فاطمه میرغفاری

در قرن حاضر تحت عنوان قرن دانایی، توسعه فناوری اطلاعات در نظام آموزشی کارآمد یک ضرورت غیر قابل انکار بوده و گامی بسیار اساسی در اصلاحات آموزشی محسوب می گردد. پژوهش پیش رو از حیث هدف کاربردی است، رویکرد پژوهش کیفی و روش پژوهش فراترکیب می باشد. برای انجام این پژوهش، مراحل هفت گانه ی سندلوسکی و بارسو (2007) که از جامعیت لازم برخوردار است استفاده گردید. به منظور اطمینان و اعتباربخشی به فرایند جستجو و دستیابی به یافته های پژوهش، تیم متخصص شامل چهار نفر از متخصصان مدیریت آموزشی و دو نفر متخصص برنامه ریزی درسی، اعضای تیم فراترکیب پژوهش را تشکیل دادند. برای مضمون فراگیر سیاستگذاری برنامه درسی فناورانه، 7 مضمون سازماندهنده شامل آگاهی سیاست گذاران بر مفهوم کارکردی فناوری اطلاعات، اجرای عمیق سیاست ها در سطح عملیاتی فناورانه، شناخت نتایج حاصل از توسعه پایدار در فناوری، برنامه ریزی اصلاح ساختار تعلیم و تربیت متناسب با فناوری، برنامه ریزی آموزش و پرورش منطبق بر جهانی سازی فناوری، اصلاح برنامه ی درسی و اتخاذ سیاست های متناسب با اولویت های فناورانه، تبیین اثرات و پیامد های سیاستگذاری فناورانه گردآوری و در مجموع تعداد 50 مضمون پایه شناسایی و روایی و پایایی تایید شد. تغییرات جهانی فناوری و تأثیرات بالقوه ی آن را بر روی سیاستگذاری برنامه درسی فناورانه پیامدهایی شامل همکاری های فراملیتی و فرامرزی در شبکه های ارتباطی جهانی، فرصت سازی توسعه اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی، تعالی سازی فنی از دیدگاه عملکردی، امکان یکپارچه سازی دانش و مهارت های فناوری و تبدیل افراد به یادگیرندگان مستقل دارا می باشد.

دریافت تجربیات دسته اول یا تجربه زیسته تنها از طریق مصاحبه با افرادی صورت می گیرد که خود این تجربه را داشته اند. با شیوع ویروس کرونا و تعطیلی مدارس از بهمن ماه 1398، دانش آموزان پایه دوازدهم برای شرکت در آزمون سراسری ناگزیر از تلاش بیشتری شده اند. هدف اصلی از انجام پژوهش حاضر، فهم تجربه زیسته دانش آموزان پایه دوازدهم برای آمادگی شرکت در آزمون سراسری دانشگاه ها در بحران کرونا بوده است که با استفاده از روش پدیدارشناسی اجرا شده است. روش گردآوری اطلاعات، استفاده از مصاحبه نیمه ساختمند بوده است. بر این اساس، با رویکرد نمونه گیری هدفمند و روش معیار، دانش آموزان پایه دوازدهم، انتخاب و بر اساس اشباع نظری در نهایت، 14 نفر مصاحبه شده اند. تحلیل مصاحبه ها، با استفاده از الگوی کلایزی و روش تحلیل مضمون انجام شده است. پس از استخراج و دسته بندی موضوعی، در دو مضمون اصلی و هشت مضمون فرعی شامل چالش های آموزشی (مشتمل بر چهار مضمون فرعی استفاده از مشاوران درسی، تفاوت محتوای درسی با مطالب ارائه شده در شبکه آموزش، کاهش رقابت و کاهش اثربخشی یادگیری) و چالش های فردی (مشتمل بر چهار مضمون فرعی بی انگیزگی، افزایش هزینه تحصیل، عدم تمرکز و افزایش زمان مطالعه) طبقه بندی شده اند. بحران کرونا موجب شکل گیری چالش ها و بروز نیازهای متفاوتی در دانش آموزان متقاضی شرکت در آزمون سراسری شده که باید مورد توجه و تحقق برنامه ریزان، معلمان و والدین قرار گیرد.

