سورن مصطفایی

استبداد شرقی یکی از نظریه های شرق شناسانه ای است که درپی توضیح شرق از دیدگاه غربی است. در این پژوهش به بررسی نظریه ی استبداد شرقی ویتفوگل از منظر تفاوت های جغرافیایی در ایرانِ پیشامدرن پرداختیم. مبانی نظری و روش شناسی این پژوهش تحت تاثیر مکتب تاریخ نگاری آنال، با تاکید بر تفاوت های جغرافیایی نوشته شده است. انجام این پژوهش به صورت کتابخانه ای بوده و یافته های آن از آثار نویسندگان ایرانی استخراج شده است. برای نشان دادن چگونگی مواجهه ی صاحب نظران ایرانی با نظریه ی استبداد شرقی، سنت مردم شناسی (تاریخ نگاری میدانی) مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته که در این سنت آثار جواد صفی نژاد و مرتضی فرهادی، مورد تاکید قرار گرفته است. حاصل این پژوهش، مشخص شدن نسبت صاحب نظران ایرانی و نظریه ی استبداد شرقی است. براساس یافته های این پژوهش، سنت تاریخ نگاری میدانی روایتی متفاوت از سازوکار کشاورزی، زمین داری و آبیاری در نقاط مختلف ایران بدست می دهد که متفاوت با پیش فرض ها و بنیادهای نظریه ی استبداد شرقی ویتفوگل است و می تواند مقدمه ای برای نگارش تاریخ میدانی و تاریخ های محلی باشد و مواد نگارش تاریخ های انتقادی را فراهم آورد.

خسته نباشید 1 ، فیلمی با مضامین مواجهه فرهنگ ها، حفظ زیست بوم، پاسداشت میراث فرهنگی، حافظه و خاطره است. این مقاله، با مروری بر دیگری در ادبیات فارسی و فیلم های سینمایی نشان داد که دیگری، چه در دوران پیشامدرن و چه در دوران مدرن، پدیده مهمی برای هنرمندان، نویسندگان، شاعران و به ویژه فیلمسازان بوده است. در مبانی نظری، دیگری در ادبیات علوم اجتماعی و تکوین دیگری در دوران مدرن مرور شد. یکی از مسائل اساسی که کمتر به آن توجه شده، تبدیل شدن شرق، به دیگریِ غرب و ممکن شدن استعمار است؛ چراکه استعمار تنها ابعاد نظامی و سیاسی نداشت و واجد وجوه فرهنگی و روانی عمیقی بود. همچنین دوران مدرن موجب شد احساسات، عواطف و طبیعت به حاشیه رانده شود. در این مقاله از روش تحلیل محتوای کیفی، نوع مضمونی، بهره گرفته شد. خسته نباشید روایتی از هم سرنوشتی برآمده از رنج، و احساساتی که درک می شوند؛ از خاطراتی فراموش شده، که به یاد آورده می شوند و از تمدنی در مجاورت کویر و در هماهنگی با آن است. انسان هایی که در ابتدا، قابلیت ستیز و نزاع با یکدیگر را دارند، اما زمانی که از داستان هایِ مشترکِ برآمده از رنجِ همدیگر مطلع می شوند، به رغم نداشتن زبانی مشترک، شیوه همدلی را برمی گزینند. آن ها اگر در ابتدا به خاطر پول با یکدیگر همسفر شده بودند، سپس به خاطر دوستی و رفاقت و هم سرنوشتی و داستان های مشترک، برای به دست آوردن تجاربی جدید و بدون مقصدی مشخص، باهم، همراه می شوند، تا شاید رنگ آسمان جاهای دیگر را به چشم ببینند.

استبداد شرقی به همراه فئودالیسم، شیوه تولید آسیایی و پاتریمونیالیسم از جمله نظریه هایی هستند که سعی در تعمیم گزاره های عام خود به تاریخ ایران را دارند. خاستگاه پیدایش این نظریه ها ایران نیست و مسائل خاص اجتماعی و فرهنگی جامعه ایران را در نظر نمی گیرند. اگر چه شباهت هایی میان استبداد شرقی و دوره هایی از تاریخ ایران وجود دارد، اما مسائلی نیز از دید آن پنهان مانده است. به ویژه در نقاط خشک و حاشیه های کویر مثال های نقض آن را می توان یافت. قنات و بنه الگوهای زیست متفاوتی را ایجاد کرده بودند که پیامد آن تمرکززدایی و پراکندگی بود که عکس ایده اصلی ویتفوگل در کتاب استبداد شرقی است. در این مقاله کوشش خواهیم کرد تا با بازخوانی تطبیقی کتاب استبداد شرقی ویتفوگل و با استفاده از منابع تاریخی و تحقیقات مردم شناسی، به کشاورزی، شیوه های آبیاری و ساخت سنتی همکاری در قالب بنه و تاثیر آن بر زیست و زندگی انسان ایرانی بپردازیم

