سید وحید شریعت

هیجان، در کیفیت و گوناگونی تجربیات روزمره انسان نقش مهمی دارد. امروزه، مسایل مربوط به عصب زیستشناسی هیجان انسان، توجه روزافزون علم عصب پایه را به خود جلب کرده است؛ علمی که تا حد زیادی در اثر پیشرفت های روش های تصویربرداری عصب عملکردی به تکاپو افتاده است. نحوه تعامل و اثرگذاری هیجان روی سایر حوزه های شناخت، خصوصا توجه، حافظه و استنتاج، موضوع پژوهشی جدیدی است. این مقاله به نتایج روان شناختی و ساز و کارهای زمینه ای تنظیم هیجانی شناخت می پردازد.

هدف: در میان صنایع مرتبط با وسایل سرگرم کننده، صنعت بازی های رایانه ای پرشتاب ترین روند رشد را داشته است. کودکان و نوجوانان زمان بسیاری را صرف این بازی ها می کنند و از آنها تاثیر می پذیرند. در ایران تاکنون نظامی برای رده بندی بازی های رایانه ای فراهم نشده است. هدف پژوهش حاضر طر احی نظام رده بندی سنی بازی های رایانه ای، متناسب با فرهنگ ایرانی و اسلامی است. روش: این مطالعه به روش دلفی انجام شد. بدین منظور با 17 نفر از روان پزشکان و روان شناسان برجسته، که در زمینه «رشد» و «کودک» کار کرده بودند، تماس برقرار شد که هشت نفرشان پذیرفتند در این پژوهش مشارکت کنند. نظرات این افراد با استفاده از یک پرسشنامه 187 گویه ای درباره محتوای بالقوه آسیب رسان بازی های رایانه ای (شامل خشونت، مسایل جنسی، قمار، مشروبات الکلی یا مواد مخدر، تبعیض، ناسزا و ارزش ها) جمع آوری شد. متخصصان می بایست در مواجهه با هر گویه، با انتخاب یکی از گزینه های 3، 7، 12، 15، 18 و 25 سال، سن مناسب برای هر محتوا یا ممنوع بودن برای همه سنین را مشخص می کردند. سپس میانگین گزینه های منتخب متخصصان، همراه با نظر پرسشگر به وی برگشت داده و از وی خواسته می شد تا با در نظر گرفتن نمرات مجدداً نظر بدهد. یافته ها: میانگین نمرات در مرحله دوم تغییر نکرد، ولی انحراف معیار آن کاهش یافت که به معنی همگراتر شدن نظرات است. نتیجه گیری: مطالعه نشان می دهد که در زمینه هایی مانند مسایل جنسی، قمار، مشروبات الکلی یا مواد مخدر، و خشونت اختلاف نظر متخصصان بسیار کمتر و در نتیجه با اطمینان بیشتری می تواند استفاده از آن را توصیه نمود؛ اما اختلاف نظر متخصصان در زمینه تبعیض، ناسزا و ارزش ها زیاد است که این خود انجام پژوهش های کمی و کیفی بیشتری را ضروری می سازد.