هدف پژوهش حاضر، طراحی و اعتباریابی الگوی شایستگی های دیداری- فضایی دانش آموزان در درس ریاضی ویژه آموزش های مجازی بود. این پژوهش جزء پژوهش های ترکیبی، از نوع اکتشافی متوالی و مدل طبقه بندی بود که در دو مرحله کیفی و کمّی اجرا شد. بخش کیفی با استفاده از روش فراترکیب تبدیلی و طی شش مرحله ساندلوسکی و باروسو (2007) انجام گرفت. الگوی شایستگی های دیداری- فضایی دانش آموزان در درس ریاضی در قالب دو شایستگی مربوط به دانش آموزان و شایستگی مربوط به معلمان طراحی شد. سپس، بخش کمّی به منظور اعتباریابی الگوی یادشده تعریف شد. بخش کمّی با استفاده از روش توصیفی پیمایشی و مقیاس محقق ساخته انجام گرفت. جامعه آماری این بخش معلمان دوره ابتدایی بود که ابزار در بین 65 نفر از معلمان دوره ابتدایی شیراز توزیع شد. به منظور تعیین اعتبار مقیاس، از روش اعتبار محتوا و محاسبه شاخص های نسبت روایی محتوا و روایی محتوا استفاده شد. پایایی ابزار نیز توسط روش همسانی درونی محاسبه شد. داده های کمّی با استفاده از روش تحلیل عاملی تأییدی تجزیه و تحلیل شدند. بر اساس یافته ها، شایستگی های دیداری- فضایی دانش آموزان دوره ابتدایی در در دو مضمون اصلی «شایستگی های مرتبط با دانش آموزان» مشتمل بر هفت مضمون فرعی «مهارت های شناختی»، «عملکرد ذهنی»، «قدرت یادگیری»، «ساخت فضای ذهن»، «درک الگو»، «حافظه تصویری» و «توانایی شبیه سازی» و «شایستگی های مرتبط با معلمان» مشتمل بر سه مضمون فرعی «تهیه محتوای مناسب»، «مهارت های تدریس» و «طراحی آموزشی» طبقه بندی شدند که از اعتبار برخودار بود.

هدف مقاله طراحی چارچوب برنامه درسی دوره ابتدایی در بحران همه گیری بیماری کرونا بود. این پژوهش کیفی با استفاده از روش شش مرحله ای ساندلوسکی و باروسو انجام شد. 29 منبع پژوهشی مرتبط، مبنای تحلیل قرار گرفت که نتیجه آن استخراج پنج محور اساسی برنامه درسی دوره ابتدایی در بحران کرونا شامل هدف، محتوا، نقش معلم، نقش فراگیران و نقش دولت است. اعتبار داده ها با استفاده از تکنیک های اعتبارپذیری، انتقال پذیری و هم سوسازی داده ها و اعتمادپذیری به داده ها نیز با هدایت دقیق جریان جمع آوری اطلاعات و هم سوسازی پژوهش گران تأیید شد. بر اساس نتایج پژوهش، اهداف این برنامه درسی باید با توجه به شرایط جدید، با رویکرد استمرار آموزش و تحقق اهداف یادگیری در نظر گرفته شوند. محتوای این برنامه مشتمل بر آموزش همزیستی با کرونا، آموزش تئوری و عملی و تقویت شایستگی های اجتماعی-عاطفی می باشد.  

هدف پژوهش حاضر شناخت شایستگی های شهروند جهانی هم زیست با کرونا در نظام آموزش و پرورش است. بدین منظور پژوهشی کیفی به شیوه فراترکیب با استفاده از روش شش مرحله ای ساندلوسکی و باروسو (2007) انجام شد. به منظور انجام مرور نظام مند پنج پایگاه داده به زبان انگلیسی «اسکوپوس»، «امرالد»، «ساینس دایرکت»، «اشپرینگر» و «پروکوئست» برای مطالعات خارجی و دو پایگاه داده به زبان فارسی «پایگاه نشریات کشور» و «پایگاه اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی» انتخاب شدند و مقالات مرتبط در بازه زمانی سال های 2019 تا 2020 جمع آوری شد (31 مقاله). در تجزیه و تحلیل به شیوه شبکه مضامین با واژه های کلیدی مرتبط با هدف پژوهش 23 مضمون پایه (یادگیری مجازی، آموزش مجازی، یادگیری از راه دور، ارزیابی الکترونیکی، ...)، پنج مضمون سازمان دهنده (آموزش مجازی، حوزه های تفکر، آگاهی های بهداشتی، راهبردهای خودحفاظتی، مسئولیت پذیری) و سه مضمون فراگیر (دانش، مهارت، و نگرش) به دست آمد.