این مقاله به رابطه انسان و طبیعت در اندیشه و شعر سهراب سپهری و مهدی اخوان ثالث می پردازد. دو دفتر «صدای پای آب» و «حجم سبز» از سپهری و سه دفتر «زمستان»، «آخر شاهنامه» و «از این اوستا» از اخوان ثالث انتخاب گردیده است. در این مقاله از برخی نظریه پردازان مکتب رمانتیسم، به خصوص ژان ژاک روسو استفاده شده است. رویکرد این پژوهش بین رشته ای و روش آن تحلیل محتوای کیفی از نوع مضمونی، که نخست به شیوه قیاس به ردیابی مفاهیم ملاحظات نظری پرداخته که از مهم ترین آن ها می توان به نظم مندی طبیعت اشاره کرد که در اشعار سپهری حضور پررنگی دارد. دوم به شیوه استقرا، مفاهیم و مقولاتی را که در پیوند با رابطه انسان و طبیعت بوده و در ملاحظات نظری نیامده، استخراج شده است. با تکیه بر این دو منطق پژوهشی و کاربست روش تحلیل محتوای مضمونی دو سازه مفهومی «طبیعت گرایی» و «دگردیسی رابطه انسان و طبیعت» به دست آمد که بین اشعار سپهری و اخوان ثالث مشترک است، اما هر کدام تلقی خاص خود را نسبت به این مفاهیم دارند. وجه ممیزه اشعار سپهری در این مورد توجه به تمامی عناصر طبیعی و ارجح ندانستن یکی بر دیگری یا به عبارت روشن تر، اهمیت به «کلیت طبیعت» و در اشعار اخوان ثالث، «هم سرنوشتی انسان و طبیعت» است. گذشته از این، نوع مواجهه سپهری و اخوان ثالث با طبیعت، در تضاد با زمانه آن ها و در تقابل با گفتمان حاکم و اندیشه پیشرفت مسلط بر آن قراردارد.

مدرنیته با تغییرات متعددی در زیست جهان انسان همراه بود، که یکی از مهم ترین آن ها، تغییر رابطه انسان و طبیعت بود که پیامدهای آن را می توان در عرصه های گوناگون ردیابی کرد. با آشکار شدن صدمات و نتایج منفی تسلط انسان بر طبیعت، مقاومت هایی نیز در برابر این دخالت های بشری شکل گرفت. واکنش ها و اعتراضات نویسندگان، شاعران، روشنفکران، فیلم سازان و عالمان علوم انسانی و اجتماعی در برابر این تغییرات و دست اندازی ها در ایران، از نیم قرن پیش آغاز شده است. در این مقاله کوشش کردیم تا، انتشار فیلم تالان را بهانه ای برای مطرح کردن دوباره این پرسش های اساسی قرار دهیم. پرسش های بنیادینی که تالان نیز کم وبیش با آن ها دست به گریبان است. پرسش دیگر اینجاست که آیا پیش ازاین در فیلم های دیگر، شاهد مطرح شدن چنین پرسش هایی نبوده ایم؟ آیا پیش ازاین، نویسندگان، شاعران و عالمان علوم اجتماعی، مبانی پیشرفت و مکتب نوسازی را به چالش نکشیده و موردنقد قرار نداده بودند؟ این مقاله کوشش دارد تا با فیلم همراه شود و برخی مسائل مطرح شده در آن را به گونه ای دیگر مطرح سازد. تالان با به تصویر کشیدن کمی ها و کاستی ها، با تصویر شاعرانه ای از امید به اتمام می رسد، این مقاله نیز در پی آن است تا به پشتوانه های فرهنگی امید در پهنه جغرافیای کویری ایران نگاهی دوباره بیفکند