رضا نوبخت

رضا نوبخت

مدرک تحصیلی: دانشجوی دکتری جمعیت شناسی دانشگاه تهران، هیئت علمی دانشگاه پیام نور

مطالب
ترتیب بر اساس: جدیدترینپربازدید‌ترین

فیلتر های جستجو: فیلتری انتخاب نشده است.
نمایش ۱ تا ۲۰ مورد از کل ۲۰ مورد.
۱.

تعیین کننده های زمینه ای و ساختاری تمایل به مهاجرت از کشور در بین جوانان: مطالعه ای در شهر بوشهر(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: نامه انجمن جمعیت شناسی ایران سال ۱۸ پاییز و زمستان ۱۴۰۲ شماره ۳۶ 265 - 304

کلیدواژه‌ها: تمایل به مهاجرت بین المللی نسل جوان تعیین کننده های ساختاری- زمینه ای مدل نظری تمایل/ توانایی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۹ تعداد دانلود : ۷۸
هدف مطالعه حاضر سنجش تمایل مهاجرتی نسل جوان (15-29 ساله) و بررسی نقش عوامل ساختاری و زمینه ای در شکل گیری خواست مهاجرتی آنان است. روش تحقیق مطالعه، پیمایش با استفاده از تکنیک پرسشنامه ساخت یافته است. جامعه آماری مطالعه 20656 نفر از جوانان 29-15 ساله شهر بوشهر و حجم نمونه شامل 378 نفر است. یافته های مطالعه بیانگر این است که تمایل مهاجرتی مردان، افراد متأهل، افرادی که در خانواده های پرجمعیت حضور دارند و همچنین اشخاصی که درآمد بالاتری دارند در مقایسه با دیگر افراد بالاتر است. براساس نتایج تحلیل رگرسیونی، متغیر های ساختاری و متغیر های زمینه ای 66 درصد از خواست مهاجرتی نسل جوان را تبیین می کنند. با توجه به مدل نظری تمایل/توانایی کارلینگ و مدل نهایی رگرسیون، متغیر های محیطی (نابرابری، امید به آینده) و مجرد بودن به عنوان یک متغیر زمینه ای و سطح خرد بالاترین أثرگذاری را در تبیین تمایل به مهاجرت نسل جوان دارند و در مجموع نابرابری مهم ترین تبیین کننده است. به طورکلی متغیر های ساختاری و محیطی نقشی تعیین کننده در شکل گیری تمایل به مهاجرت در نسل جوان داشته است.
۲.

مهاجرت، انطباق و ماندگاری جمعیت در شهرستان های صنعتی- ساحلی ایران؛ مطالعۀ موردی: شهرستان کنگان استان بوشهر(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: جغرافیا و توسعه بهار ۱۴۰۲ شماره ۷۰ 225 - 248

کلیدواژه‌ها: مهاجرت صنعتی شدن بوشهر ماندگاری و پایداری جمعیت انطباق

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۱۵ تعداد دانلود : ۱۰۱
صنعتی شدن برخی شهرها به ویژه شهرهای ساحلی، شرایط و محیط جدیدی برای کسب وکار ایجاد می کند و اثرات آن در تمامی بخش های اقتصاد احساس می شود؛ بنابراین علاوه بر جابه جایی منابع مالی، جابه جایی و تحرک مکانی جمعیت را نیز به همراه دارد. هدف این مقاله مطالعه پایداری و ماندگاری جمعیت مهاجر در مناطق صنعتی-ساحلی با توجه به میزان انطباق (اجتماعی و طبیعی) است؛ از این رو با توجه به مفهوم ماندگاری در نظریات مهاجرت و نیز چارچوب نظری انطباق، ماندگاری مهاجران مورد تحلیل قرار می گیرد.تحقیق حاضر به روش پیمایش انجام شده است. حجم نمونه مورد مطالعه شامل 654 نفر مهاجر است که به روش نمونه گیری طبقه ای متناسب با حجم انتخاب شده اند.  براساس نتایج متغیرهای چندمتغیری حاصل از رگرسیون لجستیک، در ماندگاری طولانی مدت یعنی تا پایان عمر، افرادی که انطباق بالایی در زمینه محیط طبیعی و اجتماعی دارند، ماندگار تر هستند و عوامل محیطی و اجتماعی اثرگذاری بیشتری در ماندگاری طولانی مدت افراد دارد. نتایج به دست آمده بر تعامل نظری و مفهومی ماندگاری، انطباق، عوامل اقتصادی- اجتماعی براساس نظریه های انطباق و دیدگاه های اقتصادی حوزه مهاجرت تأکید دارد.
۳.

برآورد میزان باروری کل موردنیاز برای سطح جانشینی در ایران با استفاده از روش پرستون طی سال های 1385 تا 1394(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: علوم اجتماعی (علامه طباطبایی) تابستان ۱۴۰۲ شماره ۱۰۱ 1 - 28

کلیدواژه‌ها: باروری سطح جانشینی میزان باروری ویژه سنی احتمال بقاء موالید دختر میانگین سن مادری باروری استان های ایران

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۸ تعداد دانلود : ۱۹
تعمیم میزان باروری کل موردنیاز برای سطح جانشینی برای تمامی کشورها و مناطق به ویژه زمانی که مناطق و کشورهای مورد مقایسه به لحاظ سطح توسعه یافتگی تفاوت های قابل توجهی داشته باشند صحیح نیست. مطالعه حاضر با استفاده از روش پرستون و همکاران 2003 و با استفاده از داده های ثبتی و سرشماری کشور طی سال های 1385 تا 1394 به برآورد میزان باروری کل موردنیاز برای سطح جانشینی در ایران و استان های مختلف آن پرداخته است. نتایج بیان کننده آن است میزان باروری کل موردنیاز برای سطح جانشینی برای سال 1390 و 1394، 1/2 فرزند است. همچنین نتایج بیانگر آن است میزان باروری کل موردنیاز برای سطح جایگزینی در استان های مختلف ایران یکسان نیست؛ و این شاخص برای سال 1390 برای استان سیستان و بلوچستان 3/2، برای استان های خراسان جنوبی، چهارمحال و بختیاری، هرمزگان، کهکیلویه و بویراحمد، آذربایجان شرقی، ایلام، کرمانشاه و کردستان حدود 2/2 و برای سایر استان ها حدود 1/2 فرزند برای هر زن محاسبه گردید. توجه به این تفاوت ها و اهمیت نسبت جنسی در بدو تولد و همچنین احتمال بقای موالید دختر از تولد تا میانگین سن فرزندآوری ازجمله مباحثی است که در رسیدن به باروری سطح جانشینی در کشور باید موردتوجه قرار گیرد.
۴.

