سعید شریعتی مزینانی

خشونت علیه زنان یک مشکل مهم بهداشت عمومی جهانی است که زنان را در طول عمر تحت تاثیر قرار می دهد و خطر برخی پیامدهای سلامتی زیانبار را افزایش می دهد.این پژوهش به واکاوی تجربه20 زن متأهل ساکن درسکونتگاه غیررسمی التیمور مشهد از انواع خشونت خانگی می پردازد و در این چارچوب،زمینه ها و پیامدهای خشونت از سوی همسران و در نهایت، واکنش ها و شیوه های مواجهه زنان با آن را بررسی می کند.چهارسنخ کلی خشونت شامل خشونت فیزیکی،عاطفی و روانی،جنسی و اقتصادی استخراج شد.درخصوص عوامل وقوع خشونت در خانه،زنان مورد مطالعه به عدم قابلیت بازاندیشی جنسیتی،گسست عاطفی،اعتیاد،بیماری های عصبی و فشار اقتصادی اشاره کردند.پیامدهای خشونت از نظرمصاحبه شوندگان شامل بحث و تنش دائمی بین زن و شوهر و تاثیررفتار همسر برفرزندان از حیث تقلید الگوی پدر و آسیب روحی و روانی بر فرزندان در خانه بود.در زمینه شیوه های مواجهه زنان با خشونت،یافته ها نشان داد که زنان قربانی خشونت غالباً از واکنش های غیرفعال استفاده می کنند،نظیر صبر و مدارا،توسل به اعتقادات مذهبی و توکل، مخفی کردن خشونت و نادیده گرفتن آن.از سوی دیگر، واکنش های فعال به خشونت بسیار نادر است که به شکل مقابله به مثل،گفت و گو با همسر و تلاش برای اصلاح وضعیت رخ می دهد.

ایمنی مهم ترین ویژگی فضا و شرط حضور و استفاده فعال شهروندان از فضاهای شهری است. همچنین، وجود فضاهای امن، ازجمله حقوق شهروندان و تأمین آن یکی از تکالیف دولت ها در برابر جامعه است. براین اساس، بخش اصلی مقاله حاضر، نتایج پژوهش میدانی انجام شده در300 فضای عمومی شهر مشهد را در بر دارد که در آنها وضعیت کالبدی فضاهای عمومی شهر، درباره لزوم تأمین امنیت برای زنان بررسی شده است. در بخش دیگر نیز درزمینه احساس امنیت زنان در فضاهای عمومی (بوستان ها، زیرگذرها، پل ها و مسیرهای اصلی تردد شهروندان) خلاصه ای از نتایج پیمایش انجام شده، با کمک نمونه 1000نفری از زنان بزرگ تر از 15 سال، در سه حوزه امنیت جانی، مالی و اخلاقی و در سه بعد فیزیکی، نمادین و اجتماعی ارائه شده است. نتایج مطالعه نشان می دهد ازنظر پاسخگویان، زیرگذرها و مسافربران شخصی ناامن ترین موقعیت ها بوده اند. پارک ها و محدوده اطراف محل زندگی هم با میانگین نزدیک به هم در رده بعدی قرار می گیرند و اتوبوس، پل های عابر پیاده و تاکسی در مقایسه با فضاهای عمومی دیگر، بیشتر امنیت دارند. نکته مهم، کم بودن میزان احساس امنیت اخلاقی در شهر مشهد است؛ به گونه ای که نزدیک به نیمی از این زنان (47درصد) در فضاهای عمومی شهر، احساس می کنند با اتفاقاتی مانند تماس بدنی، ربوده شدن و... مواجه هستند. درپایان نیز پیشنهادات محقق درزمینه بهبود وضعیت امنیت در فضاهای عمومی شهر ارائه شده اند.

هدف: بررسی میزان احساس امنیت (جنبه ذهنی امنیت) به تفکیک سه بعد مالی، جانی و اخلاقی در میان زنان 15 ساله و بالاتر در شهر مشهد است.  روش شناسی: از نوع پیمایش است و برای جمع آوری اطلاعات از پرسش نامه محقق ساخته استفاده شده است. جامعه آماری زنان 15 سال و بالاتر ساکن شهر مشهد بودند که از میان آنها 1000 نفر به روش نمونه گیری دو مرحله ای انتخاب شدند. تجزیه و تحلیل داده ها در دو سطح آمار توصیفی و استنباطی با استفاده از آزمون های مرتبط صورت گرفته است.  یافته ها: میزان احساس امنیت در شهر مشهد برای زنان با وضع مطلوب، فاصله ای چشم گیر و محسوس دارد. نکته حائز اهمیت در این میان سطح پایین احساس امنیت اخلاقی در جامعه مورد بررسی است. به لحاظ وضعیت احساس امنیت زنان در فضاهای عمومی نیز زیرگذرها و مسافربران شخصی، ناامن ترین موقعیت ها از نظر پاسخ گویان بوده اند. پارک ها و محدوده اطراف محل زندگی با میانگین نزدیک به هم در رده بعدی قرار می گیرند و اتوبوس، پل های عابر پیاده و تاکسی در مقایسه با فضاهای عمومی دیگر از نظر پاسخ گویان از امنیت بیشتری برخوردار هستند. نتیجه گیری: با توجه به حساسیت موضوع و اهمیت حیثیت و حرمت زنان و خانواده در ادراک و احساس مردم ما به عنوان یک جامعه مذهبی، نتایج این تحقیق می تواند نگران کننده ارزیابی شود.