هدف: مطالعه حاضر با هدف تعیین اولویت های سلامت روان کشور و به سفارش شبکه تحقیقات سلامت روان کشور انجام شد. مهم ترین فایده اولویت بندی، سرمایه گذاری و بودجه بندی اثربخش در مورد معضلات سلامت روان است. با اولویت بندی دقیق، هزینه- اثربخشی مداخلات افزایش می یابد و از هدر رفتن منابع ملی جلوگیری می شود. روش: متخصصان از رشته های گوناگون مرتبط، برنامه ریزان و مسئولان، مدیران اجرایی و ارائه کنندگان خدمات در این امر مشارکت داشتند. در مرحله اول، از طریق مرور منابع و بارش فکری، فهرست جامعی از موضوعات بهداشت روان کشور تهیه و حیطه بندی شد. در مرحله دوم، شاخص های اولویت بندی موضوعات به تفکیک هر حیطه و ضریب تأثیر هر یک تعیین شد. در مرحله سوم، با استفاده از روش گروه اسمی، تعداد 50 موضوع به دست آمده غربال و 25 موضوع انتخاب شد. این 25 موضوع به زیرموضوع هایی تقسیم شد و سپس فرد یا افرادی که در آن موضوع صاحب نظر بودند، شواهد داخلی و در صورت نیاز، شواهد خارجی مربوط به شاخص های تعیین شده برای هر زیرموضوع را مرور و ارائه کردند. با استفاده از شواهد موجود، دوباره با استفاده از روش گروه اسمی، رتبه بندی موضوعات در هر حیطه و بر اساس شاخص های اولویت بندی انجام شد. یافته ها: در نهایت، 25 موضوع انتخاب شد. 10 موضوع اول منتخب به عنوان اولویت های ملی سلامت روان، عبارت بود از: سه موضوع از میان اختلالات روان پزشکی، شامل اعتیاد، افسردگی و خودکشی؛ دو موضوع از میان مشکلات و عوامل تعیین کننده سلامت روان، شامل خشونت خانگی و رفتارهای پرخاشگرانه، فشار روانی و بلایا؛ سه موضوع از میان سیاست ها و نظام ارائه خدمات سلامت روان و سوء مصرف مواد، شامل ادغام خدمات سلامت روان و اعتیاد در مراقبت های بهداشتی اولیه، خدمات بهداشت روان شهری و خدمات فوریتی روانپزشکی؛ و دو گروه از میان جمعیت های خاص، شامل کودکان و نوجوانان و زنان آسیب پذیر. نتیجه گیری: وجود سند اولویت های سلامت روان که مورد پذیرش افراد صاحب نفوذ این حیطه باشد، موجب حمایت و ارتقای هرچه بیشتر سیاست ها و برنامه-های سلامت روان کشور در جهت اولویت های تعیین شده می شود.

اهداف: جهت برنامه ریزی متناسب با نیاز های بیماران روان پزشکی این نیاز وجود دارد که ابعاد مختلف پدیده انگ اجتماعی در ایران در گروه های هدف مورد بررسی قرار گیرد. از آنجا که دسترسی به پرسش نامه های سنجش انگ به زبان فارسی در حال حاضر محدود است، ما در این مطالعه که بر اساس یک مرور مفهومی است، بر آن شدیم پرسش نامه های طراحی یا ترجمه شده به زبان فارسی جهت سنجش انگ را مورد بررسی قرار دهیم. مواد و روش ها: نوع مطالعه مرور مفهومی است و هدف تحقیق، جمع آوری پرسش نامه های طراحی یا ترجمه شده به زبان فارسی جهت سنجش انگ است. به منظور یافتن مطالعات و منابع مرتبط با انگ اجتماعی در نظام سلامت، پس از مرور گسترده منابع، مقالات و پایان نامه های مرتبط با مفهوم، وارد مطالعه شدند. جامع آماری در این منابع شامل کارکنان نظام سلامت و دانشجویان، مراقبت کنندگان یا خانواده های بیماران، بیماران روان پزشکی، مادران دارای فرزند مبتلا به اُتیسم، مادران دارای فرزند مبتلا به سندرم داون و جمعیت عمومی بود که با روش نمونه گیری تصادفی یا نمونه گیری در دسترس انتخاب شدند. بر این اساس اطلاعات و ساختار پرسش نامه های فارسی مورد استفاده در مقالات استخراج شد و طی تماس و ارسال نامه الکترونیک به نویسندگان مقالات مورد نظر، اطلاعات تکمیلی و متن کامل پرسش نامه ها جمع آوری شد. یافته ها: بر اساس یافته های مطالعه حاضر، 21 پرسش نامه برای سنجش انگ به زبان فارسی مورد استفاده قرار گرفته اند که امکان دسترسی و تحلیل متن کامل 19 پرسش نامه فراهم شد. بیشتر پرسش نامه های در دسترس به زبان فارسی برای سنجش انگ اجتماعی، ترجمه پرسش نامه هایی به زبان دیگر هستند و تنها چهار پرسش نامه توسط محققین فارسی زبان به وجود آمده و اعتباریابی شده اند. نتیجه گیری: برخلاف آنچه در سایر زبان ها و مطالعات کشورهای مختلف یافت شد (مبنی بر اینکه بیشتر پرسش نامه های انگ اجتماعی برای ارزیابی این پدیده در جمعیت عمومی و سپس بیماران به وجود آمده و به کار برده می شوند) در ایران و به زبان فارسی، عمده پرسش نامه ها جهت استفاده در ارائه دهندگان خدمت و دانشجویان و سپس مراقبت کنندگان یا خانواده های بیماران تهیه شده و مورد استفاده قرار گرفته است و پرسش نامه های سنجش انگ اجتماعی استفاده شده در جمعیت عمومی و بیماران محدود است. همچنین پرسش نامه ای برای سنجش انگ در کودکان و نوجوانان به زبان فارسی یافت نشد.