هدف پژوهش حاضر، طراحی چارچوب شایستگی های سواد بدنی مورد نیاز دانشجویان بود. این پژوهش کیفی با استفاده از روش شش مرحله ای ساندلوسکی و باروسو (2007) انجام شده است. تیم فراترکیب متشکل از سه نفر متخصص برنامه ریزی درسی، یک نفر متخصص در حوزه تربیت بدنی و یک نفر متخصص در روش پژوهش فراترکیب بود. 27 منبع پژوهشی مرتبط، مبنای تحلیل قرار گرفت که نتیجه آن استخراج 11 شایستگی سواد بدنی دانشجویان و دسته بندی آنها در سه مضمون اصلی شایستگی های فردی (توانایی شناختی، توانایی عملی، توانایی عاطفی و مشارکت در فعالیت های بدنی)، شایستگی های دانشگاهی (امکانات آموزشی، ویژگی های اساتید، محیط آموزشی، خانواده و گروه همسالان) و شایستگی های اجتماعی (بافت فرهنگی جامعه، سیاست ها و رسانه های جمعی) است. اعتبار داده ها با استفاده از تکنیک های اعتبارپذیری، انتقال پذیری و هم سوسازی داده ها و اعتمادپذیری به داده ها نیز با هدایت دقیق جریان جمع آوری اطلاعات و هم سوسازی پژوهشگران تأیید شد. پژوهش حاضر با ارائه چارچوب شایستگی های سواد بدنی مورد نیاز دانشجویان، اهمیت و ضرورت آموزش سواد بدنی را در نظام آموزش عالی نشان داده و آن را به عنوان عاملی مهم و ضروری برای مشارکت فعال در جوامع، توسعه و حفظ سلامت معرفی نموده است.

هدف پژوهش حاضر واکاوی تجارب زیسته معلمان از چالش های تغییر آموزش سنتی به آموزش مجازی در دوران شیوع ویروس کرونا بود. این پژوهش جزء پژوهش های کیفی و از نوع پدیدارشناسی توصیفی هوسرل بود که براساس الگوی هفت مرحله ای کلایزی انجام شد. مشارکت کنندگان بالقوه در این پژوهش معلمان ابتدایی شاغل به تدریس در شهر شیراز در سال تحصیلی 1400-1399 و ابزار پژوهش مصاحبه نیمه ساختاریافته بود. برای انتخاب آزمودنی ها از رویکرد هدفمند ملاکی و معیار اشباع نظری استفاده شد و نهایتاً 16 معلم در گروه مشارکت کنندگان قرارگرفتند. تجزیه و تحلیل داده ها با استفاده از روش تحلیل مضمون صورت پذیرفت. پس از استخراج و دسته بندی موضوعی، دو مضمون فراگیر 1- چالش های غیرسازنده مشتمل بر مضامین سازمان دهنده مهارت های تدریس و آموزش در فضای مجازی، تجهیزات و زیرساخت های فضای مجازی، ارتباط معلمان با خانواده ها و نگرش های مربوط به استفاده از فضای مجازی و 2- چالش های سازنده: مشتمل بر مضامین سازمان دهنده فرصت های آموزشی و فرصت های روان شناختی شناسایی شدند. اعتبار داده ها با استفاده از تکنیک های تأییدپذیری از طریق خودبازبینی پژوهش گران و اعتمادپذیری با هدایت دقیق جریان جمع آوری اطلاعات و هم سوسازی پژوهش های مرتبط تعیین شد. با توجه به نتایج حاصله، ضرورت پذیرش آموزش مجازی با تمامی محاسن مربوط به آن و حذف نقاظ ضعف و مشکلات مربوط به آن امری انکارناپذیر است.