تحلیل تفاوت های اجتماعی و اقتصادی مناطق مرزی و غیر مرزی ایران(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات اجتماعی ایران سال ۱۷ زمستان ۱۴۰۲ شماره ۴ 53 - 78

کلیدواژه‌ها: تفاوت های جمعیتی - اجتماعی تفاوت های اقتصادی مناطق مرزی شهرستان های مرزی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۹ تعداد دانلود : ۱۴
در این مطالعه با رجوع به ادبیات توسعه به بررسی تفاوت استان ها و شهرستان های مرزی و غیر مرزی در شاخص های جمعیتی- اجتماعی و اقتصادی پرداخته شده است. روش مطالعه تحلیل ثانویه داده های حاصل از سرشماری و سالنامه های آماری سال 1395 است. نتایج تحقیق نشان می دهد از نظر متغیرهای اقتصادی- اجتماعی، در هر دو سطح استانی و شهرستانی، تفاوت معنی دار و تایید شده ای بین مناطق مرزی و غیر مرزی وجود دارد. در هر دو سطح مطالعه، مناطق مرزی دارای نسبت باسوادی و نسبت افراد دارای تحصیلات عالی کمتری از مناطق غیرمرزی هستند. در کنار این دو متغیر، درصد بیکاری به ویژه بیکاری جوانان نیز در مناطق مرزی بیشتر از غیرمرزی است. نتایج مطالعه همچنین نشان می دهد از لحاظ ویژگی های جمعیتی مانند نسبت شهرنشینی، میزان مهاجرت و میانگین سنی نیز تفاوت های آشکاری بین دو منطقه وجود دارد. کمبود فرصت های شغلی، ضعف و عدم دسترسی به امکانات آموزشی، تمرکز منابع و تسهیلات در مناطق مرکزی موجب جریان مهاجرت از سوی مناطق مرزی به سمت مناطق مرکزی شده است.  
۵.

تأثیر نابرابری ها در مهاجرت از مناطق مرزی ایران؛ چشم اندازی سیاست گذارانه

نویسنده:
منبع: پژوهش مسائل اجتماعی ایران دوره دوم پاییز ۱۴۰۱ شماره ۵ 101 - 134
تعداد بازدید : ۱۹۱ تعداد دانلود : ۱۸۶
نقش نابرابری های منطقه ای و فضایی در مهاجرت از مناطق مرزی کشور کمتر مورد توجه قرار گرفته است. در صورتیکه مناطق مرزی ایران دارای اهمیتی استراتژیک از جنبه های اقتصادی، اجتماعی و سیاسی هستند و بی توجهی به این مناطق می تواند پیامدهای جبران ناپذیری به همراه داشته باشد. این مقاله به دنبال بررسی این موضوع است که مناطق مرزی ایران به لحاظ نابرابری های فضایی در چه وضعیتی قرار دارند و این نابرابری ها چه تأثیری بر مهاجرت از این مناطق دارند. برای سنجش نابرابری فضایی در بین شهرستان های مرزی از آمار سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال 1395، سالنامه های آماری استان ها در سال 1395 و داده های سازمان هواشناسی در دوره 1395-1390 استفاده شده است. برای وزن دهی و ترکیب مؤلفه ها و ساخت شاخص نابرابری از روش تحلیل عاملی استفاده شده است.برای پهنه بندی و سطح بندی شهرستان ها از نرم افزار ArcPro و برای تحلیل رابطه بین نابرابری و مهاجرت، از روش آماری GWR استفاده شده است. نتایج نشان می دهد که نابرابری در شهرستان های شرق و جنوب شرقی در مقایسه با دیگر نقاط بیشتر است. همچنین، 66 درصد از شهرستان های مرزی دارای موازنه مهاجرتی منفی در دوره 1395-1390هستند. بر اساس مدل رگرسیون فضایی وزنی، 67 درصد از تغییرات متغیر خالص مهاجرت به وسیله متغیرهای مستقل تبیین شده و همچنین بر اساس مقدار میانگین ارائه شده، عامل های ساختار جمعیت و اقتصادی بیشترین اثرگذاری را بر خالص مهاجرت در شهرستان های مرزی دارند. بنابراین، نابرابری در شهرستان های مرزی یک عامل مهم در میزان خالص مهاجرت است و عوامل مختلف اجتماعی، اقتصادی، جمعیتی و محیطی اثر متفاوتی بر هر کدام از شهرستان ها دارند.
۶.

روش ترکیبی، رویکرد روشی لازم در ارتقا آموزش مسائل جدید جمعیتی ایران

نویسنده:
منبع: پژوهش در آموزش مطالعات اجتماعی دوره چهارم بهار ۱۴۰۱ شماره ۱ (پیاپی ۱۱) 7 - 32

کلیدواژه‌ها: پارادایم روشی روش ترکیبی جمعیت شناسی مسائل جمعیتی- اجتماعی نوظهور جمعیت شناسی ایران