هدف : این پژوهش با هدف ترجمه و بررسی ساختار عاملی پرسش نامه شخصیتی 5- DSM (5- PID ) در زبان فارسی انجام شد. مواد و روش ها : در این پژوهش مقطعی، جامعه آماری به روش در دسترس از بین دانشجویان پزشکی دانشگاه علوم پزشکی ایران انتخاب شد. پس از برگرداندن 5-PID به فارسی و ترجمه مجدد به انگلیسی، پرسش نامه روی 217 نفر (114 دانشجوی سالم و 103 بیمار مبتلا به اختلالات شخصیت) اجرا شد. داده های به دست آمده به روش تحلیل عاملی اکتشافی با استفاده از نسخه 22 نرم افزار آماری SPSS و روش تحلیل اجزای اصلی و چرخش مایل سنجیده، بار عاملی هر وجه مرتبط با هرکدام از عوامل پنج گانه استخراج شد. یافته ها :در تحلیل عاملی پنج عامل استخراج شد. عامل اول شامل گویه های «بی لذتی»، «مضطرب بودن»، «افسردگی پذیری»، «حواس پرتی»، «ناپایداری هیجانی»، «تکانش گری»، «ناامنی در جدایی» و «سلطه پذیری»؛ عامل دوم شامل «توجه جویی»، «سنگ دلی»، «فریب کاری»، «خودبزرگ بینی»، «خصومت» و «دغل کاری»؛ عامل سوم شامل «گریز از صمیمیت»، «عاطفه پذیری محدود»، «انزوا» و «شکاکیت»، عامل چهارم شامل «درجازدگی»، «کمال طلبی نامنعطف»، «تکانش گری»، «مسئولیت ناپذیری» و «خطرپذیری» و عامل پنجم شامل «غرابت»، «کژتنظیمی ادراکی»، «باورها» و «تجارب نامعمول» می شود. نتیجه گیری : نسخه فارسی پرسش نامه از نظر روایی سازه، وضعیت قابل قبولی دارد و با تأیید روایی و پایایی، قابلیت دارد که بین مخاطبان ایرانی فارسی زبان به عنوان ابزاری برای بررسی اختلالات شخصیتی، کاربری بالینی داشته باشد.

فکر نشر ویژه نامه حاضر زمانی ایجاد شد که در کنار غفلت، سستی ها، تهدیدها و مانع های پیش روی بهداشت روان و پیش گیری از سوء مصرف مواد در کشور، تهدید مرگ بار دیگری بدن علاقه مندان و دلسوزان برنامه بهداشت روان و پیش گیری از اعتیاد را به لرزه درآورد. این تهدید انحلال تشکیلات ضعیف سلامت روان و اعتیاد در وزارت بهداشت بود، که به صورتی پنهان، آرام و بدون انجام فرایند کارشناسی از اواخر سال 1388 آغاز شد و تاکنون با طفره رفتن مسئولان از پاسخ گویی به چراها و چگونه ها همراه بوده است. با این که آب های ویران گر و نگرانی ها از آسیاب و آسیاب بان دور شده است و مدیران و کارگزاران مدیریت سلامت روان و اعتیاد با کوششی خستگی ناپذیر ادامه راه می دهند، سایه تهدید و غفلت همچنان بر سر سلامت روان جامعه سنگینی می کند. این شماره در نظر دارد با یاری جویی از دانش و تجربه صاحب نظران به چاره جویی این مهم بپردازد. پس از جلب رضایت مدیران سلامت روان و اعتیاد در وزارت بهداشت برای فراخوان ارسال مقاله، گزارش و نقطه نظر درباره چالش های پیش روی بهداشت روان و پیش گیری از اعتیاد، نشستی تخصصی با حضور صاحب نظران و تصمیم گیران حوزه سلامت روان و اعتیاد در انستیتو روان پزشکی تهران تشکیل شد، تا با گردآوری مباحث و دیدگاه های مطرح شده بتوان دورنمایی از چالش های پیش روی بهداشت روان و اعتیاد را ترسیم کرد تا بدین وسیله سیاست گزاران، پژوهشگران و متخصصان بتوانند دقیق تر و علمی تر به موضوع بپردازند. یافته های این جلسه در یک مقاله با عنوان «چالش های بهداشت روان و