به دلیل همه گیری ویروس کرونا، اکثریت دانش آموزان در بیش از 150 کشور با تعطیلی مدارس در کشورشان روبرو شدند و این موضوع والدین را با شرایط پیش بینی نشده و تغییر نوع آموزش فرزندانشان مواجه ساخت. هدف از این پژوهش ارزیابی نگرش سلامت محور والدین دانش آموزان ابتدایی به بازگشایی مدارس در بحران کرونا بوده است. این پژوهش از نوع توصیفی بوده که به روش پیمایشی اجرا شده است. جامعه آماری شامل تمامی والدین دانش آموزان ابتدایی شهر شیراز بوده است. تعداد 195 نفر از والدین با استفاده از روش نمونه گیری خوشه ای مرحله ای انتخاب شدند. ابزار جمع آوری اطلاعات، پرسشنامه مجتمع آموزشی اوکفیلد بوده است. داده ها با استفاده از آزمون های تک نمونه ای ویل کاکسون و فریدمن تجزیه و تحلیل شدند. نتایج نشان داد والدین نسبت به شرکت فرزندانشان در کلاس های حضوری نگرش منفی اما نسبت به امکان حمایت از آموزش فرزندان خود، تضمین سلامت و امنیت فرزندشان و کارکنان مدرسه و الزام فرزندشان به استفاده از ماسک در حالی که قادر به حفظ فاصله اجتماعی با یکدیگر نیستند نگرش مثبتی داشتند. در نهایت اینکه والدین تمایل به آموزش غیرحضوری کودکان خود، با هدف تامین سلامت آنان و محافظت آنان در برابر بیماری کرونا، دارند. حتی با نحوه ترکیبی آموزش مجازی و غیر مجازی یا تقسیم دانش آموزان به گروه های کوچک و حضور در روزهای متفاوت در کلاس درس نیز موافق نیستند.

هدف پژوهش حاضر شناسایی ویژگی های معلم اثربخش در آموزش مجازی دوران کرونا بوده است. طرح این پژوهش سنتز پژوهی کیفی، از نوع فراترکیب تبدیلی است و با استفاده از روش شش مرحله ای ساندلوسکی و باروسو انجام شده است. در طی مراحل، ضمن انتخاب تیم فراترکیب، سوال پژوهش و معیارهای شمول مقالات مشخص شدند و طی جستجوی نظام مند منابع در پایگاه های اطلاعاتی لاتین، با توجه به معیار خروج 45 مقاله اصیل انتخاب شدند. سپس ضمن استخراج مضامین پایه، تعداد 54 مضمون پایه تثبیت شد که در 8 مضمون سازمان دهنده سطح اول و سپس 3 دسته مضامین سازماندهنده سطح دوم شامل حضور شناختی(توسعه مفاهیم خود در دانش آموز، درگیری شناختی دانش آموزان، پشتیبانی فعالیت های دانش آموز)، حضور اجتماعی(توانایی ایجاد فعالیت های گروهی، توانایی مدیریت فعالیت های گروهی حین تدریس) و حضور تدریس(مهارت در ساماندهی دانش تدریس خود، شناخت مفاهیم نظری تدریس در محیط های الکترونیکی، طراحی و اجرای تدریس الکترونیکی) تبدیل شدند. در نهایت تمامی مضامین مذکور در قالب مضمون فراگیر ویژگی های معلم اثربخش در آموزش مجازی، ارائه شدند. همچنین با استفاده از تکنیک های اعتبارپذیری و انتقال پذیری، اعتبار یابی یافته ها انجام شد. ماهیت نقش تسهیلگری معلم در آموزش های مجازی دوران کرونا و توجه متولیان امر آموزش به تغیرات امر تعلیم و تربیت و گرایش آن به سمت آموزش الکترونیکی، آنان را به بازنگری روال های آموزشی معطوف و ترغیب می کند.