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۷۷ تعداد دانلود : ۱۳۰
باتوجه به میان رشته ای بودن جمعیت شناسی و درنتیجه ماهیت مسائل مطرح در آن، درصورت اجرای تک روشی (پارادایم کمّی یا کیفی) در زمینه ساختاربندی نظری، تحلیل داده ها با دو مشکل اساسی جمع آوری شواهد تجربی مناسب جهت ارزیابی مدل های تئوریکی مرتبط با زیرگروه های جمعیتی و مقایسه پذیر ساختن زیرگروه های جمعیتی در زمینه مسائل مورد بررسی مواجه خواهیم شد. از روش های کیفی برای حل اولین مشکل و از روش های کمّی برای حل دومین مشکل استفاده می شود. در این مقاله، ترکیب رویکردهای کمّی و کیفی به عنوان مناسب ترین راه حل جهت مقابله با این دو مشکل پیشنهاد می شود. به لحاظ فلسفی روش ترکیبی (Mixed Method) را می توان سومین پارادایم تحقیقی در کنار پارادایم های کمّی و کیفی به شمارآورد.باتوجه به یافته های فراتحلیل پایان نامه های گروه جمعیت شناسی دانشگاه تهران (114 مورد)، بیشترین مطالعات جمعیت شناسی در حوزه باروری صورت گرفته است و بهمراه مرگ و میر و مهاجرت، 65 درصد از مطالعات را شامل می شود. کل پایان نامه ها به روش کمّی (8/44% پیمایش، 6/52% اسنادی و 6/2% پیمایشی- اسنادی) صورت گرفته است و محققان جمعیت شناسی از روشهای کیفی بهره ای نبرده اند. بر اساس یافته های پژوهش. با استفاده از روش های کیفی می-توان جهت تکمیل روش های کمّی مرسوم جمعیت شناسی ازجمله برای مفهوم سازی در پیمایش ها و کمک به تحلیل و تفسیر بهتر یافته های پیمایش اقدام نمود.
۷.

تأثیر نابرابری ها در مهاجرت از مناطق مرزی ایران؛ چشم اندازی سیاست گذارانه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش انحرافات و مسائل اجتماعی دوره ۲ پاییز ۱۴۰۱ شماره ۵ 101 - 134

کلیدواژه‌ها: نابرابری منطقه ای نابرابری فضایی مناطق مرزی مهاجرت مهاجرت داخلی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۲ تعداد دانلود : ۲۰
نقش نابرابری های منطقه ای و فضایی در مهاجرت از مناطق مرزی کشور کمتر مورد توجه قرار گرفته است. در صورتیکه مناطق مرزی ایران دارای اهمیتی استراتژیک از جنبه های اقتصادی، اجتماعی و سیاسی هستند و بی توجهی به این مناطق می تواند پیامدهای جبران ناپذیری به همراه داشته باشد. این مقاله به دنبال بررسی این موضوع است که مناطق مرزی ایران به لحاظ نابرابری های فضایی در چه وضعیتی قرار دارند و این نابرابری ها چه تأثیری بر مهاجرت از این مناطق دارند. برای سنجش نابرابری فضایی در بین شهرستان های مرزی از آمار سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال 1395، سالنامه های آماری استان ها در سال 1395 و داده های سازمان هواشناسی در دوره 1395-1390 استفاده شده است. برای وزن دهی و ترکیب مؤلفه ها و ساخت شاخص نابرابری از روش تحلیل عاملی استفاده شده است.برای پهنه بندی و سطح بندی شهرستان ها از نرم افزار ArcPro و برای تحلیل رابطه بین نابرابری و مهاجرت، از روش آماری GWR استفاده شده است. نتایج نشان می دهد که نابرابری در شهرستان های شرق و جنوب شرقی در مقایسه با دیگر نقاط بیشتر است. همچنین، 66 درصد از شهرستان های مرزی دارای موازنه مهاجرتی منفی در دوره 1395-1390هستند. بر اساس مدل رگرسیون فضایی وزنی، 67 درصد از تغییرات متغیر خالص مهاجرت به وسیله متغیرهای مستقل تبیین شده و همچنین بر اساس مقدار میانگین ارائه شده، عامل های ساختار جمعیت و اقتصادی بیشترین اثرگذاری را بر خالص مهاجرت در شهرستان های مرزی دارند. بنابراین، نابرابری در شهرستان های مرزی یک عامل مهم در میزان خالص مهاجرت است و عوامل مختلف اجتماعی، اقتصادی، جمعیتی و محیطی اثر متفاوتی بر هر کدام از شهرستان ها دارند.
۸.

تأثیر برابری جنسیتی درون خانواده بر قصد فرزندآوری زنان نقاط شهری استان بوشهر(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: زن در توسعه و سیاست دوره ۱۸ بهار ۱۳۹۹ شماره ۱ 151 - 172

کلیدواژه‌ها: باروری برابری جنسیتی خانواده قصد فرزندآوری نظام های جنسیتی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۳۵ تعداد دانلود : ۱۱۹
هنگامی که مفهوم برابری جنسیتی در تبیین باروری استفاده می شود، اغلب در رابطه با تغییرات تحصیلات و وضعیت اشتغال زنان تقلیل می یابد؛ در حالی که بخش مهمی از برابری جنسیتی به حوزه خانواده بر می گردد. با بهره گیری از نمونه گیری خوشه ای چند مرحله ای 600 زن 18 تا 44 ساله واجد شرایط در نقاط شهری استان بوشهر مطالعه شدند. نتایج تحلیل خوشه ای نشان دهنده دو سنخ متفاوت برابریِ جنسیتی درون خانواده در میان زنان پاسخگو بود. میزان مشارکت مردان در مراقبت از فرزند، مشارکت مردان در امور خانه، مشارکت مردان در امور بیرون از خانه (که با امور منزل در ارتباط است) و میزان مشارکت زنان در تصمیمات خانواده در سنخ اول کمتر از میانگین قرار داشت؛ درحالی که هر یک از متغیر های گفته شده در سنخ دوم بالاتر از میانگین قرار دارد. نتایج تحلیل چند متغیره نشان داد با کنترل سایر متغیرهای پژوهش احتمال قصد رفتن به توالی بالاتر فرزندآوری در خانواده های با ساختار برابری جنسیتی بیشتر نسبت به خانواده های با ساختار برابری جنسیتی کمتر حدود 56 / 2 برابر بالاتر است. بر اساس نتایج این پژوهش می توان گفت فرهنگ سازی و گفتمان سازی در جهت افزایش برابری جنسیتی درون خانواده در افزایش تمایلات زنان به فرزندآوری می تواند نقش مهم و تعیین کننده ای داشته باشد.
۹.

