنیاد بررسی می شود. یافته ها نشان می دهد زنان مدیر در کشور ایران نیز با پدیدة صخرة شیشه ای مواجه اند. با به کارگیری داده های حاصل از مصاحبه، مدل صخرة شیشه ای طراحی شد، که در آن عوامل مسبب و تقویت کنندة صخرة شیشه ای تبیین شده است. این عوامل عبارت اند از ویژگی های زنان در رهبری، طرفداری درون گروهی مردان، عدم تمایل زنان برای ورود به شبکه های مردانة سازمان، فقدان شبکه های حمایتی برای زنان، عوامل سازمانی و عوامل فرهنگی. همچنین، مدل نشان می دهد صخرة شیشه ای به ناکارآمدی زنان در مشاغل مدیریتی منجر شده است که خود، پیامدهای فردی و سازمانی در پی دارد.

با توجه به این که تحلیل داده های خام، مضمونها و مقوله هایی که پایه فرآیند ساخت تئوری های کیفی در علوم سازمانی را شکل می دهد بسیار دشوار است، ""شیوه نگاشت شناختی"" به عنوان یکی از شیوه های درک پدیده ها، آنچنان که دیگران به آنها معنا می بخشند و برای استخراج ساختار و محتوای فرایند ذهنی افراد با حداقل مداخلات و سوگیریهای احتمالی محقق، طراحی شده است. این تکنیک جزء پارادایم تفسیری است و مفاهیم اساسی آن از نظریه سازه شخصی جورج کلی اقتباس شده است. علیرغم اهمیت شیوه نگاشت شناختی در ساختار بندی داده های کیفی، ابعاد مختلف این شیوه، در کشورما چندان شناخته شده نیست و کمتر در عرصه پژوهش به خصوص پژوهشهای سازمانی به کار گرفته شده است. براین اساس، این مقاله به معرفی شیوه نگاشت شناختی، منشاء، انواع و کاربردهای آن در حوزه مطالعات سازمانی می پردازد. علاوه براین، برای درک بهتر و ملموس تر محققان از کاربرد این شیوه، نمونه تجربی کاربرد نگاشت شناختی، نقاط قوت و ضعف و اعتبار و پایایی آن هم در این مقاله ارائه شده است.