محبوبه پاک نیا

در عصر حاضر که از آن به عنوان «عصر رسانه های نوین» یاد می کنیم یکی از مهمترین زیر بناهای ساختار ارتباطی و اطلاعاتی برعهده رسانه هاست. رسانه های نوین باعث شده اند تا روابط میان انسانها و همینطور دولت ها (حکومت ها) ابعاد جدیدی پیدا کند و با گسترش حضور این رسانه ها ، جوامع هر چه بیشتر معطوف به حوزه سیاست شوند. از این منظر دور از انتظار نیست که مختصات «قدرت» را در حضور پدیده مهم عصر حاضر یعنی «رسانه های نوین» و شبکه های اجتماعی همراه، مجددا مورد بررسی قرار دهیم. مشارکت سیاسی یکی از ابعاد تجلی قدرت در سطوح گوناگون هست. در این پژوهش تلاش می شود تا تأثیر تلگرام بر مشارکت سیاسی زنان در سطح خرد مشارکت را مورد بررسی قرار دهیم. مدل مفهومی بکار گرفته شده، ترکیبی از شاخص های نظریه حوزه عمومی(هابرماس ) و شاخص های مشارکت سیاسی(راش ) و دو شاخص رسانه ای میزان محتوا و نوع محتوا می باشد. نتایج به دست آمده حاکی از تأثیر مثبت تلگرام برمشارکت سیاسی زنان تهرانی کاربر تلگرام در سطح خرد است.به این معنا که، بر اساس پاسخ های گردآوری شده از طریق پرسشنامه، زنان مشارکت کننده(رأی دهنده در انتخابات های گوناگون) به سوالات مبتنی بر اثر گذاری پیام رسان تلگرام بر شاخص های مشارکت سیاسی (سطح نازل) علاقمند شدن به مباحث سیاسی، ورود به مباحث غیر رسمی سیاسی و تشویق به شرکت در انتخابات بعنوان رأی دهنده، پاسخ مثبت داده اند.

جریان اسلام گرا ازجمله جریان های اجتماعی−سیاسی دوره پهلوی بود که به عنوان جریان اپوزسیون در برابرجریان سلطنت طلب مطرح شد. این جریان با بهره مندی از روشنفکران و رهبران نمادین منتسب به خود و با تکیه بر مفاهیم نمادین پرشمار مندرج در بافت فرهنگی، اجتماعی و سیاسی جامعه، نقش اساسی در فروپاشی حکومت پهلوی ایفاکرد. از منظر جامعه شناختی؛ در متن این جریان، نمادها مهم ترین ابزار ارتباطی، زبانی و کتابت به شمار می آید که نقش ویژه ای در هدایت و تحریک کنشگران بر ضد جریان سلطنت طلب داشته است. مفاهیم نمادین منتسب به این جریان نظیر؛ شهادت، غیبت، انتظار، محرم، عاشورا و... همانند پلی نمادین، ارتباط عقیدتی و معنوی بین اسلام گرایان را تسهیل می کرد و در خلال این فرایند، ضمن ایجاد انگیزش، همدلی و تحرک بین کنشگران این جریان؛ باعث تقویت، انسجام و ماندگاری جریان اسلام گرا می شد.

این مقاله در پی بازنمایی شاخص زبانی جنسیت در بلندترین رمان فارسی، یعنی کلیدر، است. عنصر جنسیت در این رمان که زندگی عشایر شمال شرق کشور را به تصویر کشیده است به وضوح دیده می شود. نویسنده برای زن کوچ نشین، جایگاهی استثنائی قائل شده است؛ زنی که در زندگی عشایری، نقش اساسی ای بازی می کند، اما تحت تأثیر کلیشه های جنسیتی، فرودست به شمار می آید. در این مقاله که برگرفته از یک کار پژوهشی است، شاخص زبانی جنسیت به روش نقد ادبی زنانه نگر بازنمایی شده است. پرسش اصلی مقاله این است که برخورد رمان کلیدر با موضوع زن چگونه است؟ یافته اصلی مقاله حاضر این است که رمان کلیدر در رویارویی با زنان، رفتار دوگانه ای دارد؛ ازیک سو سرشار است از الفاظ، ضرب المثل ها، و موضع گیری های شخصیت های داستان در ضمن گفت و گوها که زنان و جنس زن را گاه به کنایه و گاهی به صریح ترین وجه تحقیر می کند، و از سوی دیگر، از بسیاری از قهرمانانِ زن خود شخصیت های نیرومند و مؤثری می پردازد؛ به گونه ای که خواننده تحت تأثیر نقش فعال و شخصیت های کارآمد آن ها قرار می گیرد. این امر تاحدودی ناشی از فضای عشایری داستان است که در آن زنان به ناگزیر در زندگی، به ویژه در اقتصاد خانوار، نقش مهمی دارند. روش انجام پژوهش، تحلیل متن به روش نقد ادبی است که از دغدغه های زنانه نگری الهام گرفته است.

