شهریور روستایی

شهرها عالی ترین سیستم ها و شبکه های پیچیده ای هستند که تاکنون ظهور یافته اند. آنها فراتر از بحث تعادل کلاسیک، نیازمند بی شمار انرژی برای حفظ ساختار منسجم خودشان هستند. بنابراین در توسعه شهرها باید به این نکته توجه داشت که یک شبکه پیچیده و منسجم، شامل یک ساختار سلسله مراتبی و همپیوند است که در مقیاس های مختلف فضایی و در طی زمان ظهور می یابد و برای حفظ این انسجام باید به ساختار همپیوند آن پایبند بود. ساختار اصلی شهر به عنوان فرم دهنده استخوان بندی و شکل شهری تأثیر بسزایی در نحوه ارتباط و ترتیب فضایی فضاهای شهری داشته است. برخی پارامترها در طول زمان نق ش پررنگ تری در شکل دهی به ساختار شهری داشته اند و برخی برعکس. یکی از روش هایی که بر پایه استفاده از رایانه و روش های علمی در زمینه مطالعات شهری ب ه کاررفت ه اس ت، تکنی ک چیدمان فضایی است. هدف از ای ن مقال ه ش ناخت ک اربردی تکنی ک چیدمان فضا در مطالعه پیکره بندی و ساختار اصلی شهر بافت تاریخی تبریز در طی یک سده اخیر می باشد که با استفاده از بررس ی تطبیقی بین دوره های تاریخی (1349،1297و1400) به تحلیل پارامترهای تکنیک چیدمان فضایی (اتصالات، هم پیوندی، عمق فضا و انتخاب) با استفاده از نقشه های خطوط محوری پرداخته شده است است و نتایج ب ه ص ورت داده های گرافیکی و ریاضی ارائه شده است. یافته های تحقیق بیانگر آن است که  محورها و مسیرهای بافت تاریخی و مرکزی شهر تبریز اهمیت و نقش خود را از دست داده است اما پتانسیل و ظرفیت احیای مجدد نقش و اهمیت خود را در ساختار اصلی شهر دارند. 

الگوی مسکن و سبک زندگی جزئی از فرهنگ جامعه را در برمی گیرد. در دوران اخیر، همچنان که جامعه و فرهنگ در مسیر دگرگونی قرار می گیرند، سبک سکونتی و الگوی آن نیز تغییر می یابد. بر این اساس هدف پژوهش حاضر تحلیل رابطه بین تغییرات سبک زندگی و الگوی مسکن اسلامی در کلان شهر تبریز می باشد. روش تحقیق حاضر توصیفی، پیمایشی و  استنباطی با مراجعه به متون اسلامی و منابع معرفتی با تکیه بر آیات قرانی و روایات انجام گرفته است و برای دستیابی به اهداف موردنظر از ابزار پرسشنامه گردید. جامعه آماری تحقیق را کلیه ساکنان و تمام سطح کلان شهر تبریز و از شیوه نمونه گیری تصادفی ساده استفاده گردید. برای تأیید و یا رد فرضیه ها با استفاده از نرم افزار آماری  SPSSبه تحلیل داده های پرسشنامه و برای آزمون رابطه بین متغیرها و رتبه بندی شاخص ها و مؤلفه های تحقیق از مدل رگرسیون چندگانه (MLR) و آزمونT  تک نمونه استفاده گردید؛ همچنین از مدل تحلیل شبکه ای (ANP) با استفاده از نرم افزارSuper Decisions نظرات کارشناسان با توزیع 30 پرسشنامه مورد سنجش قرار گرفت و به رتبه بندی گویه های هر یک از مؤلفه ها و شاخص های تحقیق پرداخته شد. نتایج تحقیق حاکی از آن است که ضریب همبستگی چندگانه کل برای متغیرهای مستقل و وابسته 906/0  R=و  ضریب تعیین برابر با 822/0 و ضریب تعیین تعدیل شده برابر با 818/0 به دست آمد که نشان از همبستگی بالای متغیر سبک زندگی و الگوی مسکن اسلامی می باشد. به طوری کلی از 39 زیر شاخص های سبک زندگی 12 گویه آن که تغییرات در ارزش های سبک زندگی را در تحقیق حاضر نشان می دهد به ترتیب متعلق به شاخص ارزش های منزلتی با ضریب (367/0)، ارزش های فرهنگی (243/0)، الگوهای رفتاری (215/0)، ارزش های اقتصادی (132/0) که امتیازات بالایی را کسب کرده اند و ارزش های اجتماعی، هویت دینی، مکانی و فضایی و زیست محیطی در رتبه پایینی قرارگرفته و کم رنگ شدن ارزش فرا مادی در برابر ارزش های مادی نشان از معنادار بودن بین تغییرات در ارزش های سبک زندگی بوده که الگوی مسکن اسلامی را به سوی مدرنیزه شدن سوق داده است.

