منیژه مقصودی

این مقاله که بر اساس یک تحقیق میدانی انجام گرفته است، پیرامون شناخت و بررسی یکی از شیوه-های درمان بومی ترکمن ها می باشد. شیوه های درمان بومی در میان ترکمن ها متعدد است. از پرخوانی تا دامارتوتان و «ایشانی» و برخی دیگر. این پژوهش متمرکز بر شیوه ی «ایشانی» می باشد. شیوه ی درمان «ایشانی» در میان زنان ترکمن یکی از عجیب ترین پدیده های فرهنگی است که از درون این فرهنگ برخاسته است. این آیین سبب می شود این فرهنگ که ریشه هایش در فرهنگ اقوام آسیای مرکزی است، استحکام یابد. در این مقاله ضمن بررسی آیین «ایشانی» به ویژگی های زنان درمانگر ترکمن می پردازیم و شخصیتی را که از درون این آیین متحول شده است، مشاهده می کنیم. درمان های بومی به صورت مجموعه ای از تکنیک ها و ابزارهای گوناگون است که به صورت آیین و مراسمی خاص اجرا می شود. شفا و درمان بومی همواره به شیوه های سنتی در میان جوامع وجود داشته است. انسان و بیماری و یافتن راه های نجات از درد با فرهنگ انسان عجین بوده است. اطلاعات دانش بومی جوامع حاکی از شیوه های درمان بومی است. کشف، شناخت، بررسی و ثبت دانش بومی از سویی کمک به شناخت عمیق تر گوشه های تاریک و پنهان فرهنگی می کند و از سوی دیگر باعث شناخت شیوه های درمانی می شود که در هر اقلیمی شکل گرفته و متناسب با ویژگی های آن جامعه رشد نموده است. یکی از جنبه های درمان بومی این است که بیمار درمانگر را به چشم یک شفادهنده و رابطی میان جهان ماورایی و این جهان می نگرد. از نظر افراد بومی درمان جزء وظایف درمانگر نیست بلکه درمان گر واسطه ای است برای شفای بیمار. شفا در رابطه با نیروهای ماوراءالطبیعه قرار دارد و در باورها و اعتقادات مردم، شفا همواره جایگاه خاصی داشته است. این مقاله به شیوه ی درمان بومی تحت عنوان: «ایشانی» می پردازیم. درمان گران بومی که از شیوه ی «ایشانی» استفاده می کنند به نام «ایشان» در بین ترکمن ها شناخته میشوند. شیوه «ایشانی» از جمله آیین های درمانی است که با سایر درمان های بومی ترکمن ها خصوصاً «پرخوانی» تفاوت بسیاری دارد. در حالی که شیوه «پرخوانی» بیشتر متمرکز بر فرهنگ شامانی، آیین به جا مانده از زمانی که ترکمن ها با سایر اقوام مرکزی در آسیای میانه ساکن بودند، حکایت می کند، آیین «ایشانی» برتافته از فرهنگ اسلامی است و عجین با باورها و اعتقادات مذهبی است. این مقاله متمرکز بر معرفی این آیین درمان بومی ترکمن ها است.

تلاقی دو فرهنگ شامانی و اسلامی را در جامعه ترکمن ایران می توان مشاهده کرد. این آمیختگی فرهنگی به طور مشخص در شیوه های گوناگون درمانگری بومی خود را نشان می دهد. شیوه های درمانگری بر وی طیفی از تغییرات و تفاوت ها جای می گیرند؛ در یک سوی طیف پرخوانی و سوی دیگر ایشانی قرار دارد که اولی به فرهنگ شامانی و دومی به فرهنگ اسلامی نزدیک است. در این مقاله به معرفی این دو شیوه درمانگری و مقایسه بین آنها می پردازیم. مطلب مورد تاکید این مقاله رابطه خاص و مستقیم میان درمانگر و نیروهای ماوراءالطبیعه و کمک گرفتن از این نیروها برای درمان بیمار است که در تعیین ماهیت شامانی شیوه پرخوانی، از اهمیت اساسی برخوردار است و شیوه پرخوانی را از شیوه ایشانی و دیگر شیوه های درمانگری بومی که رابطه مستقیم با نیروهای ماوراءالطبیعه را نفی می کنند، متمایز می سازد. سه نکته در درمانگران قابل بررسی است: 1) تعداد زنان درمانگر به طرز شگفت آوری بیش از مردان درمانگر است، 2) زنان درمانگر ترکمن جایگاه ویژه و مهمی در جامعه مردسالار ترکمن دارند و 3) تأثیرپذیری از ارزش های انقلاب اسلامی بر روی زنان درمانگر یکسان نبوده است، ایشان ها بسیار تأثیر پذیرفته اند درحالی که پرخوان ها کمتر تحت این تأثیرات قرار گرفته اند.