اعتیاد: گزارش نشست تخصصی» آورده شده است (منصوری، شریعت، میرزایی، دارالشفا و بوالهری، 2011). تعدادی از مقاله ها نیز دربرگیرنده نظر تخصصی و ارزشمند مرتبط با موضوع و بیان کننده دیدگاه های نو یا بخش های مغفول مانده بهداشت روان و اعتیاد است. این مجموعه مقاله بیان گر دیدگاه ها و تجربه طولانی متخصصانی است که گاه تنها اشاره ای از آن ها می تواند ره گشای بخشی از چالش ها و نگرانی های سامانه سلامت روان باشد، از جمله می توان به مقاله های «سلامت روانی- اجتماعی و راهکارهای بهبود آن» و «برخی از چالش های بهداشت روان و اعتیاد در ایران» اشاره کرد که با ارایه گزارشی از روند موجود و نگرانی ها، به چاره جویی پرداخته اند و راهکارهایی برای برون رفت از وضعیت موجود بیان کرده اند ( نوربالا، 2011؛ صابری زفرقندی، 2011 ). روان پزشکی جامعه نگر (اجتماعی) شاید یکی از مهم ترین زمینه های نادیده گرفته شده روان پزشکی جامعه امروز ماست. در کشور ما روان پزشکی به درمان در کلینیک و بیمارستان های دربسته به سبک 50 سال پیش منحصر شده است. چند گزارش از اقدامات ارزشمندی که در این زمینه در سال های اخیر و با ابتکار بخش خصوصی و همکاری دلسوزان دانشگاهی انجام شده است، در این شماره آمده است؛ «گشودن درها؛ مقایسه سامانه سلامت روان ایتالیا، اتریش و ایران»، «گزارش بازدید از یک خانه اسکان حمایتی بیماران روانی» ، «مروری بر برنامه های آموزش روان پزشکی جامعه نگر» و «آموزش روان پزشکی در بهداشت روان: گزارش یک تجربه» از آن جمله هستند (طاهرخانی، 2011؛ زارعی، احمدزاداصل و بوالهری، 2011؛ شریفی، 2011؛ قاسم زاده، 2011). برنامه ادغام سلامت روان در خدمات بهداشتی اولیه هم به عنوان برنامه ای با بیش از 20 سال سابقه در کشور مورد توجه قرار گرفته و شریعت و همکاران (2011) در مقاله ای بررسی های مربوط به آگاهی، نگرش و رضایت مندی مراجعان و کارکنان سامانه سلامت روان را به طور نظام مند مرور کرده اند. برنامه ریزان و مسئولان سلامت روان هم مانند سایر بخش ها در سال های اخیر به کاربرد رایانه و فن آوری های نو در گردآوری و تحلیل گزارش ها روی آورده اند. دو مقاله «طراحی سامانه ثبت خودکشی در کشور » و «پراکندگی جغرافیایی نیروی انسانی در سامانه ارایه خدمات سلامت روان در سال 1386» از جمله این تلاش هاست (حاجبی و همکاران، 2011؛ احمدزاداصل و همکاران، 2011). اعتیاد جنبه دیگری است که تعدادی از مقاله های این ویژه نامه به آن پرداخته اند. «بررسی کیفی نیازهای زنان برای درمان اعتیاد» و «ارتباط اعتیاد، تاب آوری و مؤلفه های هیجانی» از این دست هستند (رحیمی موقر، ملایری خواه لنگرودی، دلبرپور احمدی، امین اسماعیلی، 2011؛ محمدی، آقاجانی، زهتاب آور، 2011). امیدواریم این ویژه نامه با پرداختن به برخی از مهم ترین موضوع ها و چالش های بهداشت روان و اعتیاد کشور و بررسی آنها از جنبه های گوناگون و ارایه راهکارهایی برای برخورد با آنها، نقشی هر چند اندک در بهبود شرایط کشور داشته باشد و شاید که این نشر سندی از تلاش خبرگان و آگاهان و گامی در راه رسیدن به اتفاق نظر در تحلیل وضع موجود و تلاش برای تأمین سلامت روان جامعه باشد.