تکنولوژی اطلاعات و ارتباطات به عنوان پدیده ای جامع و فراگیر در طیف کامل فعالیت های بشری از کاربردهای شخصی گرفته تا فعالیت های اقتصادی و سیاسی و در نهایت امر توسعه بسیار تأثیرگذار است. با این حال، چنین تأثیرگذاری در صورت انتشار نامتوازن تکنولوژی های نوین اطلاعاتی و ارتباطی در بین افراد جامعه، به صورت سازنده و در راستای توسعه عمل نمی کند، که چنین توسعه نامتوازنی، باعث ایجاد شکاف دیجیتال در جامعه می شود. در این راستا، هدف تحقیق حاضر شناسایی مؤلفه های کلیدی تأثیرگذار شکاف دیجیتال بر توسعه پایدار شهر تبریز است. روش به کار گرفته شده در این پژوهش توصیفی، تحلیلی، علی و رویکرد حاکم بر آن پیمایشی است. این مقاله در صدد آن است که با دیدی سیستماتیک و ساختاری تمامی عوامل دخیل در مانع شدن شکاف دیجیتال در توسعه را مورد بررسی و تحلیل قرار دهد و عوامل تأثیرگذار در این فرآیند را شناسایی کند. در این راستا، متغیرهای شکاف دیجیتال و توسعه پایدار در نرم افزار MiCMac با استفاده از نظرات 30 متخصص و کارشناس تحلیل گردید و عوامل تأثیرگذار و تأثیرپذیر مشخص گردید. بر اساس نتایج به دست آمده در این پژوهش، متغیر امکانات محلی بیشترین تأثیرگذاری و کمترین تأثیرپذیری را در بین دیگر متغیرها داراست و متغیرهای مهارت های اطلاعاتی و دخالت های مدیریتی در رده های بعدی قرار می گیرند. متغیر مهارت های اطلاعاتی در کنار متغیرهای وضعیت اقتصادی و محل جغرافیایی بیشترین تأثیرگذاری و همچنین بیشترین تأثیرپذیری را در بین دیگر شاخص ها دارا بودند. متغیرهایی که کمترین تأثیرگذاری و بیشترین تأثیرپذیری را در بین دیگر متغیرها دارا بودند شامل ارتباطات اجتماعی، دانش زبان و ... می شوند. در نهایت متغیرهای جنسیت و نوجوانان به عنوان متغیر مستقل شناسایی شدند که دارای کمترین تأثیرگذاری و کمترین تأثیرپذیری هستند. بر این اساس، سیاست گذاری توانمندسازی همه اقشار جامعه از لحاظ فراگیری مهارت های استفاده از تکنولوژی های اطلاعاتی و ارتباطی به عنوان مهم ترین پیشنهاد تحقیق حاضر شناسایی گردید.

شهرداری ها در ایران که به عنوان متولی محلی در زمینه اداره شهر عمل می نمایند؛ جهت تأمین هزینه های خود باید از منابع مالی محلی خود به صورت بهینه استفاده نمایند. یکی از این منابع مالی محلی، عوارض پروانه ساختمانی است. ازآنجایی که مبنای محاسبه عوارض پروانه ساختمانی، ارزش معاملاتی املاک می باشد؛ لزوم دقت در برآورد قریب به صحت آن از اهمیت زیادی برخوردار است. براین اساس، هدف این پژوهش استفاده از مدل شبکه عصبی مصنوعی برای برآورد قیمت املاک مسکونی در منطقه دو تبریز است تا از این طریق ارزش روز منطقه ای که مبنای محاسبه ارزش معاملاتی است؛ به دست آید. این پژوهش از گونه پژوهش کاربردی است. جامعه آماری، کلیه قطعات مسکونی منطقه دو شهر تبریز به تعداد 24638 واحد می باشد. با استفاده از فرمول کوکران 378 واحد نمونه با سطح اطمینان 95 درصد و ضریب خطای 5 درصد برآورد و جهت برآورد مطلوب شبکه عصبی تعداد 400 نمونه استفاده گردیده است. به منظور حذف اثر زمان، تنها از داده های مقطعی مربوط به خرداد لغایت مردادماه سال 1397 استفاده شده است. نتایج، از دقت بالای شبکه عصبی مصنوعی در برآورد قیمت املاک حاکی است. همچنین، مقدار ارزش معاملاتی مصوب در تمام بلوک های منطقه دو تبریز نسبت به مقدار ارزش معاملاتی برآورده شده توسط شبکه عصبی مصنوعی کمتر می باشد. به طوری که، بیشترین اختلاف در برآورد در بلوک های شماره 13، 7 و 24 (به ترتیب 3.050.380-، 2.752.550- و 2.430.850- ریال) و کمترین میزان اختلاف نیز در بلوک شماره 9 (399.580- ریال) می باشد؛ همچنین، ارزش معاملاتی مصوب مجموعاً 11.056.920 ریال کمتر از مقدار برآورد شده می باشد.

بیان مسئله: با توجه به حجم عظیم مطالعات انجام یافته در زمینه شهر اسلامی طی یکصد سال اخیر، تعداد، تنوع و گاهی تناقض و تشتت نتایج حاصل از این مطالعات از یک طرف و لزوم پاسخگویی صحیح به سوالات بی پاسخ موجود در این زمینه از طرف دیگر و همچنین ضرورت اقدام اصولی در راستای تدوین مبانی نظری شهر اسلامی، اهمیت این تحقیق می تواند اهتمامی در تبیین مفهوم شهر اسلامی تلقی گردد. پذیرش این مسأله که وجود مساجد، گنبدها و مناره ها در بافت یک شهر نمی تواند به معنای اسلامی بودن آن شهر باشد، این امر را بدیهی می سازد که باید در عناصر و مؤلفه های دیگری که نه تنها کالبد، بلکه روح و هویت شهرها را می سازند به دنبال نشانه هایی از زیست مسلمانان و الگوهای یک شهر اسلامی بود.هدف: این پژوهش به استخراج پیشران های شهر اسلامی از منابع معتبر فقهی(قرآن و نهج البلاغه) می پردازد.روش: تحقیق حاضر از نوع اکتشافی و به روش کیفی انجام شده است. این پژوهش با بررسی اسناد و متون مرتبط(قرآن و نهج البلاغه)، از طریق "تحلیل پدیدارشناسی تفسیری" به دنبال یافتن  پیشران های شهر اسلامی می باشد. چنین رویکرد تفسیری، شامل 4 مرحله می باشد. در مرحله اول و دوم از تحلیل، مضامین مرتبط با شهر اسلامی مشخص گردید. سومین مرحله، ساختار دادن به تحلیل است. فهرست مضامینی که در مرحله دوم به دست آمده دوباره مورد بررسی قرار گرفته و خوشه های معنایی پژوهش از طریق  انتزاع، زیر مجموعه بودن، قطب بندی و شمارش تشکیل شد. در مرحله آخر از پدیدارشناسی تفسیری، با بررسی دوباره مضامین کلی شهر اسلامی و خوشه های معنایی مرتبط با آن، پیشران های اصلی شهر اسلامی استخراج گردید.یافته ها: نتایج بدست آمده از پژوهش، پیشران های شهر اسلامی را در 3 دسته ی توحید، عدالت و امنیت قرار می دهد. بر اساس آموزه های قرآن و نهج البلاغه، توحید و وحدت در قالب سرمایه اجتماعی و حکمرانی معنوی و اسلامی، عدالت در قالب اقتصاد سالم، انفاق، حقوق شهروندی و تعادل در سبک زندگی و امنیت در قالب امنیت اجتماعی، اقتصادی، کالبدی و زیست محیطی در شهر اسلامی تحقق پیدا می کنند.نتیجه گیری: توحید به عنوان اولین پیشران، کلیدواژه ای اساسی در تحقق مکتب اسلامی و ویژگی بارز در چهره شهرهای اسلامی و ساکنان آن است. بسط مفهومی توحید که بتواند به تحقق شهر اسلامی به سهم خود منجر شود مطابق با آثار مرجع اسلامی از طریق سرمایه اجتماعی و تحقق حکمرانی خوب معنوی شکل می یابد. دومین پیشران شناسایی شده توسط پژوهش حاضر برای تبیین ویژگی های شهر اسلامی، عدالت می باشد. جدای از دین اسلام و تاکید همواره آن بر تحقق اصل عدالت بین مسلمانان و توصیه به تحقق آن؛ عدالت کلید واژه اساسی و هدف اصلی تمام رویکردها و نظریه ها برای تحقق یک شهر زیست پذیر و انسان مدار می باشد. امنیت به عنوان اساس وجود هر پهنه سکونتگاهی و ادامه یافتن روند و جریان زندگی و توسعه، سومین پیشران استخراج شده جهت تحقق شهر اسلامی می باشد. در واقع شهر امن اسلامی یکی از ساخت های عینی مفهوم شهر اسلامی است و تحقق ایده های اسلامی و هر ایده آرمان خواهانه و عدالت گرایانه در سایه امنیت است که نمود می یابد.