شهر مشهد مهم ترین قطب زیارتی و کانون عمده گردشگری مذهبی و زیارت در ایران است و به ویژه نزد شیعیان جهان نیز موقعیت ممتازی دارد و فضای کنش زیارتی سالانه میلیون ها زائر است. با عنایت به جایگاه سفرهای دینی و معنوی در گردشگری جهانی، کیفیت و شرایط مقاصد زیارتی می تواند نقش مهمی در تعمیق و بهبود کیفیت کنش زیارت داشته باشد و شرایط مناسبی برای تجربه معنوی زائر فراهم آورد. این نوشتار با عنایت به وجوه متعدد مقصد زیارتی، ابعاد فرهنگی و اجتماعی پایداری شهر زیارتی را واکاویده است. رویکرد این مطالعه آن است که جامعه میزبان یا مجاوران، هم در بعد سخت افزاری و هم در بعد نرم افزاری، لازم است جهت ارتقای کنش زیارتی زائران و گردشگران مذهبی تمهیداتی بیندیشند. هشت مؤلّفه و چهل ودو شاخص در ذیل ابعاد اجتماعی، فرهنگی و گردشگری مذهبی پایدار استنباط شد و در فرآیند تحلیل عاملی تأییدی به حک و اصلاح رسید. شاخص های مذکور در فرآیند مقایسه سلسله مراتبی به شیوه فازی رتبه بندی شد و وزن تأثیر بعد اجتماعی – فرهنگی مؤلفه ها و شاخص های آن در تقویت پایداری زیارت تعیین گردید. نتایج پیمایش سلسله مراتبی نشان داد که از بین هشت مؤلّفه تأییدشده در نمایه شاخص های اجتماعی - فرهنگی شهر زیارتی مطلوب که شامل امنیت، ایمنی، آموزش، فرهنگ میزبانی، هویت دینی، فضاهای مذهبی، فضاهای فرهنگی و تفریحی و سرمایه فرهنگی در شهر مشهد است، سه مؤلّفه امنیت شهری، ایمنی و آموزش به قدری اولویت دارند که سایر مؤلفه ها را موقتاً بی تأثیر می کنند.

مقاله حاضر با استفاده از نظریات کنش گرا و ساخت گرا به توصیف و تحلیل جامعه شناختی مـدت اقامت زائران ایرانی در مشهد می پردازد و نشان می دهد که عوامل موقعیتی- ساختاری از یک سو و متغیرهای ذهنی- ادراکی از سوی دیگر، ماندگاری زائران را مستقیم و غیرمستقیم تحت تأثیر قرار می دهند. اطلاعات مورد نیاز به وسیله پرسش نامه از 1600 زائر ایرانی در شهر مشهد، که به روش خوشه ای انتخاب شده بودند، به دست آمد و مشخص شد که مدت اقامت زائران به طور متوسط در فصول تابستان، پاییز و زمستان 5/5 روز و در فصل بهار 6 روز بوده است. برای شناخت عوامل تأثیرگذار بر ماندگاری زائران از تحلیل رگرسیون استفاده و معلوم شد که اولاً هراندازه فاصله شهر محل سکونت زائر تا مشهد بیشتر باشد، ثانیاً هرچه زائر با شهر مشهد آشناتر باشد و ثالثاً هراندازه دفعات سفرهای پیشین زائر به مشهد بیشتر باشد، مدت اقامت زائر در مشهد طولانی تر است. همچنین زائران روستانشین در مقایسه با شهرنشین ها و کسانی که قبل از سفر ترجیح می-داده اند بابت اسکان روزانه در مشهد هزینه کمتری بپردازند، مدت بیشتری در مشهد می مانند. علاوه بر این، دو متغیر درآمد ماهیانه خانواده و تعداد همسفران، در عین حال که هزینه های اقامت روزانه را افزایش می دهد، باعث کاهش ماندگاری می شود.