محمدرضا هدایتی

امروزه دیجیتال سازی اقتصاد با رویکرد ارتقای بهره وری، افزایش رشد اقتصادی و ایجاد اشتغال به عنوان یکی از رویکردهای غالب در اغلب کشورهای جهان درآمده است. با توجه به ساختارهای سنتی حاکم بر تولید و تجارت کشور و پایین بودن توان رقابتی اقتصاد که با پایین بودن نرخ رشد بهره وری، رشد اقتصادی نازل و نرخ بیکاری بالا به ویژه نرخ بیکاری دانش آموختگان همراه است؛ توسعه اقتصاد دیجیتالی برای حل بخشی از مشکلات کشور در ایران یک الزام و نه یک انتخاب است. هدف این پژوهش طراحی مدلی است که کشور را از یک اقتصاد مبتنی بر منابع به اقتصاد دیجیتالی انتقال دهد. با توجه به هدف این پژوهش، از «نظریه زمینه» استفاده می شود. در این روش اطلاعاتی که از طریق مصاحبه گردآوری می شود، منجر به تولید نظریه و مدل می شود. بر اساس این روش، داده های مورداستفاده در آن، تجربه ای و مبتنی بر دانش خبرگان است. برای تهیه، تدوین و طراحی مدل گذار در مرحله نخست ادبیات گذار مرور و بر اساس نتایج به دست آمده، بخشی از ابعاد مدل شناسایی شد. در مرحله دو از رویکرد پژوهشی «نظریه زمینه» که مبتنی بر کدگذاری است، استفاده شد. برای این منظور از روش تحقیق کیفی، دانش ضمنی خبرگان اقتصاد دیجیتال که در این عرصه فعالند، دریافت شد. روش کدگذاری دارای سه مرحله کدگذاری باز، کدگذاری محوری و کدگذاری انتخابی (گزینشی) است. حجم نمونه برای مصاحبه از خبرگان در چارچوب اشباع نظری، نهایی و متوقف شد و برای ارزیابی کیفیت و اعتبار یابی نتایج در روش تحلیل کیفی؛ معیارهای معرفی شده برای اعتبارسنجی در ادبیات، استفاده و از نرم افزار ATLAS.ti برای تحلیل یافته ها روش کیفی استفاده شد. درنهایت با تلفیق یافته های ادبیات و یافته های مصاحبه با خبرگان، مدل گذار براساس یک ساختار منطقی، طراحی و فرآیند تکاملی انتقال از وضع موجود به اقتصاد دیجیتال در ایران، شناسایی و معرفی شد. یافته ها موید این است که فرآیند تکاملی مدل کلان گذار به اقتصاد دیجیتال در ایران مبتنی بر مولفه هایی است که در ابعاد تفصیلی برای گام های شناسایی وضع موجود، فراهم کردن الزامات برای دستیابی به اقتصاد دیجیتالی، تبیین راهبردها و سیاست های رشد و توسعه اقتصاد دیجیتالی، شناسایی فرصت های پیش روی اقتصاد دیجیتالی، توسعه کاربردهای بخشی اقتصاد دیجیتالی و وضعیت مطلوب، یعنی دستیابی به اقتصاد دیجیتال، شناسایی و معرفی شده است.

  «علم مداری» یکی از ویژگی های بنیادین مکتب اسلام است. نگاه اسلام نسبت به علم و علم آموزی بود که مسلمانان علاوه بر کسب علوم اسلامی در مکان جغرافیایی خود در طول تاریخ به هر سرزمینی راه یافتند، از فراگرفتن علوم آن سرزمین نیر کوتاهی نورزیده و در برابر دانش دیگران بی اعتنایی نشان نداده تا در نتیحه از اواخر قرن هشتم تا اواخر قرن دوازدهم میلادی به مدت حداقل چهار قرن، جهان اسلام طلایه دار علم و دانش در سراسر گیتی شدند. پژوهش حاضر در پی آن است تا از طریق تعاملات علمی و فناوری ایران با کشورهای اسلامی و براساس نقشه راه راهبردی و جامع، مؤلفه علم و فناوری مسلمانان را ارتقا داده تا به بازگشت جهان اسلام به دایره قدرت در آینده دور، کمک مؤثر بشود.سؤال اصلی تحقیق عبارت است از: «نقشه راه راهبردی و جامعِ تعاملات علم و فناوری ایران با کشورهای اسلامی به منظور توانمندسازی مسلمانان و افزایش قدرت جهان اسلام در آینده بلندمدت، کدام است؟». فرضیه پژوهش این است که «به نظر می رسد تعاملات علم و فناوری ایران براساس نقشه راه راهبردی و جامع با کشورهای اسلامی، موجب توانمندسازی مسلمانان و افزایش قدرت جهان اسلام در آینده بلندمدت، خواهد شد».روش تحقیق این پژوهش، آمیخته(کمی و کیفی)/ توصیفی- تحلیلی و پیمایشی است و جمع آوری داده ها به روش کتابخانه ای و میدانی(پُرسشنامه و مصاحبه) صورت گرفته است.