شهری شدن فقر از بزرگترین چالشهای توسعه جهانی است که در صورت تداوم روند نامطلوب کنونی، در طی سه دهه آتی شامل دو میلیارد نفر ساکنان نواحی فقیرنشین خواهد شد. شهر تبریز امروزه به عنوان پنجمین شهر پر جمعیت ایران می باشد که دچار شهرنشینی و شهرگرایی سریع شده است و این خود باعث کمبود خدمات و دسترسی امکانات به شهروندان بوده و نمود عینی فقر را می توان در محلات سیلاب، یوسف آباد، خلیل آباد، و... مشاهده کرد. بنابراین بررسی گسترش فضایی فقر در محدوده قانونی شهر تبریز ضرورتی اجتناب ناپذیر است. روش پژوهش کاربردی از نوع توصیفی- تحلیلی- تطبیقی است که برای شناخت و سنجش فقر از تکنیک خود همبستگی فضایی با استفاده از تحلیل لکه های داغ در نرم افزار Arc/GIS استفاده گردیده است. برای تحلیل الگوهای پراکنش فقر شهری از آماره موران استفاده شده است. همچنین برای سنجش تغییرات فضایی فقر برا اساس شاخص های اجتماعی، اقتصادی و کالبدی طی بازه زمانی 85-1375 از روش Crosstab در محیط نرم افزار IDRISI استفاده گردیده است. برای شناخت محدوده مورد مطالعه از منظر تحلیل سازمان فضایی فقر شهری از اطلاعات بلوکهای آماری سال 1385-1375 و از 30 شاخص اجتماعی، اقتصادی و کالبدی استفاده گردیده است. همچنین یافته های نشان می دهد که توزیع فقیر شهری در فضاهای شهر تبریز از مدل خوشه ای پیروی می کند و خوشه های مرفه نزدیک به مرکز شهر گرایش دارند و خوشه های فقیر در حاشیه شهر پراکنده گشته اند که اختلاف و شکاف طبقاتی در برخورداری از این شاخص ها را نشان می دهد.

مقدمه: از ویژگی های کشورهای جهان سوم، نبود تعادل در شهرنشینی و تمرکز بسیار بر آن است؛ بنابراین، برای ایجاد تعادل و به منظور دستیابی به الگوی مناسب، بحث برنامه ریزی منطقی مطرح می شود. هدف از این برنامه ریزی، شناخت نابرابری های اقتصادی اجتماعی و فرهنگی و نیز ایجاد توازن در نواحی شهری مختلف است. با شناخت نارسایی ها و کمبودها، در سطح بلوک های شهر، باید اقدامات مصرانه ای برای رفع نابرابری ها انجام داد. روش: تحلیل در زمینه توزیع فضایی فقر، در مناطق مختلف شهری، اهمیت فراوانی دارد؛ از این رو هدف مقاله حاضر، ارائه تحلیلی از توزیع فضایی فقر و نشان دادن نابرابری در سطح بلوک های آماری شهر کرمانشاه در سال ۱۳۸۵ است. در این مقاله، روش پژوهش کمّی، سطح آن تحلیلی و ماهیت آن کاربردی است. برای سنجش توزیع فضایی فقر در کرمانشاه، از اطلاعات بلوک های آماری سال ۱۳۸۵ و ۳۳ شاخص استفاده کرده ایم. درنهایت، این ۳۳ شاخص را با روش تحلیل عاملی، بر روی ۴ عامل بار می کنیم. یافته ها: بنا به نتایج، ضریب اختلاف در عامل اول (اقتصادی، کالبدی، فرهنگی و اجتماعی) 95/38 درصد است که بیش ترین نابرابری در توزیع شاخص ها را دارد. ضریب اختلاف در عامل های دوم (اقتصادی) و سوم (عامل اقتصادی کالبدی)96/32 درصد است که درمقایسه با شاخص های دیگر، متجانس تر است. عامل چهارم (کالبدی) نیز از لحاظ نابرابری در توزیع شاخص ها با 81/38 درصد در مرتبه دوم قرار دارد. با تلفیق ۴ عامل با همدیگر، به این نتایج دست یافتیم: تعداد ۱۶۸۷ بلوک معادل ۲۱ درصد بسیار فقیر، ۱۷۴۴ بلوک معادل ۲۲ درصد فقیر، ۲۳۹۲ بلوک معادل ۲۹ درصد متوسط، ۱۶۵۳ بلوک معادل ۲۰ درصد مرفه، ۶۱۲ بلوک معادل ۸ درصد بسیار مرفه اند. نتایج: نتایج این مطالعه نشان می دهد که بین بلوک های شهر کرمانشاه نابرابری وجود دارد؛ به طوری که مکانی برای تبلور تمایزات اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و کالبدی است. فرصت های نابرابر اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی، باعث تمایز بین ساکنان شهر کرمانشاه شده است.

