اسد رازانی

در جوامع محلی، تاب آوری معیشتی می تواند تحت تأثیر پنج سرمایه شامل سرمایه اجتماعی، سرمایه مالی، سرمایه زیرساختی، سرمایه انسانی و سرمایه طبیعی تغییر یابد. در چهارچوب مدل معیشت پایدار می توان مؤلفه های تاب آوری را در محیط های روستایی تقویت کرد و آسیب پذیری محیط های روستایی را کاهش داد. با توجه به مشکلات پیشِ روی معیشت پایدار در سکونتگاه های روستایی شهرستان قصرقند و وضعیت موجود آن ها همانند محرومیت، فقر، خدمات و تسهیلات نامناسب و اکوسیستم تخریب شده، برای دستیابی به اهداف توسعه پایدار روستایی لازم است برخلاف درک عمومی از توسعه که آن را صرفاً توسعه فیزیکی و اقتصادی تصور می کنند، پنج سرمایه اجتماعی، انسانی، مالی یا اقتصادی، زیرساخت فیزیکی و طبیعی به طور هماهنگ و متعادل ایجاد یا بهبود یابند؛ بنابراین فعالیت ها نیز بایستی در پنج بخش عمده یا زمینه کاری درجهت تأمین این پنج سرمایه و با رویکرد یکپارچه نگری برنامه ریزی شوند. پژوهش حاضر از نوع کاربردی و روش بررسی آن توصیفی-تحلیلی است. جامعه آماری این پژوهش 30 روستای هدف طرح آبادانی و پیشرفت شهرستان قصرقند و در سطح سه بخش مرکزی، ساربوک و تلنگ، برابر با 6486 خانوار روستایی و 25774 نفر را شامل می شود که با استفاده از نمونه گیری ترکیبی تصادفی و ازطریق فرمول کوکران 346 نفر از سرپرستان خانوار به عنوان جامعه نمونه در نظر گرفته شد. داده های تحقیق ازطریق مطالعات کتابخانه ای و میدانی به دست آمد و در نرم افزار SPSS ازطریق آزمون های T تک نمونه ای و همبستگی پیرسون و مدل تصمیم گیری چند شاخصه (WSM) مورد تحلیل قرار گرفت. یافته های این تحقیق نشان می دهد که وضعیت پنج سرمایه معیشتی در سطح روستاهای هدف شهرستان قصرقند با میانگین 06/2 در سطح ضعیفی قرار دارد. همچنین میانگین مجموع امتیاز مدل جمع وزنی نشان می دهد که روستاهای هدف بخش تلنگ به لحاظ برخورداری از دارایی های پنج سرمایه معیشتی در رتبه آخر رتبه بندی جای می گیرند

مقدمه : خطرپذیری بحران ها در شهرهایی از جهان که در معرض مخاطرات هستند، به شدت در حال افزایش است. در درون شهرها نیز به ویژه شهرهای کشورهای با درآمد پایین و متوسط، برخی فضاهای شهری به گونه ای ساخته شده اند که خطرپذیری ها را به صورتی ناعادلانه توزیع می کنند. در شهر تهران وجود مخاطرات تهدید کننده ای از جمله زلزله، سیل، آتش سوزی و بسیاری از چالش های محیطی در کنار وسعت بالای بافت های ناکارآمد موجب شده این شهر شرایط ویژه ای از نظر مدیریت خطرپذیری بحران داشته باشد. این پژوهش با بهره گیری از رویکرد یکپارچه سازی سیاست های مدیریت بحران و ارتقای بافت های ناکارآمد شهری به دنبال پهنه بندی این بافت ها در شهر تهران به لحاظ آسیب پذیری در برابر مخاطرات مختلف و ارائه راهکارهایی به منظور کنترل و کاهش خسارات ناشی از مخاطرات با تأکید بر سیاست گذاری، برنامه ریزی و پیشگیری می باشد. داده و روش : این پژوهش از نظر نوع، توسع ه ای– کاربردی است و الگوی کلی آن توصیفی– تحلیلی و مبتنی بر روش ارزیابی می باشد که در طی آن مدل سازی، ساخت شاخص ترکیبی و تلفیق و روی هم گذاری لایه ها و داده های اطلاعاتی بر اساس فرایند تحلیل سلسله مراتبی برای تعیین وزن نهایی واحدهای مکانی و پهنه بندی آسیب پذیری بافت های ناکارآمد شهر تهران انجام شده است. داده ها و لایه های مربوط به شاخص ها نیز از منابع و داده های ثانویه مختلفی استخراج شده است. امتیاز دهی به شاخص ها و زیر شاخص ها بر اساس پرسش نامه خبرگان بوده و محاسبات در نرم افزار ARC GIS  صورت گرفته است. یافته ها : در شهر تهران همپوشانی زیادی بین محدوده بافت های ناکارآمد شهری و سطح بالاتر فقر شهری و پتانسیل وقوع انواع مخاطرات وجود دارد. در این زمینه، بافت های ناکارآمد نیمه جنوبی شهر تهران به ویژه در مناطق 15، 18 و 20 در درجه نخست و مناطق 16، 17 و 19 در درجه دوم دارای بیشترین پتانسیل خطرپذیری هستند. نتیجه گیری : در محدوده هایی از شهر تهران واقعیت های مدیریت بحران بسیار پیچیده تر از برنامه ریزی ها و سیاست گذاری های موجود است و نظام مدیریت بحران در بافت های ناکارآمد نیازمند ساز و کار متفاوتی در مقایسه با سایر نقاط شهر است. بنابراین در این محدوده ها به منظور کاهش ریسک مخاطرات لازم است توجه ویژه ای به مسئله کاهش فقر شهری و آسیب پذیری و به طور کلی یکپارچه سازی سیاست ها و اقدامات مدیریت خطرپذیری بحران و برنامه های شهرسازی و توسعه اجتماعی و اقتصادی داشت.