بررسی وضعیت جابجایی درون شهری در شهر تهران و عوامل مؤثر بر آن(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات جمعیتی دوره ۵ پاییز و زمستان ۱۳۹۸ شماره ۲ (پیاپی ۱۰) 35 - 62

کلیدواژه‌ها: جابجایی سکونتی جابجایی درون شهری جابجایی بین منطقه ای جابجایی بین محله ای شهر تهران

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۲۷ تعداد دانلود : ۳۶۲
هدف این پژوهش، بررسی وضعیت جابجایی محله ای و عوامل مؤثر بر آن در شهر تهران است. روش پژوهش، تحلیل ثانویه داده های طرح «سنجش کیفیت زندگی در شهر تهران» است که در سال 1395 انجام شده است. جامعه آماری تحقیق را شهروندان بالای 18 سال شهر تهران تشکیل داده و حجم نمونه نیز شامل 45000 نفر از 334 محله واقع در 22 منطقه شهر تهران بوده است. یافته ها نشان می دهند که جابجایی های بین منطقه ای و بعد از آن، جابجایی های درون منطقه ای و درون محله ای، از مهمترین انواع جابجایی ها در شهر تهران بوده اند و به طور کلی، 83 درصد از افراد نمونه، یکی از انواع جابه جایی های درون شهری را تجربه نموده اند. در این بین، عمومیت با جابجایی بین منطقه ای بوده است. یافته های تحقیق نشان می دهند که جابه جایی سکونتی برای افرادی که سطح درآمدی و تحصیلات بالاتر دارند و به دنبال بهبود وضعیت زندگی/افزایش متراژ منزل مسکونی هستند، بالاتر است. طبق یافته ها، مهمترین عوامل ماندگاری سکونتی عبارتند از: افزایش تعداد خویشاوندان در یک محله، افزایش سن، تعداد فرزندان بیشتر و افزایش مدت زمان اقامت. نتایج نهایی تحقیق نشان داد که متغیرهای سن، مدت اقامت، وضعیت مسکن، تعداد خویشاوندان و تعداد فرزندان، در احتمال جابجایی درون محله ای و متغیرهای مدت زمان اقامت، سن و تعداد خویشاوندان، در احتمال جابجایی بین محله ای مؤثر هستند.
۱۰.

بررسی و تحلیل پیامدهای اقتصادی- جمعیتی خشکسالی در مناطق شرقی ایران (استان های سیستان و بلوچستان، کرمان و خراسان جنوبی)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: جغرافیا و برنامه ریزی منطقه ای سال هشتم زمستان ۱۳۹۶ شماره ۱ (پیاپی ۲۹) 313 - 327

کلیدواژه‌ها: خشکسالی میزان فقر میزان مهاجرت خالص تاثیرات اقتصادی و سیاسی استان های سیستان و بلوچستان کرمان و خراسان جنوبی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۲۷ تعداد دانلود : ۱۵۲
خشکسالی یکی از پدیده های نگران کننده محیطی است که به ویژه در مناطق خشک و نیمه خشک ایران بسیار رخ داده و موجب خسارت های فراوان اقتصادی و محیطی می شود. تحقیقات انجام گرفته در زمینه خشکسالی در ایران نشان دهنده این موضوع است که مناطق شرقی ایران از سال 1375 به بعد خشکسالی را تجربه نموده است. هدف از انجام این پژوهش بررسی پدیده خشکسالی در سه استان شرقی سیستان و بلوچستان، کرمان و خراسان جنوبی طی دو دوره سرشماری 1385 و 1390 و میزان تأثیر آن در جابه جایی و مهاجرت در مناطق مورد نظر است. روش تحقیق مورد استفاده تلفیقی از دو روش کتابخانه ای و داده های ثانویه است. مطالعه بر اساس این فرض شکل گرفته است که تغییرات اقلیمی و به طور خاص خشکسالی زمینه فقیر شدن جمعیت مبدأ را فراهم نموده و فقر و عوامل اقتصادی، محرک جابه جایی و مهاجرت افراد خواهد بود. یافته های تحقیق نشان می دهد با کاهش بارندگی از سال 1375، میزان فقر نیز در استانهای مورد مطالعه افزایش یافته است. بدین معنا که با افزایش و کاهش بارندگی میزان فقر نیز با وقفه ای تقریباً یکساله به این رویداد واکنش نشان داده است. با بررسی میزان مهاجرت در شهرستان های سه استان مشخص شد که در دوره 85-1375 مناطق مورد نظر مهاجرفرست بوده اند. بنابراین می توان چنین نتیجه گرفت که خشکسالی در مناطق شرقی ایران بدلیل وابستگی عمیق جمعیت به دو مقوله آب و زمین، تاثیرات عمیق اقتصادی به جای گذاشته است. مهاجرت های شکل گرفته همراه با تداوم خشکسالی های آینده می تواند زمینه را جهت رهاسازی و خالی از سکنه شدن بسیاری از مناطق در شرق کشور فراهم نماید که این موضوع تبعات سیاسی و امنیتی قابل توجهی را در پی خواهد داشت.  
۱۱.