مقدمه: محله یک مفهوم اجتماعی- فضایی است. شیوه مدیریت محله شامل ابعاد سه گانه کیفیت کالبدی، آرایش اجتماعی و شیوه حکمروایی است. با توجه به بُعد سوم، در دهه های اخیر جهت گیری ها از اشکال متمرکز به سمت تمرکززدایی مبتنی بر رویکردهای مشارکتی و جامعه شبکه ای است.داده و روش: پژوهش حاضر بر اساس هدف، بنیادی است و با اتخاذ رویکرد تبیینی- اکتشافی و با نگرش سیستماتیک و ساختاری به مرور ادبیات نظری در زمینه مدیریت محله ای و مفاهیم مرتبط با آن پرداخته شده است و سپس با استفاده از نرم افزار میک مک، چگونگی تاثیرگذاری و تاثیرپذیری عوامل بر یکدیگر مورد تحلیل قرار گرفت و در نهایت عوامل پیشران استخراج شد. بدین منظور، 61 عامل در 5 دسته مولفه ساختار شبکه ای؛ سیاست گذاری های جامعه شبکه ای؛ حکمروایی شهری؛ ظرفیت حکمروایی و سرمایه اجتماعی شناسایی شد و به صورت ماتریس 61*61 و با ابزار پرسشنامه و طبق نمونه گیری هدفمند در اختیار 15 نفر از کارشناسان و متخصصان قرار گرفت.یافته ها: یافته های تحقیق نشان می دهد که 19 عامل پیشران در تبیین جایگاه مدیریت محله ای در حکمروایی شهری در کلانشهر تبریز نقش دارند که عامل «بازنگری در قوانین، مقررات و طرح های توسعه شهری» نقش مهم تری دارد و عوامل انطباق فعال با محیط و شرایط جدید در بین مجریان و مسئولان شهری؛ عدم انحصاری گروه های خاص؛ محتوای قوانین وضع شده؛ برخورداری از فرهنگ باز شهری؛ توجه بر پیوند درونی و همبستگی بین افراد و گروه ها جهت تولید دانش در رتبه های بعدی قرار دارد.نتیجه گیری: مجموع نتایج حاصل از پژوهش حاضر می تواند چارچوب لازم جهت تبیین جایگاه مدیریت محله ای در حکمروایی شهری فراهم آورد. در این راستا، قوانین، مقررات و طرح های توسعه شهری و بازنگری در آن ها نقش اساسی دارد.

رشد شهرها در دهه های اخیر مشکلات فراوانی را برای شهرنشینان و مدیران شهری به وجود آورده است. شهر های بزرگ همان گونه که دارای امکانات ویژه ای نسبت به سایر شهر ها هستند، مشکلات و نابهنجاری های متعددی نیز دارند. نابهنجاری-های شهری در قالب های متعددی نمود یافته است که یکی از آن ها وندالیسم شهری می باشد که مجموعه رفتار و اعمالی است که نه در فضای مجازی، یا جنگل ها و روستاها و یا آثار باستانی واقع در نواحی دوردست (مثلا بیابان ها)، بلکه در شهرها اتفاق می افتد. درواقع می توان گفت وندالیسم شهری در بستر کاربری اراضی شهری به وقوع می پیوندد. با توجه به مطالب عنوان شده پژوهش حاضر قصد دارد تا به بررسی میزان وقوع پدیده وندالیسم شهری و ارتباط آن با کاربری اراضی در مناطق یک و چهار شهر تبریز بپردازد. پژوهش حاضر به لحاظ ماهیت از نوع پژوهش های کاربردی و به لحاظ روش یک تحقیق توصیفی- تحلیلی است. جمع آوری داده ها به صورت کتابخانه ای، میدانی و پیمایشی است که به این منظور از پرسشنامه بهره گرفته شده است. جامعه آماری صاحب نظران این رشته و تمامی افرادی است که در مناطق یک و چهار شهر تبریز ساکن هستند، جهت نظرسنجی از مردم با استفاده از فرمول کوکران حجم نمونه 383 برآورد شد و برای تجزیه وتحلیل داده ها از آماره فضایی لکه های داغ HotSpotو تکنیک درونیابی IDW در نرم افزار ArcGis 10.3.1 و آزمون آماری کولموگروف اسمیرنوف و ویلکاکسون در نرم افزار Spss25 استفاده شده است. یافته های تحقیق نشانگر آن است که پدیده وندالیسم شهری در منطقه 4 بیشتر از منطقه 1 وجود دارد، همچنین بیشترین نوع پدیده وندالیسم شهری در این مناطق مربوط به نوع بصری و بیشترین میزان وندالیسم مربوط به کاربری مسکونی و سپس تجاری در این منطقه است.

افزایش جمعیت و گسترش شهرنشینی سرانه برخورداری از بسیاری از امکانات اجتماعی و اقتصادی را کاهش داده و پیامدهای آن به صورت کاهش سطح کیفیت زندگی در عرصه های مختلف شهری نمایان شده است. کلان شهر تبریز همچون اغلب شهرهای بزرگ کشور بستر نابرابری فضایی مناطق از بهره مندی از خدمات عمومی شهری به خصوص خدمات آموزشی است. لزوم توجه به کاربری آموزشی هم به عنوان اساسی ترین خدمات عمومی شهری با توجه به جوانی جمعیت کشورمان اهمیت بسیاری دارد. این پژوهش به تحلیل توزیع مراکز آموزشی شهر تبریز به خصوص مدارس دخترانه دوره متوسطه اول و دوم از نکته نظر عدالت فضایی پرداخته است. روش تحقیق از نوع توصیفی تحلیلی است. در راستای دستیابی به اهداف پژوهش از نرم افزارسیستم اطلاعات جغرافیایی(GIS) برای تعیین شعاع عملکردی این واحدها استفاده شده است و سرانه این واحدها محاسبه و با سرانه استاندارد مقایسه شده و میزان کمبود و یا مازاد این خدمات تعیین شده است. به منظور رتبه بندی برای این مدارس شاخص هایی تعیین شده و با استفاده از تکنیک Topsis این شاخص ها وزن دهی شده و در نهایت مدارس از نظر شاخص های مورد نظر از عالی تا خیلی ضعیف رتبه بندی شده و توزیع آنها در سطح شهر تبریز نمایش داده شده است. نتیجه به این صورت است که بیشترین تعداد مدارس در رتبه مدارس ضعیف قرارمی گیرند و تنها 7 مدرسه با توجه به شاخص های موردنظر عالی هستند که در نواحی 1و 3 قرار دارند. مدیریت شهری مادرشهر تبریز نیازمند توجه به مناطق محروم از شاخص خدمات آموزشی است.