معلمان رکن اساسی در فرایند یاددهی- یادگیری هستند، لذا از تجربیات زیسته آن ها می توان اطلاعات مفید و گران بهایی استخراج کرد. هدف اصلی از انجام پژوهش حاضر، فهم تجربه زیسته معلمان دوره ابتدایی از احساس مهم بودن بود. این پژوهش کیفی با استفاده از روش پدیدارشناسی اجرا شد. روش گردآوری اطلاعات استفاده از مصاحبه های نیمه ساختمند بود. بر این اساس، از بین معلمان دوره ابتدایی، 14 نفر، بر اساس معیارهای ورود به پژوهش، انتخاب شدند. شرط انتخاب، تمایل به شرکت در پژوهش و دارابودن حداقل 10 سال سابقه معلمی در دوره ابتدایی بود. در ابتدای هر مصاحبه، ضمن جلب توجه و علاقه مندکردن معلمان به موضوع، در مورد هدف های پژوهش توضیحاتی داده شد. مصاحبه ها بین 30 تا 45 دقیقه انجام و روی نوار ضبط شد. تحلیل مصاحبه ها، با استفاده از الگوی کلایزی و روش تحلیل مضمون انجام شد. پس از استخراج و طبقه بندی موضوعی، یافته ها در سه مقوله اصلی و نه مقوله فرعی؛ «تأثیرگذاری بر دانش آموزان» مشتمل بر سه مقوله فرعی تأثیر بر موفقیت تحصیلی، تأثیر احساسی و اجتماعی و تأثیر بر اهداف تحصیلی، «خودباوری» مشتمل بر سه مقوله فرعی درک هویت اجتماعی، رضایتمندی از شغل معلمی و احساس ارزشمندی و «احساس تعلق به نظام تعلیم وتربیت» مشتمل بر سه مقوله فرعی درک حمایت اجتماعی، پرورش دانش آموزان و عامل ایجاد تغییرات طبقه بندی شد. بررسی تجارب معلمان دوره ابتدایی نشان داد که معلمان با احساس مهم بودن از انجام وظیفه خطیر تدریس، مانع از فرسودگی روانی خود شده و بخشی از نیازهای اجتماعی آنان ارضا خواهد شد.

هدف پژوهش حاضر، طراحی و اعتباریابی چارچوب برنامه درسی ذهن شاد در دوره ابتدایی بود. این پژوهش جزء پژوهش های ترکیبی، از نوع اکتشافی متوالی و مدل طبقه بندی بود که در دو مرحله کیفی و کمّی اجرا شد. بخش کیفی با استفاده از روش فراترکیب تبدیلی و طی شش مرحله ساندلوسکی و باروسو (2007) انجام شد. منابع گردآوری داده ها در بخش کیفی هفت پایگاه داده «اسکوپوس»، «امرالد»، «ساینس دایرکت»، «اشپرینگر» و «پروکوئست»، «پایگاه نشریات کشور» و «پایگاه اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی» بودند. داده ها با استفاده از روش کدگذاری تجزیه و تحلیل شدند. چارچوب برنامه درسی ذهن شاد در دوره ابتدایی شامل عناصر اهداف (درک شادی به عنوان پادزهر در حل مشکلات اجتماعی، عاطفی و رفتاری)، محتوا (آموزش مهارت های کارگروهی)، نقش معلم (عامل انگیزاننده)، نقش دانش آموز (فعال و تعاملی)، روش های تدریس (شعر و آواز)، ارزشیابی (ترکیبی)، مواد آموزشی (ایفای نقش)، نوع برنامه درسی (رسمی و قصد شده)، سطح تحصیلی (دوره ابتدایی)، مشارکت کنندگان در طراحی و اجرای برنامه درسی (معلم و دانش آموز)، مکان (کلاس درس) و زمان آموزش (45 دقیقه) طراحی شد. سپس بخش کمّی به منظور اعتباریابی چارچوب مذکور تعریف گردید. بخش کمّی با استفاده از روش توصیفی پیمایشی و مقیاس محقق ساخته انجام شد. جامعه آماری در بخش کمّی تمامی معلمان دوره ابتدایی و آشنا با مبانی مشاوره تحصیلی، برنامه ریزی درسی و مدیریت آموزشی بودند که با استفاده از روش نمونه گیری هدفمند، تعداد 65 نفر از معلمان دوره ابتدایی شهر شیراز به عنوان نمونه انتخاب و مقیاس مربوطه بین آنان توزیع گردید. به منظورتعییناعتبارمقیاس،ازروشاعتبارمحتوا و محاسبه شاخص های نسبت روایی محتوا و روایی محتوا استفاده شد. پایایی ابزار نیز توسط روش همسانی درونی محاسبه گردید. داده های کمّی با استفاده از روش تحلیل عامل تأییدی تجزیه و تحلیل شدند که در نهایت مشخص گردید چارچوب برنامه درسی ذهن شاد در دوره ابتدایی از اعتبار لازم برخوردار می باشد. نتیجه اینکه نیاز کودکان، تنها به بهره مندی از آموزش مناسب محدود نمی شود بلکه کودک، نیاز مهم دیگری هم دارد و آن هم نیاز به شادی و نشاط است.