تحلیل علل مهاجرت های داخلی ایران در سرشماری های 1385 و 1390(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران دوره ششم پاییز ۱۳۹۶ شماره ۳ (پیاپی ۲۳)

کلیدواژه‌ها: تعیین کننده های مهاجرت علل مهاجرت مهاجرت اقتصادی مهاجرت تبعی مهاجرت های داخلی ایران

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی علوم اجتماعی جامعه شناسی جامعه شناسی فرهنگ مطالعات فرهنگی
  2. حوزه‌های تخصصی علوم اجتماعی جامعه شناسی جامعه شناسی شهری و روستایی
  3. حوزه‌های تخصصی علوم اجتماعی جمعیت شناسی
تعداد بازدید : ۳۵۲۷ تعداد دانلود : ۱۲۰۰
مهاجرت های داخلی براساس دلایل متعددی صورت می گیرد و در حال حاضر یکی از مهم ترین مسائل جمعیتی در ایران به شمار می رود. در این پژوهش، با تحلیل ثانویة داده های سرشماری های عمومی نفوس و مسکن 1385 و 1390، مهم ترین علل مهاجرت های داخلی در ایران به همراه عوامل و تبیین کننده های آن شناسایی شده است. مهم ترین علت مهاجرت پیروی از خانوار (یک علت کلی و مبهم) است و بعد از آن دلایل مربوط به اشتغال، تحصیل و پایان تحصیل، دستیابی به مسکن مناسب تر، انجام دادن و پایان خدمت وظیفه است که می توان آن ها را در دو دستة کلی مهاجرت تبعی و مهاجرت اقتصادی قرار داد. مهاجران واردشده به مناطق شهری و روستایی، مهاجران مرد و زن و مهاجران دارای دوره های سنی مختلف، دلایل تقریباً متفاوتی را برای مهاجرت خود برشمرده اند. براساس نتایج تحلیل های چند متغیره، جنس و سن مهاجران (به عنوان دو متغیر جمعیتی) از تبیین کننده های بسیار قوی در احتمال وقوع مهاجرت های تبعی و اقتصادی محسوب می شوند و پس از آن ها متغیرهای تحصیلات، جریان مهاجرت، نوع مهاجرت و سطح توسعه یافتگی مقصد قرار می گیرند. نوع مهاجرت های مورد بررسی، پیامدهای متفاوتی برای مبدأ و مقصد به همراه دارد که با آگاهی از تبیین کننده های آن می توان در راستای برنامه ریزی مهاجرت های داخلی در ایران گام برداشت.
۱۲.

علل و تعیین کننده های مهاجرت برگشتی در ایران طی دوره 90-1385(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات جمعیتی دوره ۳ بهار و تابستان ۱۳۹۶ شماره ۱ (پیاپی ۵) 183 - 209

کلیدواژه‌ها: مهاجرت برگشتی علل بازگشت مهاجران مهاجرت به مبدأ مبدأ مهاجران برگشتی ایران

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۱۵ تعداد دانلود : ۴۵۲
مهاجرت برگشتی یکی از الگوهای مهاجرت است که کمتر در مطالعات به آن توجه شده است. افزایش درصد مهاجرت های شهر به روستا در سالهای اخیر می تواند نشانگر تغییر الگوهای مهاجرتی در ایران باشد. هدف از مقاله حاضر انداز گیری مهاجرت برگشتی بر اساس داده های موجود و شناخت عوامل موثر بر آن است. در این مطالعه از رویکرد اقتصاد نئوکلاسیک جهت تحلیل و تبیین مهاجرت برگشتی و علل آن در مناطق مختلف به کار گرفته شد. روش تحقیق مورد استفاده تحلیل داده های ثانویه داده های خرد 2 درصد  مرکز آمار ایران است. نتایج نشان داد که بازگشت مهاجران در برخی استانها مانند خراسان رضوی، فارس، گیلان و مازندران بیشتر از استانهای دیگر بوده است. پیروی از خانوار، دستیابی به مسکن بهتر و اشتغال از عوامل تعیین کننده در بازگشت مهاجران به مبدأ مهاجرت شان بوده است. دستیابی به مسکن بهتر یکی از دلایل بازگشت مهاجران است که در طبقات و متغیرهای مختلف تاثیرگذار است و در تمامی طبقات شغلی مختلف (کارفرما، کارکن مستقل، مزد بگیر بخش خصوصی) مشاهده می گردد. الگوی بازگشت مهاجران نشان دهنده بازگشت به استانهای همسایه، مناطق برخوردار و نیمه برخوردار است. نتایج تحلیل چندمتغیره نشان داد که متغیرهای جنس، تحصیلات، سن، جریان مهاجرت و سطح توسعه یافتگی، 27 درصد از تغییرات مهاجرت اقتصادی را برای مهاجران برگشتی سرپرست خانوار تبیین می کند.
۱۳.

بررسی تأثیر انطباق فرد-محیط بر ماندگاری جمعیت مهاجر در منطقه صنعتی پارس جنوبی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: نامه انجمن جمعیت شناسی ایران سال دوازدهم بهار و تابستان ۱۳۹۶ شماره ۲۳ 142-179

کلیدواژه‌ها: صنعتی شدن مهاجرت ماندگاری و پایداری مهاجران انطباق فرد-محیط رگرسیون لجستیک

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۲۷ تعداد دانلود : ۳۳۹
صنعتی شدن و نوسازی علاوه بر اثرات اقتصادی و اجتماعی، دارای اثرات جمعیتی قابل توجهی در مناطق صنعتی است. مهاجرت، شکل گیری جریان های مهاجرتی، پایداری و ماندگاری آنان از ابعاد مهم پویایی جمعیت در مناطق صنعتی است. هدف از مقاله پیش رو، بررسی اثرگذاری میزان انطباق مهاجران با محیط های مختلف بر ماندگاری آنان در سه دوره زمانی کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت است. تحقیق حاضر به روش پیمایش انجام شده و نمونه مورد مطالعه شامل 654 نفر از مهاجران در منطقه صنعتی پارس جنوبی است که به روش نمونه گیری طبقه ای متناسب با حجم انتخاب شده اند. بر اساس نتایج تحلیل های چند متغیری حاصل از رگرسیون لجستیک، عوامل اثرگذار در ماندگاری مهاجران در دوره کوتاه مدت (5 سال آینده)، شامل انطباق مهاجران با محیط طبیعی، طول مدت اقامت و شبکه است. در ماندگاری میان مدت، انطباق مهاجران با شغل، گروه کاری و وضعیت شغلی و در ماندگاری طولانی مدت، انطباق با شغل، محیط طبیعی، محیط اجتماعی و فرهنگی، تحصیلات و شبکه بیشترین تأثیر را در ماندگاری مهاجران داشته اند. بطور کلی، نتایج مطالعه نشان داد که نظریه انطباق فرد-محیط می تواند چارچوب تحلیلی مناسبی برای تبیین ماندگاری و پایداری مهاجران در منطقه صنعتی پارس جنوبی باشد.
۱۴.