با گسترش شهرنشینی از یک سو و افزایش جمعیت از سوی دیگر، کودکان در تحولات مدرن شهری نادیده گرفته شدند و لزوم توجه به آن ها در شهرها بیش ازپیش احساس می شود. بدین منظور وجود فضاهای شهری که بتواند پاسخگوی نیازهای ملموس نظیر دسترسی به خدمات شهری، مسکن، حمل ونقل و ... و نیازهای ناملموس نظیر حس تعلق مکانی، امنیت و ... کودکان باشد امری ضروری است که از آن تحت عنوان زیست پذیری شهری یاد می شود. افزایش زیست پذیری شهرها رابطه ی مستقیمی با افزایش میزان جذابیت محیط های شهری برای شهروندان دارد و خود می تواند زمینه سازی برای توسعه پایدار شهری باشد؛ بنابراین پایداری شهری درگرو تأمین زیست پذیری برای تمامی شهروندان است توجه به کودکان از اهمیت ویژه ای برخوردار است چراکه کودکان شهروندان آینده ی جامعه و عامل پیوند نسل های گذشته و آینده محسوب می شوند. در این تحقیق با بهره-گیری از پایه های فکری آینده پژوهی به شناسایی پیشران های کلیدی و مؤثر در وضعیت آینده ی زیست پذیری کودکان در منطقه 3 تبریز پرداخته ایم و در مرحله اولیه با استفاده از روش دلفی ابتدا تعدادی از متغیر مؤثر در وضعیت آینده ی زیست پذیری شهری برای کودکان را شناسایی کردیم سپس از میان آن ها 47 متغیر را که مورد تأیید متخصصان بوده و بالاترین امتیاز را دریافت نمودند استخراج نمودیم این 47 متغیر در 4 گروه زیست محیطی، کالبدی، اجتماعی و اقتصادی تقسیم بندی شدند. سپس با استفاده از روش تحلیل ساختاری و تشکیل ماتریس 47 در 47 و با استفاده از نرم افزار MICMAC این متغیرها مورد مقایسه قرارگرفته و درنهایت 7 پیشران استخراج گردید که بیشترین نقش را در وضعیت آینده ی زیست پذیری شهری کودکان دارند.

رانت در معنای عام آن، آورده ای خارج از فعالیت مولد و رقابتی است که از طریق کمیابی های طبیعی یا ساختگی حاصل می شود. در مباحث شهری، تغییر تابع هدف مدیریت شهری باهدف کسب سود که به منافع عموم آسیب وارد آورد را می توان تحت عنوان رانت قلمداد کرد. پژوهش حاضر با استفاده از رویکرد کیفی نظریه داده بنیاد و باهدف مفهوم سازی پدیده رانت در مدیریت شهری به انجام رسیده است. مقوله های پدیده محوری با ویژگی هایی؛ اتلاف منابع؛ کالا شدگی فضای شهری، رواج روحیه و فرهنگ رانتیر، نارضایتی عموم و تقلیل سرمایه اجتماعی و در ادامه شرایط علی، شرایط زمینه ای، شرایط مداخله گر، راهبردها و پیامدها به عنوان نتایج پژوهش شناسایی و دسته بندی شد که شرایط علی شامل؛ ساختار متمرکز اداری، اقتصاد نفتی، زمینه و بستر قانونی، ضعف سنت های عمل جمعی، سیاست تعدیل اقتصادی و کوچک سازی دولت، شرایط زمینه ای اعم از؛ حساسیت نهادهای نظارتی، شدت واکنش و خواست عمومی، اراده سازمانی، شرایط مداخله گر شامل؛ قوانین فرادستی، ساختار اداری، روابط برون سازمانی و روابط درون سازمانی و راهبردها شامل؛ تقویت نهادینگی مدیریت شهری، حمایت خواهی، شفافیت، بی تفاوتی و همراهی بوده است. اتخاذ هر یک از راهبردها بر اساس شرایط و زمینه هایی انجام می شود و پیامد آن می تواند بسته به آن ها در تشدید یا تضعیف رانت به عنوان پدیده محوری مؤثر باشد، یا حتی بر ادامه روند موجود صحه گذارد.

