محمدکاظم یوسف پور

این پژوهش بر آن است تا کهن الگوی مادر را به عنوان قوی ترین و حیاتی ترین کهن الگویی که در ناخودآگاه روان تأثیر شگرفی می گذارد، به منزله مهم ترین و بارزترین کهن الگوی شعر مقاومت افغانستان، نقد و بررسی کند و پس از شناسایی نمودهای آن، نسبت آنها را با اندیشه مقاومتی شعر پایداری بکاود. روش پژوهش مقاله توصیفی- تحلیلی با رویکرد محتوایی و با تکیه بر مطالعات کتابخانه ای است. نتایج پژوهش نشان می دهد که کهن الگوی مادر در شعر مقاومت افغانستان به صورت های گوناگون در دو دسته طبیعی (زمین، وطن، خورشید، دریا، آب و...) و واقعی (مادر، زن، حوا و...) جلوه یافته اند. نمودهای طبیعی آن سودمند و یا اهریمن خوی اند. فراخوانی کهن الگوی مادر در شعر مقاومت افغانستان به عواملی چون تجاوز روس و جنگ های درازدامن این کشور بازبسته است. شاعران در بازتاب خرابی ها، قحطی، ناباروری و زیانکاری برخاسته از جنگ، بازگویی درد و رنج ملت افغانستان و رسواسازی عاملین آنها، سیاه نمایی چهره های استعمارگرِ بیگانه و نکوهش خائنان داخلی حکومت دست نشانده، جنگ های درون مرزی، و ... سرانجام برای تشجیع مبارزان و ستایش قهرمانان و ایجاد روحیه ملی در دفاع از وطن، نیت مندانه، نمودهای کهن الگوی مادر را به کار می بندند. بررسی ها نشان دهنده آن است که کاربرد این میراث سنتی به شعر مقاومت غنا و ژرفا بخشیده است.

انصاری صوفی برجسته شیوه صحو و از علمای مشهور حنبلی است. زندگی اش در اهتمام بر نوشتن حدیث، ارشاد و بدعت ستیزی گذشت. او نیز مانند دیگر صوفیان هم عصر خود چون هجویری و قشیری، در آثار خود ضمن تبیین برخی از مسائل صوفیه، آرای حلاج را نیز انعکاس داده است. هدف مقاله معرفی همین آراست. این پژوهش سعی دارد تا با تلفیقی از روش های تحلیل گفتمان سه سطحی فرکلاف و لاکلو و موف به مطالعه بازنمایی چهره حلاج بپردازد. در بخش توصیف از فرانقش ِاندیشگانی دستور نظام مند هالیدی که برای بررسی فعل ها و فرایند ها مناسب است بهره گرفته ایم. نتایج بررسی نشان می دهد که از نظرگاه یک شیخ الاسلام حنبلی، در کلام حلاج هرآنچه به رعایت حدود شریعت مربوط می شود، مورد پسند است و عدم پایبندی به ظواهر شریعت نارضایتی او را در پی دارد. بااین همه شیخ الاسلام، حلاج را مستحق آن فرجام ناگوار نمی شمارد و آن اتفاق را محصول توطئه اهل کلام می داند. از منظر گفتمان تصوف نیز نظر خواجه عبدالله درباره حلاج تقریباً با دیدگاه دیگر صوفیان اهل صحو مشترک است. وی حلاج را در سیر الی الله صادق می داند، اما آشکارکردن رازهای صوفیان در بین عوام، ناسپاسی اش نسبت به استاد و مواردی ازاین دست را نمی پسندد و بدفرجامی او را نتیجه ناسپاسی به استاد می داند.

در میان تصحیح های پرشمار مثنوی معنوی، چاپ استاد محمدعلی موحد، آخرین و بی گمان برترین است. در این مقاله این اثر فاخر را، ضمن برشمردن مزیت های آن، در چهار محور ارزیابی کرده ایم: 1) تصحیح ابیات: در این بخش 14 مورد که عمدتاً به معنی و گاه به اعتبار ابیات درج شده از هامش نسخه ها مربوط اند بررسی شده است؛ 2) فاصله گذاری میان ابیات مثنوی: این کار به زعم نگارنده از مزیت های این چاپ و از لوازم برقراری ارتباط آسان تر خواننده امروزی با مثنوی است. در این بخش سیاست گذاری مصحح دانشمند در اعمال فاصله ها ارزیابی شده است؛ 3) رسم الخط: به زعم نگارنده، اتخاذ رسم الخط اندیشیده و یکدست در تصحیح متون، برمبنای آنچه فرهنگستان زبان فارسی تعیین کرده است، هم دستگیر خواننده در درست خوانی است و هم چاپ های متون کهن را از آشفتگی می رهاند. بعضی اشتباهات راه یافته در حروف چینی و عدم اتخاذ وحدت رویّه، ایرادهایی در چاپ استاد راه داده که ارتباط خواننده را با معنای اثر دشوار کرده است؛ 4) کاربرد نشانه های سجاوندی: در چاپ استاد به کارگیری نشانه ها، بدون افراط های معمول، نظرگیر است. در این مبحث، ضمن نشان دادن دقت های استاد، به اختصار، کاربرد نشانه ویرگول را بررسیده و به ذکر مواردی پرداخته ایم که ویرگول معنای بیتی را محدود کرده، یا خدشه ای به آن راه داده است. برای پرهیز از طول کلام، فقط دفتر اول مثنوی را مورد بررسی قرار داده ایم.