به دنبال شیوع ویروس کرونا، تعطیلی مدارس و لزوم تداوم آموزش در سال تحصیلی، معلمان ناگزیر از ارائه آموزش در شبکه های اجتماعی گردیدند. هدف اصلی از انجام پژوهش حاضر، فهم تجربه زیسته والدین دانش آموزان دوره اول ابتدایی از چالش های آموزش مجازی در شبکه های اجتماعی به دلیل شیوع ویروس کرونا بود که با استفاده از روش پدیدارشناسی اجرا شد. روش گردآوری اطلاعات استفاده از پرسشنامه مصاحبه نیمه ساختمند بود. بر این اساس، با رویکرد نمونه گیری هدفمند و روش معیار، والدینی که فرزندان آنان حداقل یک ماه از آموزش مجازی در شبکه های اجتماعی استفاده نمودند، انتخاب شدند و بر اساس اشباع نظری نهایتاً 16 نفر مصاحبه شدند. تحلیل مصاحبه ها، با استفاده از الگوی کلایزی و روش تحلیل مضمون انجام شد. پس از استخراج و دسته بندی موضوعی، محاسن و معایب آموزش مجازی در شبکه های اجتماعی در پنج مقوله آموزشی (محاسن: جلوگیری از عقب ماندگی تحصیلی و ایجاد فرصت خلاقیت؛ معایب: عدم تمایل به انجام تکالیف کلاسی و کاهش پایبندی به مقررات نظم و انضباط کلاسی)، اجتماعی (محاسن: آزادی عمل دانش آموزان و نظارت بیشتر والدین؛ معایب: حذف فعالیت گروهی و تنبلی و حواس پرتی دانش آموزان)، فرهنگی (محاسن ورود آموزش مجازی به عرصه نظام تعلیم و تربیت و ایجاد تجربه جدید؛ معایب: حذف کاریزمای حضور معلم و خستگی و بی حوصلگی برخی از والدین)، اقتصادی (محاسن کاهش هزینه ایاب و ذهاب و صرفه جویی در زمان ایاب و ذهاب؛ معایب: وقت گذاری جهت آموزش های تکمیلی و هزینه تهیه سخت افزار لازم) و فنی (ارتقاء سواد رسانه ای والدین به عنوان حسن؛ معایب: عدم جذابیت بصری ویدئوها و عدم تسلط به فن آوری اطلاعات) طبقه بندی شدند با توجه به مشکلات و معایبی که توسط والدین عنوان گردید، طراحی زیرساخت های منسجم و اثربخش جهت ارائه آموزش مجازی ضرورت می یابد.

هدف: هدف اصلی از انجام پژوهش حاضر واکاوی تجارب زیسته معلمان جدیدالورود از اولین سال تدریس در سازمان آموزش وپرورش استان فارس بود. روش: این پژوهش کیفی با استفاده از روش پدیدارشناسی اجرا شد. روش گردآوری اطلاعات استفاده از مصاحبه های نیمه ساختمند بود. بر این اساس، از بین معلمان دوره ابتدایی 18 نفر براساس معیارهای ورود به پژوهش انتخاب شدند. تحلیل مصاحبه ها، با استفاده از الگوی هفت مرحله ای Colaizzi (1978) و روش تحلیل مضمون انجام شد. اعتبار داده های به دست آمده با استفاده از تکنیک های تأییدپذیری، اعتمادپذیری و هم سوسازی پژوهش گران تأیید شد. یافته ها: پس از استخراج موضوعی و طبقه بندی آن ها، یافته ها در دو مضمون اصلی "پیامدهای مثبت" مشتمل بر سه مضمون فرعی «مهارت های تدریس»، «مهارت های ارتباطی»، «مهارت های روان شناختی» و "پیامدهای منفی" مشتمل بر چهار مضمون فرعی «چالش های حرفه ای»، «چالش های روان شناختی»، «چالش های محیطی» و «چالش های میان دانش آموزان» طبقه بندی شدند.