خاورمیانه با آشوب روبه روست. این آشوبناکی، خاورمیانه را با تراکم فزاینده بحران های ملی، منطقه ای و بین المللی روبه رو کرده است. این بحران ها، چالش های متعدد ژئوپلیتیکی را علیه همگرایی و در نتیجه کاهش اقتدار کشورهای منطقه سبب شده است. موضوعی که ضرورت و اهمیت ارائه تصویری از آینده این چالش ها را برای مقابله با پیامدهای احتمالی ناشی از آنها برجسته کرده است. بنابه این ضرورت اساسی، این پژوهش به دنبال پاسخ به این پرسش محوری است که آینده محتمل نظم منطقه ای خاورمیانه در افق 2030 چگونه خواهد بود؟ این پژوهش که بنا به ماهیت خود اکتشافی است در راستای پاسخ به این پرسش با رویکردی آینده پژوهانه و تکنیک های آن مانند سناریونویسی فرآیندی 7 مرحله ای را اتخاذ کرده است. این روش، با بهرهگیری از نظرات نخبگانی در راستای روایی بیشتر سناریوها و شناسایی آینده های محتمل، دارای مزیت های برجسته ی است. مهمترین یافته پژوهش که بیشترین تطابق و سازگاری را نیز با واقعیت نظم منطقه ای خاورمیانه در افق2030 دارد، افزایش مداخله قدرت های جهانی و همین طور افزایش تنش و تضاد در بین دولت های منطقه خاورمیانه است.

بحران کووید-19، منجر به تأثیر منفی زیادی بر رشد اقتصادی کشورها و تعطیلی بسیاری از کسب وکارها شده است. این تأثیر به خصوص برای کشور ما که تحت تحریم های ناعادلانه اقتصادی نیز هستیم، دوچندان بوده است. لذا نظر به چالش های اقتصادی برهه کنونی، هدف این پژوهش، تحلیل الگوی رفتاری کسب وکارهای نوپای ایرانی که در شرایط اضطرار(بحران کرونا) موفق به بقا و حتی رشد خود شده اند می باشد. این پژوهش با رویکردی کیفی و با استفاده از روش مطالعه موردی از نوع طرح پژوهش قالبی یا مبتنی بر تمپلیت ، 12 کسب وکار نوپا در صنایع مختلف را مورد مصاحبه های عمیق نیمه ساختاریافته قرار داد. نتایج نشان می دهد، اتخاذ رفتارها و استراتژی های کارآفرینانه پیشگیری محور، مساله محور و فرصت محور، پیش و حین بحران و رفتارهای اکتشافی شامل پرسشگری، مشاهده گری، شبکه سازی و آزمایشگری، احتمال موفقیت کسب وکارهای نوپا را در شرایط اضطرار افزایش می دهد. این نتایج بینش های ارزشمندی برای محققین و کارآفرینان بالقوه در ارتباط با الگوهای رفتاری کسب وکارهای نوپای موفق در شرایط بحرانی ایجاد می نماید.

زیربنای اساسی یک کشور یا یک قطب جمعییت بزرگ در دستیابی به قدرت و ثروت کسب علم و فناوری و رسیدن به قله های «دانش و نوآوری»و سپس پیاده سازی و به کارگیری آن در جامعه است پژوهشگر از دیدگاه ها، معلومات و یافته های این اندیشمندان در پیشینه تاریخی تحقیق استفاده شایانی کرده است در این پژوهش طراحی و تدوین الگوی «نقشه راه توانمندسازی جهان اسلام در حوزه علم و فناوری و راه های میان بر توانمندسازی جامعه هدف در حوزه جغرافیایی چشم انداز نظام» با رویکرد «کارت امتیازی متوازن» (BSC) انجام شده است. پس از تجزیه و تحلیل اطلاعات به دست آمده با استفاده از مدل رویکرد متوازن و با استفاده از متدولوژی گسترش عملکرد کیفیت،«نقشه راه» ترسیم و «راه های میان بر راهبردی» مشخص و هم چنین پیشنهادهای مربوط در قالب سیاست ها و راهبردهای کلان با مدل های مفهومی لازم ارائه شد. در این مجال فقط به موضوع «محیط نگاری علم و فناوری در جهان اسلام» با چهار بخشِ پیشینه نظری در مورد روابط بین قدرت، قدرت ملی و سلطه با علم و فناوری؛ پیشینه کاوی پیشرفت علم و فناوری در دوران طلایی جهان اسلام و دو نمونه بارز آن؛ علل عقب افتادگی علمی مسلمانان در علم و فناوری؛ وضعیت کنونی علم و فناوری در کشورهای اسلامی، و جمع بندی و نتیجه گیری پرداخته می شود.