با توجه به نقش اساسی پایداری اجتماعی در تحقق اهداف توسعه پایدار روستایی در پهنه سرزمین و همچنین اهمیت سرمایه اجتماعی و شاخص های آن در پایداری ساختارها و تشکل های اقتصادی، این پژوهش با هدف تحلیل میزان سرمایه اجتماعی در میان اعضای صندوق های آبادانی و پیشرفت روستایی شهرستان قصرقند انجام شده است.پژوهش حاضر از نوع کاربردی و روش بررسی آن توصیفی-تحلیلی می باشد.جامعه آماری این پژوهش تمامی اعضای صندوق های آبادانی و پیشرفت روستایی در سطح 30 روستای هدف شهرستان قصرقند برابر با 1763عضو را شامل می گردد که با استفاده از نمونه گیری ترکیبی تصادفی و از طریق فرمول کوکران 340عضو به عنوان جامعه نمونه در نظر گرفته شده است.داده های تحقیق از طریق مطالعات کتابخانه ای و میدانی جمع آوری و در نرم افزار SPSS از طریق آزمون های Tتک نمونه ای و همبستگی پیرسون مورد تحلیل قرار گرفت. یافته های این تحقیق نشان می دهد که میزان سرمایه اجتماعی در بین اعضای صندوق های آبادانی و پیشرفت در حد متوسط(1/3) است.در این میان شاخص میزان اعتماد(3/3)در این مرحله در مناسب ترین وضعیت و شاخص مشارکت اجتماعی(مخصوصاً مشارکت زنان) و تأثیر ساختارهای حمایتی به ترتیب با(2/3) و(8/2) در ضعیف ترین وضعیت قرار می گیرند. همچنین یافته های حاصل از آزمون همبستگی پیرسون بیانگر وجود همبستگی درونی مثبت و معنادار (000/0Sig=) چهار شاخص اعتماد اجتماعی، مشارکت اجتماعی، ساختارهای حمایتی و انسجام اجتماعی در میان اعضای صندوق های آبادانی و پیشرفت سکونتگاه های روستایی هدف شهرستان قصرقند است. بنابراین شایسته است در سایه حکمروایی خوب روستایی با سیاست گذاری و همکاری مناسب دستگاه های متولی توسعه روستایی و ساختارهای حمایتی مخصوصا بنیاد علوی زمینه ی اعتماد،انسجام و مشارکت اجتماعی اعضا فراهم گردد تا در آینده شاهد توسعه و بهره وری صندوق های آبادانی و پیشرفت روستایی در سطح سکونتگاه های روستایی شهرستان قصرقند باشیم.واژه های کلیدی: سرمایه اجتماعی،صندوق آبادانی و پیشرفت،طرح توان افزایی،شهرستان قصرقند