علل و تعیین کننده های جریان های مهاجرت معکوس در ایران(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: نامه انجمن جمعیت شناسی ایران سال یازدهم بهار و تابستان ۱۳۹۵ شماره ۲۱ 43-82

کلیدواژه‌ها: مهاجرت معکوس مهاجران شهر به روستا کلان شهرها علل مهاجرت شغل مهاجران. مقدمه و بیان مسأله

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۷۶۳ تعداد دانلود : ۶۷۴
در سال های اخیر، نتایج سرشماری ها ظهور روند جدید مهاجرت داخلی با عنوان مهاجرت معکوس در ایران را نشان می دهد. جهت شناخت و تحلیل بهتر مهاجران معکوس، 12100 مهاجر معکوس در زمینه تعیین کننده ها و علل مهاجرت با 23700 مهاجر کلان شهری حاصل از نمونه دو درصد سرشماری 1390 مورد مطالعه تطبیقی قرار گرفته اند. باتوجه به ویژگی های طبیعی و زیست-محیطی متفاوت روستاها و نیز وضعیت زیرساختی، اقتصادی، تجاری و سیاسی متفاوت کلان شهرها، مهاجران معکوس وارد شده به نقاط روستایی استان های مختلف و نیز مهاجران وارد شده به کلان شهرهای تهران، مشهد، اصفهان، کرج، تبریز، شیراز، اهواز و قم، دلایل اجتماعی و اقتصادی متفاوتی را برای این مهاجرت خود بیان داشته اند. مهمترین تفاوت دو گروه از مهاجران در علت مهاجرت انجام و پایان خدمت وظیفه است که درصد به دست آمده برای مهاجران معکوس بسیار بیشتر از مهاجران به کلان شهرهاست. نوع شغل مهاجران مهمترین تبیین کننده احتمال وقوع نوع مهاجرت های مورد مطالعه است. با تمرکز بر این تفاوت های مبنایی بین مهاجران معکوس و کلان شهری و نیز درون خود مهاجران هریک از این دو نوع مهاجرت، می توان برنامه های سیاستی جهت توزیع فضایی مناسب جمعیت در مناطق روستایی و کلان شهرهای کشور ارایه نمود.
۱۵.

مطالعه وضعیت و همبسته های اقتصادی- اجتماعی و جمعیتی رفتار باروری زنان مهاجر (مطالعه موردی زنان افغانی مهاجر ساکن شهرستان های پارسیان و لامرد)(مقاله پژوهشی دانشگاه آزاد)

نویسنده:
منبع: علوم اجتماعی شوشتر سال نهم تابستان ۱۳۹۴ شماره ۲ (پیاپی ۲۹)

کلیدواژه‌ها: رفتار باروری زنان افغانی مهاجر وضعیت اقتصادی و اجتماعی مهاجران سطح آگاهی زنان تحرک اجتماعی زنان مهاجر

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی علوم اجتماعی جمعیت شناسی
  2. حوزه‌های تخصصی علوم اجتماعی جامعه شناسی جامعه شناسی خانواده زنان
تعداد بازدید : ۱۱۴۷ تعداد دانلود : ۷۸۲
با وجود حضور طولانی مدت مهاجران افغانستانی در ایران، ویژگی ها و رفتارهای جمعیتی، اقتصادی و اجتماعی آنها کمتر مورد توجه قرار گرفته و شناخته شده است. هدف مطالعه حاضر شناخت رفتارهای جمعیتی، اجتماعی و اقتصادی مهاجران افغانستانی واقع در مناطق جنوبی و کمتر توسعه یافته ایران است. حجم جمعیتی قابل توجه مهاجران افغانستانی در ایران (4/1 میلیون نفر) و نیز سابقه طولانی مدت حضور آنان در جامعه ایران، بر ضرورت انجام مطالعه ای در زمینه شناخت ویژگی های مختلف این گروه از مهاجران تاکید می کند. بنابراین دو منطقه لامرد و پارسیان در دو استان فارس و هرمزگان انتخاب و از 115 زن 15 الی 49 ساله اطلاعات مورد نظر جمع آوری و تحلیل گردید. یافته ها بیانگر این موضوع است که باروری زنان مهاجر با جامعه مبدا و مقصد تفاوت معناداری دارد و باروری آنها در سطح بالاتری از استانهای مقصد است. در بین متغیرهای اجتماعی تنها تحصیلات زنان تفاوت باروری را تبیین می کند. قابل ذکر است ارتباط معناداری بین متغیرهای مدت اقامت،نسبت فامیلی زوجین وتعداد فرزندان وجود نداشت. پایین بودن سطح آگاهی زنان و نیز ازدواج در سنین پایین موجب عدم تحرک اجتماعی زنان مهاجر است. این دو عامل موجب بالاتر بودن سطح باروری زنان مهاجر نسبت به زنان جامعه مقصد گردیده است. به نظر می رسد وجود زمینه های فرهنگی و مذهبی مانند ازدواج در سنین پایین بویژه برای دختران، خواست فرزند پسر از عوامل تعیین کننده رفتار باروری مهاجران در دو شهرستان مورد مطالعه در سال های آینده باشد و باروری آنان را در سطح بالاتر از افراد بومی قرار دهد.
۱۶.

