فاطمه قره حسنلو

کودک همسری یکی از آسیب های اجتماعی حوزه کودکان در دهه های اخیر است. بااین حال، نگاهی جامع به این مسئله در مطالعات کمتر به چشم می خورد و این مقاله تبیین پیشایندها، پیامدها و استراتژی های کنشگری کودک همسری را مدنظر دارد. در این تحقیق کیفی، ضمن مرور نظام مند ادبیات پژوهشی شامل ۲۶ منبع فارسی و لاتین، داده ها گردآوری و با روش فراتحلیل کیفی و استفاده از دستورالعمل PRISMA مورد تحلیل قرار گرفته است. با توجه به تحلیل داده ها، پیشایندهای کودک همسری از چهار جنبه اجتماعی-اقتصادی، فرهنگی، روان شناختی و آموزشی قابل تبیین هستند. پیامدهای کودک همسری نیز در قالب چهار دسته عوامل مرتبط با سلامت جسمی، پیامدهای اجتماعی، خانوادگی، روحی و روانی ساختاردهی شده اند. استراتژی های کنشگری افراد نیز در دو دسته منفعلانه و فعالانه قرار گرفته اند. استراتژی های منفعلانه مواردی همچون بی تفاوتی نسبت به زندگی مشترک، خروج از رابطه، خودآزاری و انزواطلبی است؛ درحالی که استراتژی های فعالانه مواردی مانند اقدامات تلافی جویانه، مشاوره گرفتن، درمان پزشکی، خشونت علیه کودکان و خودکشی را دربرگرفته است. با توجه به یافته ها، اتخاذ رویکردی جامع و چندوجهی برای مقابله با کودک همسری شامل تلاش برای رفع پیشایندهای کودک همسری، حمایت از قربانیان و توانمندسازی آن ها برای کنشگری فعال ضروری است. همچنین، با ارتقای آگاهی عمومی، زمینه برای تغییر نگرش ها در مورد کودک همسری فراهم و با همکاری بین بخشی و تدوین قوانین و سیاست های مؤثر، آثار زیان بار این پدیده از چهره جامعه زدوده می شود.

پژوهش حاضر باهدف واکاوی بسترها و زمینه های شکل دهنده نابرابری جنسیتی در بازارکار و اشتغال و با استفاده از رویکرد کیفی پدیدارشناختی و مبتنی بر تجربیات زیسته زنان ساکن شهر تهران انجام شده است. به این منظور، با 23 زن 18 تا 68 ساله که به روش نمونه گیری هدفمند انتخاب شده اند، مصاحبه های نیمه ساختاریافته انجام شد تا بسترها و زمینه های شکل دهنده نابرابری جنسیتی در بازار کار و اشتغال واکاوی گردد. در مرحله تحلیل داده ها، از روش تحلیل داده کلایزی استفاده شده و فرایندکدگذاری متن مصاحبه ها به صورت دستی انجام شده است. درمجموع 3 مقوله اصلی، 10 مقوله فرعی و 59 مفهوم استخراج شد. یافته های پژوهش نشان می دهد که سه مقوله «باور به تقسیم کار جنسیتی»، شامل مقوله های فرعی «نان آوری مردان»، «زنانگی و الزامات آن» و «جایگاه زنان در عرصه خصوصی»، «نهادینه شدن فرودستی زنان»، شامل مقوله های فرعی «جامعه پذیری زنان»، «سلطه پذیری زنان» و «باورها و کلیشه های جنسیتی مردمحورانه» و درنهایت مقوله اصلی «سیطره الگوی مردانه»، شامل مقوله های فرعی؛ «اعتقاد به برتری مردان»، «سلطه جویی مردان»، «توانمندپنداری ذاتی مردان» و «نادیده گرفتن توانمندی زنان در عرصه بازارکار و شغل»، بسترها و زمینه های شکل دهنده این پدیده هستند که با بستر فرهنگی حاکم بر جامعه و خانواده تداوم پیداکرده و دائم تولید و بازتولید می شوند.