هدف: هدف پژوهش حاضر بررسی شیوع مصرف غیرپزشکی متیل فنیدیت (ریتالین) در دستیاران دانشگاه علوم پزشکی تهران و بررسی نگرش آنها نسبت به مصرف این دارو بود. روش: 240 دستیار (88 زن) از رشته های بالینی، به روش نمونه گیری در دسترس، از میان دستیاران بیمارستان های رسول اکرم (ص) و فیروزگر در پژوهش شرکت کردند. برای گردآوری داده ها آزمون غربالگری درگیری با الکل، سیگار و مواد (ASSIST) و پرسش نامه پژوهشگر ساخته برای بررسی نگرش دستیاران به مصرف ریتالین استفاده شد. داده ها با روش های آمار توصیفی و مجذور کای تحلیل شدند. یافته ها: فراوانی مصرف متیل فنیدیت در طول عمر، سال گذشته و ماه گذشته به ترتیب 48، 23 و 6/6 درصد و میزان مصرف در مردان بالاتر از زنان بود (01/0>p، 16/13=2). دلیل اصلی مصرف متیل فنیدیت شرکت در امتحان دستیاری بیان شد. نزدیک 20 درصد آزمودنی ها نسبت به مصرف غیرپزشکی متیل فنیدیت نگرش مثبت و نزدیک 40 درصد آنها نگرشی منفی داشتند. نتیجه گیری: مصرف غیرپزشکی متیل فنیدیت در میان دستیاران رشته های مختلف بالاست و بسیاری از آنها نسبت به مصرف غیرپزشکی آن نگرش منفی ندارند.

ویﮑﯽ ﭘﺪیﺎ یﮑﯽ از مهم ترین ﻣﻨﺎﺑﻊ اﻃﻼﻋﺎﺗﯽ در ﻓﻀﺎی ﻣﺠﺎزی اﺳﺖ ﮐﻪ ﻗﺎﺑﻠﯿﺖ ویﺮایﺶ ﺗﻘﺮیﺒﺎً ﺗﻮﺳﻂ ﻫﺮﮐﺴﯽ در ﻫﺮ ﻣﻮردی را دارد و ویﮋﮔﯽﻫﺎی داﻧﺸ ﻨﺎﻣﻪﻫﺎی ﻋﻤﻮﻣﯽ و ﺗﺨﺼﺼﯽ و ﺳﺎﻟﻨﺎﻣﻪﻫﺎ را در ﺧﻮد ﺗﺮﮐﯿﺐ ﮐﺮده اﺳﺖ. ﻫﺪف ویﮑﯽ ﭘﺪیﺎ اﻧﺘﺸﺎر اﻃﻼﻋﺎت ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺑﻪ ﺻﻮرت آزاد ﺑﺮای ﻋﻤﻮم اﺳﺖ. ﺑﺎ ایﻦ ﺣﺎل ایﻦ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﭘﺬیﺮی ﻧﯿﺰ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺑﯽ اﻋﺘﻤﺎدی ﺑﺴﯿﺎری از اﻓﺮاد نسبت به آن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان یﮏ ﻣﻨﺒﻊ ﻗﺎﺑﻞ اﻃﻤﯿﻨﺎن اﻃﻼﻋﺎت شده است. اﮔﺮﭼﻪ ﺗﻼش ﻫﺎی زیﺎدی ﺑﺮای ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﻌﯿﺎرﻫﺎ ﺑﺮای ﮐﻤﮏ ﺑﻪ ﮐﺎرﺑﺮان در ﻣﻮرد اﻋﺘﺒﺎر ﻣﺤﺘﻮا ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ، اﻣﺎ ﻣﺸﺨﺺ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ چه میزان ایﻦ اﻗﺪاﻣﺎت ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮ روی این ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺗأﺛﯿﺮگذار باشد.

هدف : هدف پژوهش حاضر مرور نظام مند بررسی های 20 سال اخیر ایران در زمینه آگاهی، نگرش و رضایت مندی کارکنان و جمعیت عمومی از برنامه ادغام خدمات بهداشت روان در PHC بود. روش : بانک داده های داخلی و خارجی به روش جست وجوی الکترونیک بررسی شد. همچنین با روش های جست وجوی دستی، جست وجو بر پایه فهرست منابع و تماس های شخصی پژوهش های انجام شده در این زمینه گرد آوری و بررسی شد. با بررسی متن کامل پژوهش های انتخاب شده، 11 پژوهش مربوط به آگاهی و نگرش و یک پژوهش مربوط به رضایت مندی وارد بررسی حاضر شدند. یافته ها : نمونه مورد بررسی در بیشتر این پژوهش ها بهورز یا جمعیت عمومی بود و درباره دیگر گروه ها بررسی کمی انجام شده است. بیشتر بررسی های انجام شده نشان گر بالاتر از حد متوسط بودن آگاهی گروه های مورد بررسی بود. یافته های تنها پژوهش مربوط به رضایت مندی نیز به ترتیب بیان گر رضایت نسبی، رضایت زیاد و رضایت کم جمعیت عمومی از شیوه برخورد و ارایه خدمات، صرفه زمانی و اقتصادی و پیامدهای درمانی بود. نتیجه گیری : به نظر می رسد آگاهی و نگرش کارکنان و جمعیت عمومی در بیشتر موارد در حد متوسط یا بالاتر است، که این موضوع می تواند متأثر از اجرای برنامه ادغام باشد. اگرچه برای بررسی دقیق تر این موضوع لازم است پژوهش های تجربی مرتبط به صورت جداگانه انجام شوند.

آزمون روانی کلامی، آزمونی مفید برای ارزیابی عملکردهای اجرایی شناختی است و مطالعات نشان داده است هر 2 نوع آزمون روانی واجی و معنایی تحت تأثیر آسیب های مغزی هستند. با این حال به دلیل صرف زمان بیش از حد برای انجام آن، این آزمایش کمتر توسط پزشکان استفاده می شود. از این رو تصمیم گرفته شد با طراحی وب اپلیکیشن روانی کلام به زبان فارسی، سرعت و دقت بیشتری به این امر اضافه شود. این نرم افزار مبتنی بر وب بر اساس مقاله ای با عنوان «آزمون روانی کلام در جمعیت بزرگسالان ایران: هنجارها و اثرات سن، تحصیلات و جنسیت بر نتایج آزمون»، منتشر شده در مجله علوم اعصاب پایه و بالینی، طراحی شد. به منظور ساخت برنامه، از کمک 2 مهندس نرم افزار، یکی برنامه نویس و دیگری یک طراح گرافیک استفاده شد. ابتدا برنامه نویسی انجام شد. در حین عملیات برنامه نویسی، برنامه نویس شروع به پیاده سازی جداول مربوط به آزمون (بر اساس مقاله) کرد. سپس با وارد کردن متغیرهای ثابت، یک چیدمان اولیه در قالب یک جدول جست وجو از ساختار این اپلیکیشن به دست آمد. سپس طرح های گرافیکی مورد نظر به نرم افزار اضافه شد و در نهایت با ارزیابی 100 مورد از نتایج آزمون ها با جدول مربوطه و دریافت خروجی، صحت نهایی نرم افزار تأیید شد. پس از تهیه نسخه اولیه نرم افزار، تست های میدانی با کمک 10 درمانگر انجام شد تا اپلیکیشن از نظر سهولت استفاده و خطاهای ساختاری اصلی ارزیابی شود. نسخه فارسی نرم افزار مبتنی بر وب آزمون روانی کلام می تواند با افزایش سرعت و دقت در ارزیابی روان شناختی، استفاده آزمونگران از آزمون های روان شناختی و شناختی افزایش دهد.