حاشیه نشینی و احساس امنیت: مطالعه جوانان حاشیه نشین شهر تبریز(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: جمعیت بهار و تابستان ۱۳۹۴ شماره ۹۱ و ۹۲ 37-57

کلیدواژه‌ها: شهر تبریز حاشیه نشینی جوانان حاشیه نشین احساس امنیت

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۹۱۴ تعداد دانلود : ۵۹۴
هدف این مقاله مطالعه مسایل اجتماعی مناطق حاشیه نشین شهر تبریز و تأثیر آن بر احساس امنیت و سایر آسیب های مرتبط با حاشیه نشینی و میزان احساس امنیت است. با به کارگیری روش پیمایش و پرسشنامه محقق ساخته، اطلاعات مورد نیاز از 260 فرد 15 الی 30 ساله ی محله های حاشیه نشین شهر تبریز جمع آوری گردید. در ارتباط با مسایل اجتماعی محله های حاشیه نشین، بیکاری و فقر از مسایل اقتصادی مهم و نیز اعتیاد، فروش مواد مخدر و مشروبات الکلی از آسیب های اجتماعی مهم محله های مورد مطالعه است. مسایلی که با وضع اقتصادی افراد ارتباط معنی دار داشته و به دنبال خود مسایل اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی دیگری را دربرداشته است. روابط اجتماعی حاکم در سطح کلان شهر تبریز و آشنایی جوانان حاشیه نشین با این سبک زندگی از یک طرف و پای بندی خانواده های حاشیه نشین به آداب و رسوم سنتی مبدأ از طرف دیگر، امنیت و آرامش خانواده های حاشیه نشین را با مشکل مواجه ساخته است. اکثریت پاسخگویان احساس امنیت در محیط خانواده و نیز احساس امنیت از لحاظ فرهنگی را در سطح پایین دانسته اند. این امر نشان می دهد مسایل فرهنگی نقش به سزایی در میزان احساس امنیت افراد در مناطق حاشیه نشین دارد. با توجه و رسیدگی بیشتر به بُعد فرهنگی احساس امنیت و فراهم کردن امکانات فرهنگی بیشتر در محله ها؛ همانند کتابخانه های عمومی، فرهنگ سراها، طراحی برنامه هایی که ارزش های جدید با بار مثبت فرهنگی را به خانواده ها القاء کند، می توان میزان امنیت خاطر جوانانی که در محله های مذکور زندگی می کنند را بالا برده و از میزان تعارضات ارزشی بین نسلی به وجود آمده بین جوانان و والدین پا به سن گذاشته کاست.
۱۷.

مروری بر نظریات جدید مطرح شده در حوزه مهاجرت(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: جمعیت پاییز و زمستان ۱۳۹۳ شماره ۸۹ و ۹۰ 73-90

کلیدواژه‌ها: مهاجرت نظریات مهاجرت جاذبه مهاجرت دافعه مهاجرت

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۰۱۱ تعداد دانلود : ۲۲۰۴
مهاجرت حرکت بالنسبه دائمی جمعی است به نام مهاجر، از یک مکان به مکان دیگر که مقدم بر آن، مهاجران بر اساس سلسله مراتبی از ارزش ها یا هدف های با ارزش، تصمیم می گیرند و نتیجه این حرکت، تغییراتی در نظام کنش متقابل مهاجران است. در طول تاریخ، شکل مهاجرت برحسب زمان و تحولات محیطی و اجتماعی تغییر یافته است. از اوایل قرن نوزدهم، مهاجرت - آن هم از نوع روستا به شهر- به عنوان یک پدیده اجتماعی مهم بیان شده است. رشد شتابان صنعت و گسترش وسایل ارتباط جمعی، در عرصه بین المللی سبب شد نگاه های محلی و منطقه ای به زندگی پیرامونی و حوادث و پدیده های اجتماعی تحت الشعاع اندیشه و جریانات جهانی قرار گیرند. از دیرباز محققان و پژوهشگران اقدام به بررسی روندها و قانونمندی های پدیده های اجتماعی کرده اند که مهاجرت هم به عنوان یک پدیده تأثیرگذار در زندگی اجتماعی و فردی از این قاعده مستثنی نبوده است. در دهه های اخیر نظریات متعددی در رابطه با پدیده مهاجرت، عوامل تأثیرگذار بر آن و تاثیرات مختلف آن ارائه شده است. در این اثر به بررسی بخشی از این نظریات خصوصا نظریات جدید و در رابطه با حرکات جدید مهاجرتی مثل حرکات برگشتی مهاجران، انطباق یا فرهنگ پذیری از جامعه میزبان پرداخته شده است.
۱۸.

بررسی تطبیقی نگرش زنان متعلق به نسل های مختلف در زمینه سن ازدواج و ترکیب خانواده(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات زن و خانواده دوره دوم بهار و تابستان ۱۳۹۳ شماره ۱ (پیاپی ۳)

کلیدواژه‌ها: نسل نگرش به سن ازدواج نگرش به ترکیب خانواده ارزش فرزند زنان ازدواج کرده 15 الی 50 ساله.

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی مطالعات زنان زن، اجتماع و خانواده جامعه شناسی زنان
  2. حوزه‌های تخصصی علوم اجتماعی جامعه شناسی جامعه شناسی خانواده زنان
تعداد بازدید : ۱۵۰۴ تعداد دانلود : ۶۸۰
خانواده به عنوان بنیادی ترین نهاد جامعه، امری فرهنگی است که شکل گیری آن ازطریق کنش های اجتماعی گذشته و حال اعضای خانواده صورت می گیرد. تجربیات و شرایط اجتماعی- محیطی دوران کودکی می تواند قسمتی از نیّات و اولویت های سن ازدواج، تعداد فرزند، زمان بندی بین تولد فرزندان و سایر مؤلفه های ترکیب خانواده به ویژه برای زنان را تحت تأثیر قرار دهد. با این هدف، در این مقاله سعی شده است نگرش مادرانی با نسل های متفاوت، در زمینه مؤلفه های مهم در ترکیب خانواده مورد بررسی قرار گیرد. با به کارگیری روش پیمایش، داده های لازم از 710 زن همسردار 15 الی 50 ساله ساکن در شهرهای تبریز و اهر که دوران کودکی خود را در چهار مقطع تاریخی؛ تا سال 1350، 1350 الی 1357، 1358 الی 1365 و 1366 الی 1373 گذرانده اند، به دست آمده است. تفاوت در ویژگی های تحصیلی و شغلی در بین نسل های مختلفچهارگانه نشان از تفاوت فضای اجتماعی دوران کودکی آنهاست. این امر موجب شده است پاسخگویان متعلق به نسل-های مختلف، برداشت های متفاوتی از زمان شکل گیری خانواده، ارزش فرزند، تعداد فرزند و ترجیح جنسی فرزند داشته باشند. در زمینه شاخص های ارزش فرزند، نگرش نسل های قبل از سال 1350 با بعد از 1365 و نسل های انقلاب با جنگ نزدیک تر است. درصد موافقت با سقط جنین به عنوان یکی از راه های جلوگیری از بارداری و نیز تک فرزندی در نسل های جدید بیشتر از نسل گذشته است. برعکس، درصد موافقت با ترجیح جنسی فرزند و نیز فرزند دلخواه سه و بیشتر در نزد نسل های جدید کمتر از قدیمی هاست. در برخی از رفتارهای جمعیتی دیگر، یک هم گرایی در بین چهار نسل مورد مطالعه ملاحظه می شود. این نگرش های جمعیتی زنان در ارتباط با ترکیب خانواده، می تواند در شکل دهی رفتار جمعیتی فرزند(ان) وی مؤثر باشد که این موضوع در تحولات خانواده ایرانی یک امر و مسئله مهمی خواهد بود.
۱۹.