این پژوهش دو هدف عمده را دنبال کرده است؛ در قسمت اول، با بررسی نفوذ سیاسی- امنیتی آمریکا در سه نسل اول آن در جمهوری اسلامی ایران به این نتیجه رسیده که این سه نسل از نفوذ سیاسی- امنیتی به ترتیب تحت تأثیر رویکردهای واقع گرایی، لیبرالیسم و سازه انگاری قرار داشته و حتی با وجود پیچیدگی روش ها، در ساحت نیوتن و سیستم های ساده قرار می گیرند. اما ظهور فیزیک کوانتوم و تأثیر آن بر علوم اجتماعی باعث شد در نسل چهارم یا کوانتوم، نفوذ سیاسی- امنیتی آمریکا در ج.ا.ایران، رویکرد لیبیرالیسمِ سازه انگارنه واقع گرا پیدا کند که ویژگی های غالب آن «اَبرجایگزیدگی»، «ناپابرجایی»، «آشوبناک و پیچیدگی سیستمی» و «کل گرایی» است و خاصیت کوانتوم باعث شده در این الگو هرچیزی بستگی به هر چیز دیگر داشته باشد و شناخت آن را دچار معضل روش شناختی دشواری کند. در قسمت دوم پژوهش نیز با استفاده از نظریه ذهن کوانتومی الکساندر ونت به نحوه شکل دهی به ذهنیت نخبگان ایرانی در پذیرش برجام به عنوان مصداقی از نفوذ سیاسی- امنیتی آمریکا در ج.ا.ایران پرداخته شده است که تبعات سیاسی- امنیتی فراوانی تا امروز هنوز برای ایران داشته است. برای بررسی موضوع مورد مطالعه با اتخاذ رویکرد توصیفی- تحلیلی از روش مطالعه اسنادی استفاده شده و روش گردآوری اطلاعات و داده های مورد نیاز نیز کتابخانه ای بوده است. اسناد اصلی تحلیل در قسمت دوم تحقیق نیز نشریات آمریکایی در بازه زمانی مذاکرات هسته ای تا امضای برجام بوده است.

در این مقاله تلاش شده تا مفهوم «امر سیاسی» در معنایی متفاوت از امر اجتماعی مورد توجه قرار گیرد و ویژگی های جامعه سیاسی، به عنوان نوع خاصی از زندگی و روابط اجتماعی و بستر تحقق امر سیاسی بررسی شود. جامعه سیاسی در یونان باستان با ظهور دولت شهرهای یونانی شکل گرفت و با این رخداد، زندگی و روابط اجتماعی انسان یونانی صورت سیاسی پیدا کرد. این رخداد همواره مورد توجه فیلسوفان این دوره بوده و در فلسفه ارسطو که در آخرین سال های حیات پولیس های یونانی زندگی می کرد، به کمال خود رسید. در آثار ارسطو، شکل گیری دولت شهرهای یونانی و تمایز آن از اجتماعات پیش از آن، به نحو اساسی مورد توجه بوده و در تلاش او طرحی از جامعه سیاسی به بیان می آید. او انسان را ذاتاً حیوانی «سیاسی» می داند که در شهر زندگی می کند و بر این اساس، جامعه سیاسی را از دیگر اجتماعات انسانی که براساس ضروریات زندگی شکل گرفته اند، متمایز می کند. در این مقاله، شکل گیری دولت شهرهای یونانی و جامعه سیاسی در آن، با رجوع و تمرکز بر آرای ارسطو مورد توجه قرار گرفته است. براساس این تحقیق، شکل گیری دولت شهرهای یونانی، نه صرفاً با توسعه روابط پیش از آن، بلکه در گسستی از آن مناسبات رخ می دهد و تحولی بنیادین در زندگی انسان یونانی به وجود می آورد.