مقدمه: توجه به جنبه های ساختار فضایی شهر از حیث برخورداری از شاخص های مختلف بسیار ضروری است زیرا ساختار فضایی شهر دارای سیستمی منسجمی است که از اجزا و عناصر گوناگون تشکیل شده است که ناپایداری هر کدام از این عناصر، بر کل مجموعه و ساختار شهری تأثیرگذار است. بررسی نابرابری و وجوه آن در محدوده های جغرافیایی مختلف در سال های اخیر مورد توجه برنامه ریزان و سیاست مداران قرار گرفته است. وجود نابرابری و ابعاد مختلف آن، از نشانه های مهم توسعه نیافتگی است. هدف از این پژوهش بررسی نابرابری فضایی یا به تعبیر دیگر چگونگی توزیع فضایی در ارومیه و رابطه آن با شاخص های اقتصادی و اجتماعی و کالبدی است.داده و روش: روش تحقیق از نوع توصیفی- تحلیلی و از لحاظ هدف کاربردی است پس از بررسی های نظری داده های سرشماری نفوس و مسکن  برای سه دوره متوالی (1385،1390،1395) و تبدیل آن ها به سرانه سازی و نسبت های مختلف به شاخص، برای بررسی وضعیت نابرابری، همچنین شناخت الگوی فضایی گسترش نابرابری برای سه دوره استخراج شده فرآیند اجرای تحقیق مبتنی بر این شاخص ها و از مدل های آمار فضایی,Spatial Statistics tools تحلیل لکه های داغ Hot Spot Analysis  و خودهمبستگی فضایی Autocorrelation Moran’s I در نرم افزار ArcGIS استفاده شده است.یافته ها: با توجه به خروجی عددی، شاخص موران به ترتیب برای سال های 1385،1390،1395مساوی است با 0/071892،  0/144981،   0/633505 است و از آنجا که مقدارآن مثبت و به طرف یک میل می کند و با توجه به اینکه مقدار p-value صفر و مقدار Z محاسبه شده (قدر مطلق آن)  بزرگ است، پس در محدوده اطمینان قرار می گیرد و در نتیجه، داده ها خودهمبستگی فضایی دارند. بنابراین الگوی پخش نابرابری، خوشه ای است.نتیجه گیری: به طور کلی نتایج نشان می دهد که وضعیت حاکی از وجود فاصله ی طبقاتی و دوگانگی در فضای شهری و تفاوت در برخورداری از شاخص ها در طی دوره های مورد بررسی می باشد و عدم توجه به مناطق حاشیه ای و محروم است و در این زمینه لازم است مدیریت شهری تمهیدات لازم را برای به حداقل رساندن نابرابری ها بیاندیشد و در دستور کارخود قرار دهد.

توانمندسازی زنان فقیر شهری با تاکید بر نگرش مثبت شهروندی، به عنوان یک رویکرد نوین انگیزش درونی در زنان است که می تواند بسترهایی را به وجود آورد که فرصت هایی را برای شکوفایی استعدادها، توانایی ها و شایستگی زنان فقیر شهری باشد. پژوهش حاضر از نظر هدف، کاربردی بوده و ازنظر ماهیت و روش، توصیفی- تحلیلی می باشد. جامعه آماری تحقیق شامل خانوارهای محله آخماقیه در شهر تبریز است که در منطقه 7 شهرداری واقع شده است. حجم نمونه بر اساس مدل اصلاح شده کوکران 342 نفر برآورد شده است. برای تجزیه و تحلیل داده های تحقیق از مدل حداقل مجذورات جزئی در نرم افزار Warp-PLS استفاده شده است. نتایج نشان می دهد که بیشترین تاثیر در مدل ساختاری یر متغیرهای توانمندسازی و نگرش مثبت شهروندی به ترتیب متغیرهای موثر بودن با ضریب تاثیر 362/0 و خود رضایتمندی با ضریب تاثیر410/0 بوده است. همچنین کمترین ثاثیر در مدل ساختاری برای این متغیرها به ترتیب برای متغیرهای نگرش مثبت شهروندی با ضریب تاثیر 172/0 و تحمل پذیری با ضریب تاثیر 215/0 بوده است. در این تحقیق مدل ضرایب تعیین متغیرهای وابسته نشان می دهد که 4/13درصد از واریانس متغیر توانمند سازی را متغیرهای وارد شونده بر آن توجیه می کند. همچنین نتایج آزمون استون- گیسر، که برای متغیر وابسته توانمندسازی برابر با 152/0و برای متغیر نگرش مثبت شهروندی برابر با 138/0 محاسبه شده است، نشان می دهد که مدل در نظر گرفته شده، ظرفیت و توان پیش بینی لازم را دارد.

هدف: کلانشهرها هنگام بروز چالش هایی نظیر پاندمی کرونا به دلیل نبود نظام مشارکت جویانه مردمی مبتنی بر حکمروایی مقتدر و در حضور کنشگران متعدد، دچار مسائل جدی مدیریتی می شوند، حل چنین مسائلی مستلزم واگذاری مسئولیت اداره امور شهر بر عهده مجموعه ذینفعان در غالب حکمروایی شهری می باشد. در همین راستا هدف بکارگیری رویکرد آینده پژوهی برای تبیین اهمیت حکمروایی شهری در دوران پساکرونا، شناسایی ابعاد و مولفه های اصلی حکمروایی شهری، شناسایی عوامل کلیدی موثر بر آینده حکمروایی شهری در دوران پساکرونا، تدوین سناریوهای طلائی، ادامه روند موجود یا ایستا و ضعیف با مدنظر قرار دادن عناصر مهم و تاثیرگذار و انتخاب سناریو مطلوب برای حکمروایی شهری در دوران پساکرونا در کلانشهر تبریز می باشد. روش شناسی: پژوهش حاضر به لحاظ هدف توسعه ای-کاربردی و به لحاظ ماهیت توصیفی-تحلیلی می باشد. برای گردآوری اطلاعات از دو روش کتابخانه ای و میدانی بهره گرفته شده است. جامعه آماری پژوهش 32 نفر از کارشناسان خبره در بخش های دانشگاهی و مدیریت شهری می باشد که به صورت نمونه گیری هدفمند انتخاب شده اند. برای تجزیه و تحلیل اطلاعات از نرم افزارهای میک مک و سناریو ویزارد و SPSS استفاده شده است. یافته ها: 19 عامل بر حکمروایی شهری در دوران پساکرونا اثرگذار می باشد که از میان این عوامل، 8 عامل کلیدی (مسئولیت پذیری و پاسخگویی، عدالت محوری، شفافیت، آگاهی بخشی، مشارکت شهروندان، قانون مندی، تمرکززدایی و آموزش مستمر شهروندان) برای حکمروایی شهری در دوران پساکرونا در کلانشهر تبریز شناخته شده اند. سناریو های قوی، ضعیف و با سازگاری بالا یا باورکردنی با استفاده از نرم افزار سناریو ویزارد استخراج گردیدند. نتیجه گیری: از میان سناریوهای مذکور، سناریو با سازگاری بالا یا باورکردنی به دلیل اینکه حد واسط بین دو سناریو دیگر می باشد با استفاده از تحلیل استقرایی مورد بررسی قرار گرفت و سه سناریو محتمل (طلایی، ادامه روند موجود یا ایستا و فاجعه) برای آینده حکمروایی شهری در دوران پساکرونا در کلانشهر تبریز نگارش گردید که در نهایت طبق نظر کارشناسان، سناریو طلایی، سناریو مطلوب پژوهش می باشد.