مذهب و باروری: تحلیل رفتار باروری گروه های مذهبی سنّی و شیعه شهر گله دار استان فارس(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مسائل اجتماعی ایران سال اول بهار و تابستان ۱۳۸۹ شماره ۱

کلیدواژه‌ها: شیعه گروه های مذهبی موقعیت گروه اقلیت الهیات ویژه سنی تحلیل طبقات چندگانه

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی علوم اجتماعی جامعه شناسی جامعه شناسی دین
  2. حوزه‌های تخصصی علوم اجتماعی جمعیت شناسی
تعداد بازدید : ۲۶۳۶ تعداد دانلود : ۱۱۱۹
تعلق مذهبی و مذهبی بودن (به عنوان عوامل فرهنگی) در بررسی موضوعات جمعیتی، به خصوص باروری، کمتر (دست کم در ایران) مورد توجه قرار گرفته است. سؤالات اصلی تحقیق حاضر این است که آیا میان دو گروه مذهبی سنّی و شیعه در زمینه باروری تفاوت وجود دارد؟ آیا این تفاوت معنی دار است؟ و آیا با کنترل مشخصه های اجتماعی، اقتصادی و جمعیتی این تفاوت معنی دار خواهد ماند؟ جامعه مورد تحقیق، شهر گله دار از توابع شهرستان مهر واقع در استان فارس می باشد. از جامعه مورد نظر تعداد 306 نفر زن ازدواج کرده 49-15 ساله (از دو گروه مذهبی شیعه و سنّی) به صورت نمونه انتخاب شدند و رفتار باروری آن ها با توجه به فرضیات تحقیق مورد بررسی قرار گرفت. جهت تبیین باروری از سه فرضیة خصایص و ویژگی ها، الهیات ویژه ، و موقعیت گروه اقلیت استفاده شده است. در تحلیل داده ها از روش تحلیل طبقات چندگانه استفاده شده است. زنان سنّی میزان باروری بالاتری را نسبت به زنان شیعه داشته اند. هر چند بعد از ورود متغیرهای کنترل، از تفاوت باروری دو گروه مذهبی کاسته شد، اما تفاوت باروری هم چنان معنی دار باقی ماند. این تفاوت می تواند از طریق پایبندی به ارزش های (مذهبی و غیرمذهبی) گروه خودی در مقابل گروه بیرونی تبیین شود.
۲۰.

بررسی نقش و جایگاه زن جنوب در قصه های عامیانه (گپ شو)(جامعه مورد مطالعه: قصه های عامیانه شهرستان لامرد)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: زن در فرهنگ و هنر دوره ۱ پاییز ۱۳۸۸ شماره ۱ 61-73

کلیدواژه‌ها: پایگاه زنان قصه های عامیانه نقش بانفوذ نقش راهبردی نقش عادی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۲۵ تعداد دانلود : ۹۱
در این مقاله نقش و جایگاه زنان و مردان در قصه های عامیانه (گپ شو) شهرستان لامرد با استفاده از نظریه ی نقش پارسونز مورد بحث قرار گرفته است. از میان مجموع قصه های عامیانه موجود در فرهنگ مردم این شهرستان 60 گپ شو انتخاب و با استفاده از روش فراتحلیل، مورد بررسی قرار گرفت. در این پژوهش سعی شده قصه های نقل شده از افراد بالای 50 سال مورد استفاده قرار گیرد. هدف این بررسی در وهله نخست، آشنایی با قصّه ها و عناصر فرهنگی است که به صورت شفاهی، نسل به نسل منتقل شده است. دیگر اینکه زنان و مردان در این قصه ها دارای چه نقش و جایگاهی اند؟ مقایسه پایگاه دو جنس دغدغه پایه ای این پژوهش می باشد. تحلیل محتوا؛ تکنیک تحلیل منابع مربوط به زمان های گذشته و یا فرهنگ های دیگر، بعنوان ابزار تجزیه و تحلیل در این تحقیق استفاده شده است. گرچه آمارها نشان از این دارد که نقش زنان در جامعه فعلی محدود به نقش خانگی نیست و برخی از زنان دارای نقش های سیاسی و اقتصادی هستند اما در این قصه ها زنان غالباً در نقش های خانوادگی و کلیشه ای سنتی ظاهر شده اند و ویژگی اخلاقی بارز آن ها ضعف و ناتوانی، مهربانی و دلسوزی و نداشتن ابزار قدرت و همچنین نداشتن قدرت است.

کلیدواژه‌های مرتبط

پدیدآورندگان همکار

تبلیغات

پالایش نتایج جستجو

تعداد نتایج در یک صفحه:

درجه علمی

مجله

سال

حوزه تخصصی

زبان