مفهوم حوزه ی عمومی از اصطلاحات مهم و ایده ساز در حوزه ی نظری سیاست و نیز مشوقی برای پیش بُرد دمکراسی های مشورتی یا انجمنی به شمار می رود، اما سیالیت و اغتشاش صورت بندی این مفهوم در نزد نظریه پردازان فلسفه ی سیاسی، بازترسیم خطوط اصلی آن و نیز پیوند آن با مفاهیم مهمی مانند امر سیاسی و آزادی را ناگزیر می سازد. از این رو، نگارنده با اتخاذ رویکرد تاریخ نگاری ایده ها که مبتنی بر قرائت متنی است، درصدد برآمده تا با پرسش از چیستی ایده های حوزه ی عمومی، امر سیاسی و آزادی در اندیشه ی هانا آرنت، استدلال کند که مفهوم حوزه ی عمومی تحت تأثیر مدرنیته و ظهور ایدئولوژی های تمامیت طلب و جامعه ی توده ای که عرصه را بر عمل سیاسی تنگ تر می کند، دچار تغییر شده و در نهایت با از میان رفتن چنین حوزه ای، امر سیاسی در قالب ایدئولوژی یا باوری متصلب به انحلال امر سیاسی منجر می شود. با درک چنین امری، زمینه برای تقویت مفهوم حوزه ی عمومی به عنوان پیش زمینه ای برای بازتعریف امر سیاسی در چارچوب مفهومی انسانی و مبتنی بر دوستی و سرانجام امکان بیشتر برای دسترسی به دمکراسی گشوده می شود.

احیای نقش دین در جوامع مدرن و بذل توجه کسانی مانند هابرماس به این پدیده، دوگانه انگاری های مبتنی بر سنت-مدرنیته، عمومی-خصوصی، سکیولار-دینی را از طریق مفصل بندی های جدیدی به چالش کشیده است؛ تا جایی که اکنون برقراری پیوند وثیق بین تجدد با عرفی شدن، امری کاملا دور از انتظار به شمار می رود. این مقاله نیز با در کانون نشانیدن دگردیسی آرای هابرماس در ارتباط با حوزه ی عمومی و جایگاه دین در آن، استدلال می کند که نگاه هابرماس به دین، از منظر نقدی فلسفی به نگاه مثبت سیاسی-جامعه شناختی تغییر و هابرماس با درک واقعیت های جهان معاصر مفهوم پسا-سکیولاریسم را در جایگاه تجدید نظری در چشم اندازهای سکیولار و نیز بهادادن به نقش دین در حوزه ی عمومی مطرح می نماید. این امر نیز به نوبه ی خود از نگاه هابرماس به پذیرش همزیستی منجر و تکثر در حیات سیاسی را ارتقا می بخشد.

این مقاله، که برگرفته از یک پروژه پژوهشی است، نقطه عزیمت مطالعه خود را مبانی نقد ادبی زن محور آنگلو امریکایی یا به عبارتی دیگر «نقد وضعی زنان» قرار داده است. مقاله درصدد است این پرسش را پاسخ گوید که بر مبنای طبقه بندی منتقد امریکایی، الین شوالتر، در ایران سنت نوشتاری زنان چگونه می تواند تفسیر شود؟ در این زمینه، رمان های دو نویسنده زن ایرانی (سیمین دانشور و زویا پیرزاد) را از دو نسل می کاویم. در این راه، از روش نقد ادبی تفسیری، به لحاظ هماهنگی با اصول نظری این پژوهش، یاری جسته ایم. از همه مقدمات و لوازم تا بدان جا رسیدیم که سنت نوشتاری زنانه، بر اساس آن تعریفی که الین شوالتر از آن داشته، در ایران نیز با نوسان های خاص خویش، پس از گذر از دوران تقلید، رهسپار عبور از سنت فمنیستی به سمت نوشتاری مؤنث است. مدعای این تفسیر، رمان چراغ ها را من خاموش می کنم از زویا پیرزاد است، اگرچه آن نیز، خود، به مثابه سمبلی از سنت نوشتاری مؤنث، بینامتن، و چه بسا سرآغازی است برای نسل های بعد و نویسندگان دیگر تا در ارتباط متقابل با این متون، خلاقیت ها و سبک های نوینی را در سنت نوشتاری زنانه در ایران بشارت دهند.