مقدمه: حق به شهر یک حق بشری است که شامل تعلق یافتن شهر به همه ی شهروندان و مشارکت آنان در امور شهری است. حق به شهر تضمین مساوی بودن فرصت ها و توزیع مناسب خدمات و امکانات است که می تواند ارتباط دوسویه ی مؤثری با حکمروایی خوب شهری ایفا نماید. هدف: هدف تحقیق حاضر بررسی و تحلیل تئوری حق به شهر و نقش آن در تحقق حکمروائی خوب شهری در کلان شهر تبریز می باشد. روش شناسی: تحقیق حاضر ازنظر نوع هدف کاربردی و ازلحاظ ماهیت و روش توصیفی- تحلیلی و برای جمع آوری داده ها از روش های کتابخانه ای و میدانی استفاده شد. جامعه آماری را شهروندان ساکن در کلان شهر تبریز تشکیل می دهند که طبق سرشماری مرکز آمار در سال 1395 دارای ۱۵۵۸۶۹۳ نفر جمعیت و 497898 خانوار بوده که با استفاده از فرمول کوکران تعداد 337 نفر از شهروندان به عنوان نمونه انتخاب شدند. در انتخاب شهروندان، افراد بالای 20 سال مورد پرسشگری قرار گرفتند و برای نمونه برداری در مناطق ده گانه کلان شهر نیز از روش خوشه ای استفاده شد. جهت تجزیه وتحلیل داده ها از آزمون های تی تک نمونه ای، میانگین، کروسکال والیس، رگرسیون وزنی جغرافیایی و تحلیل مسیر استفاده گردید. قلمرو جغرافیایی پژوهش: قلمرو جغرافیایی تحقیق کلانشهر تبریز مرکز استان آذربایجان شرقی در شمال غرب ایران است. یافته ها و بحث: یافته ها نشان داد، در بین شاخص های حق به شهر شاخص متنوع بودن فعالیت ها و کاربران در وضعیت مطلوبی قرار داشته و سایر شاخص ها در وضعیت قابل قبولی قرار ندارند. ازنظر فضایی منطقه 9 با میانگین رتبه ای 05/175 و منطقه 7 با میانگین رتبه ای 10/170 در وضعیت مطلوبی به سر می برند. ازنظر شاخص های حکمروایی خوب شهری نیز شاخص های مشارکت، قانونمندی و پاسخگویی در وضعیت متوسط به بالایی بوده و منطقه 8 و 7 از این نظر وضعیت مطلوبی دارند. نتیجه گیری: شاخص های تئوری حق به شهر در سطح کلانشهر تبریز  اثرات متنوعی در تحقق حکمروایی خوب شهری از دیدگاه شهروندان  دارد. چنانچه، شاخص های پذیرش تفاوت و تضادهای شهری با مقدار 242/0 و آزادی فعالیت در فضای شهری با مقدار 145/0 بیشترین تأثیرگذاری در تحقق حکمروایی خوب شهری در کلان شهر تبریز داشته اند. لذا، می توان گفت در فرایند حکمروایی خوب شهری در متروپلیس های ایران توجه به تئوری حق به شهر و حقوق شهروندی از ضروریات توسعه پایدار شهری است.

وقوع زلزله و تلفات و آسیب های ناشی از آن همواره به عنوان تهدیدی جدی برای شهر، ساکنان و دارایی ها، برنامه ریزان و مدیران شهری را بر آن داشته، تا با ارایه راه حل های منطقی و علمی، به ایمن سازی شهرها مبادرت ورزند. ایمن سازی شهر در مقابل زلزله فقط با ایجاد سازه های مستحکم عملی نخواهد شد و باید با بهینه سازی کاربری اراضی شهری در مسیر کاهش آسیب پذیری شهری گام برداشت. هدف از این پژوهش تعیین پهنه های بهینه شهری به منظور توسعه شهر با هدف کاهش آسیب پذیری شهر سنندج می باشد. برای این منظور از روش KNN به عنوان یک مدل با دقت نسبتاً بالا جهت ارزیابی کاربری اراضی بهینه شهر سنندج با تأکید بر خطر زلزله استفاده شده است. آنچه از خروجی مدل به دست آمده نشان می دهد، که حدود 32 درصد از مساحت شهر در وضعیت بهینه قرار گرفته و منطقه 2 با 42.78 درصد معادل 406 هکتار و منطقه 4 با 50.85 درصد معادل 658 هکتار شرایط بهینه ای را برای توسعه شهر در راستای کاهش آسیب پذیری شهری و افزایش بهینگی کاربری های شهری ارایه می دهند. وضعیت کلی شهر از لحاظ بهینگی مناسب نبوده و محلات واقع در مناطق 1 و 2 با توجه به تراکم بالای جمعیتی و مسکونی، نفوذپذیری بسیار پایین و سازگاری پایین کاربری ها، در وضعیت نامناسب و بسیار نامناسب قرار دارند. در ارزیابی مدل، مقدار سطح زیر منحنی عدد 0.951 به دست آمده، که حاکی از عملکرد بسیار مطلوب مدل در بررسی موضوع است.

نظریه ی لوفور در زمینه ی تولید فضا بسیار موردتوجه قرار گرفته است و اهمیت آن به ویژه در این است که آن را به طور سیستماتیک در مورد مقوله های شهر و فضا به صورت یک تئوری اجتماعی جامع و قابل فهم ادغام می کنند. نظریه ی لوفور در زمینه ی تولید فضا طی سال های اخیر رنسانس قابل توجهی داشته و برای سؤالات زیادی که در اوایل دهه ی 70 میلادی مطرح شد، پاسخ مناسبی داشته است. نقطه ی عزیمت لوفور سه فرآیند درهم تنیده به شکل دیالکتیکیِ تولید است. سه وجه تولید فضا را باید بسان وجوهی فهمید که اساساً ارزش همسانی دارند. فضا در آنِ واحد درک شده، تصور شده و زیست شده است. هسته ی نظریه ی تولید فضا سه لحظه ی تولید را شناسایی می کند: نخست، تولید مادی؛ دوم، تولید دانش؛ و سوم، تولید معنا. فضا در معنایی کنش گرانه و بسان شبکه ی درهم بافته ی روابطی فهمیده می شود که پیوسته تولید و بازتولید می شوند. نتایج مطالعه نشان می دهد که آنچه بازنمایی فضایی را در مطالعه ی حاضر مهم می نماید، انتزاعی و معقول بودن آن و متکی بودن برنامه ریزی ها بر آن است؛ چراکه سیاست مداران در تصمیم گیری های سیاسی خود و برنامه ریزان شهری به منظور ارائه ی برنامه ها و طرح های شهری بهتر ناگزیر از مطالعه بر روی بازنمایی فضاهای شهری هستند. از سویی تصاویر ذهنی، حاصل تعامل میان انسان و محیط بوده و شامل آگاهی های ذهنی فرد از محیط هستند. ازاین جهت مطالعه ی تصاویر ذهنی نقطه ی آغازین هرگونه تحلیل در زمینه ی روابط متقابل انسان و محیط دانسته می شود. چنین می توان بیان کرد که در شکل گیری تصویر ذهنی، ابتدا محیط شهر ادراک و سپس تصور می شود و وجه سوم این امر، تولید معنا و نماد است و از این نظر می توان گفت که تصویر ذهنی همواره تولید و بازتولید می شود.

شهر اسلامی انگاره ای است که سؤالات بسیاری در باب چیستی، ماهیت و ویژگی های آن مطرح بوده است و نظام های علمی گوناگون، از زوایای مختلف بدان پرداخته و تلاش در تبیین و تشریح آن داشته اند. با این حال، مروری انتقادی بر ادبیات مربوطه، نشانگر حجم بالایی از سوءتعبیرها و آشفتگی ها درباره این انگاره و مفاهیم، موضوعات و اهداف مرتبط با آن است. پذیرش این مسأله که وجود مساجد، گنبدها و مناره ها در بافت یک شهر نمی تواند به معنای اسلامی بودن آن شهر باشد، این امر را بدیهی می سازد که باید در عناصر و مؤلفه های دیگری که نه تنها کالبد، بلکه روح و هویت شهرها را می سازند به دنبال نشانه هایی از زیست مسلمانان و الگوهای یک شهر اسلامی بود. پژوهش کیفی، عرصه ای است که به دلیل ماهیتّ انضمامی آن توانایی خدمت به عنوان زمینه ای تسهیل گر را در این مورد دارد. در پژوهش حاضر سعی شد که با استفاده از تحلیل پدیدارشناسی تفسیری، پیشران های شهر اسلامی از منابع معتبر فقهی(قرآن و نهج البلاغه)، استخراج شود و در ادامه کیفیت تحقق آن ها در تبریز سنجیده شود. نتایج بدست آمده از بخش کیفی پژوهش، پیشران های شهر اسلامی را در 3 دسته ی توحید و وحدت، عدالت و امنیت قرار می دهد. تحلیل های آماری نشان می دهد که مظاهر اسلامی و تحقق اصول آن در شهر تبریز موفقیت آمیز نبوده و نیازمند برنامه ریزی برای ارتقای کیفیت تحقق این شاخص ها می باشد.

هدف: افزایش روزافزون جمعیت شهرها مشکلات عدیده ای را برای اداره شهرها ایجاد کرده است؛ به طوری که حل این مشکلات به چالشی بزرگ برای مدیریت شهری تبدیل شده است. به نحوی که مدیریت شهری به تنهایی قادر به حل این مشکلات نیست. مراکز علمی و تحقیقاتی و سازمان های بین المللی توسعه در زمان حاضر رویکرد «حکمروایی خوب شهری» را به عنوان اثربخش ترین، کم هزینه ترین و پایدارترین شیوه مدیریت شهری معرفی کرده اند. حکمروایی شهری فرایندی است که بر اساس کنش متقابل میان سازمان ها و نهادهای رسمی اداره شهر از یک سو و سازمان های غیردولتی و تشکل های جامعه مدنی از طرف دیگر شکل می گیرد. هدف از این مقاله، تحلیل و بررسی میزان تحقق پذیری حکمروایی خوب در مدیریت شهری شهر ماکو از طریق بررسی شاخص های حکمروایی خوب شهری است.روش و داده: روش پژوهش توصیفی - تحلیلی و از نوع کاربردی است. جامعه آماری این پژوهش شامل دو گروه شهروندان و کارشناسان (شهرداری و شورای شهر) است. برای تجزیه و تحلیل اطلاعات جمع آوری شده از پرسش نامه، از آزمون های آماری مقایسه میانگین (T-test و ANOVA) استفاده شده است.یافته ها: نتایج به دست آمده نشان می دهد از دید شهروندان تمامی شاخص های حکمروایی خوب شهری در سطح پایینی قرار دارد. اما از نظر کارشناسان تنها شاخص مشارکت در سطح پایین قرار دارد. همچنین همه محله های شهر ماکو از لحاظ حکمروایی خوب شهری در سطح پایینی قرار دارند و محله های شهر ماکو در سه شاخص قانون مداری و شاخص عدالت و شاخص بینش راهبردی با یکدیگر تفاوت معنی داری دارند. به طور کلی نتایج این تحقیق حاکی از پایین بودن میزان تحقق حکمروایی خوب شهری در شهر ماکو است.نوآوری، کاربرد نتایج: در بیشتر پژوهش های صورت گرفته به بررسی تنها برخی از شاخص های حکمروایی خوب شهری پرداخته شده اما در پژوهش حاضر از هشت شاخص حکمروایی خوب شهری، هم از دیدگاه شهروندان و هم از دیدگاه کارشناسان بررسی شده استفاده شده است. همچنین از نتایج این پژوهش می توان در برنامه ریزی های مختلف با تأکید بر تمرکززدایی از فرایند مدیریت شهری بهره گرفت.