فمینیسم لیبرال،بیش تر، جنبشی به نظر می آید که می خواست بر پایه اصول لیبرالیسم و با پرهیز از رادیکالیسم، حقوق اولیه زنان، یعنی آزادی و برابری، را به وسیله استدلال و در قالب قانون به دست آورد، اما با ایستادگی و مقاومت لیبرالیسم، که خود نیز ارزش های آزادی، برابری، و تکیه به روش های استدلال عقلی و تلاش قانونی را تبلیغ می کرد، روبه رو شد.این نوشتاربرای اثبات این فرض که دلیل ایستادگی فرهنگ و سیاست لیبرالی در برابر خواسته های فمینیسم لیبرال تعارض قدرت بوده شکل گرفته و در کنار آن به بررسی واکنش فمینیسم در برابر این مساله نیز پرداخته است. بر پایه این پژوهش، لیبرالیسم، پس از آن که به کمک درآمیختن فشار عینی و فشار فکری یا ترکیب قدرت و استدلال، گفتاری چیره را آفرید،تنها توانست سامانه کهنِ انحصار را اندکی بازتر کند، نه این که آن را کنار بزند. فمینیسم لیبرالنیز می خواست، به همین ترتیب و با استفاده از سخنان فیلسوفان لیبرال، راستی خود را به سامانه لیبرالی اثبات کند، اما کم کم ضرورت به کارگیری فشار و دگرگونی تعادل قدرت را درک کرد و سرانجام توانست، هم چون خود لیبرالیسم، به کمک چیزی بیش تر از استدلال، یعنی قدرت، مطرح شود. به دلیل آن که بخشی از منابع این فشار و قدرت ورزی را گرایش های رادیکال تر درون جنبش فمینیسم لیبرالسده 19 فراهم آورد، می توان این جنبش را فمینیسم لیبرال ­ رادیکالسده 19 نامید.روش این پژوهش تحلیلی ­ تاریخی، و گرد آوری داده ها به صورت کتابخانه یی است.

مقاله حاضر مروری است بر برخی نقاط عطف داستان خسرو و شیرین، با نوعی حساسیت از جنس مباحث مطرح در مطالعات زنان. در این داستان، از یک سو، شیرین بسیار متفاوت از زن سنتی چهره نگاری می شود و شاخص آن ابتکار عمل او در فرآیند عاشقی است. از سوی دیگر، بسیاری از اوصافی که به طور کلاسیک به جنس زن نسبت داده شده، چون بی وفایی، فریبکاری، جادوگری، از زبان قهرمانان و ضد قهرمانان داستان، در مورد شیرین و به طور کلی در مورد زن، در این داستان هم مطرح شده است. در این مقاله به دنبال تحلیل این دو تفسیر متفاوت هستیم: متن اصلی داستان و برداشت مشهور از آن که چهره شیرین را آرمانی عرضه میکند و لایه های پنهان تر و فرعی تری که احتمالا نشانگر رگه هایی از فتانگی است، و نیز در جستجوی این هستیم که مبنای این اتهامات اخلاقی به زن چیست، و نهایتا این که قهرمان زن داستان تا چه حد یک زن آرمانی است و تا چه حد به مرزهای واقعیت نزدیک می شود.

حرکت آزادی خواهی زنان که با تعبیر فمینیسم از آن یاد می شود، جنبشی اجتماعی است که ضرورتا با سیاست هم درگیر می شود. برداشت نظریه پردازان و رهبران این جنبش از کارکرد دولت و تعریفی که از سیاست داشته اند، ارتباطی نزدیک با نوع نگرش آنان به مساله زنان دارد. فمینیسم لیبرال، در راهبردی اصلاح گرا، برداشتی متعارف از سیاست دارد و با دولت به چانه زنی می پردازد؛ فمینیسم رادیکال در راهبردی ریشه و تا حدی انقلابی، از سیاست تعریفی متفاوت می دهد، و نوعی موضع آشتی ناپذیر در برابر دولت دارد. مقایسه این دو نگرش و نتیجه آن برای جنبش زنان، موضوع مقاله حاضر است. کلید واژه: فمینیسم لیبرال، فمینیسم رادیکال، سیاست امر شخصی، امر همگانی

شواهد زیادی بر این دلالت می کنند که نهادهای دموکراتیک در جوامعی که از نظر پیشرفت اقتصادی در سطح پایین تری قرار دارند ، به سختی برقرار می شود . اقتصاد بازار با محدود کردن قدرت دولت ، و رفاه مالی با گسترش آموزش می توانند زمینه ساز تکثر و تقویت دموکراسی باشند . اصل نظریه بر این مدعاست که دموکراسی غربی یا همان لیبرالیسم سیاسی دارای ریشه های اجتماعی و خصوصا اقتصادی بوده است