محمدرضا تقوی پور

با توجه به اهمیت خانواده در تمدن اسلامی و نقش بی بدیل این نهاد مقدس در انتقال فرهنگ و عقاید به نسل ها و همچنین تأثیر شگرف سلامتی خانواده بر صحت روحی و روانی جامعه، ارائه الگویِ مطلوبِ خانواده تراز اسلامی، می تواند گام بزرگی در جهت رشد و تکامل جامعه باشد. بدین منظور متن کتاب های «خانواده» و «مطلع عشق» که شامل بیانات رهبر معظم انقلاب در حوزه خانواده در صدها سخنرانی ایشان است و در آن ها تمامی نکات اصلی موردنظر رهبری در حوزه خانواده، جمع آوری شده اند، به روش تحلیل محتوای کیفی و با رویکرد استقرایی موردبررسی قرار گرفت. نتیجه کدگذاری باز دستیابی به ۲۰۴ کد از بیانات معظم له در باب خانواده بود که در ۳۰ مفهوم و سه محورِ «دیدگاه های نظری اسلام درباره خانواده»، «راهکارهای عملی تحکیم خانواده» و «عوامل تزلزل خانواده» دسته بندی شدند. هر یک از این محورهای کلی، زیرمجموعه هایی را دربر می گیرند. در بخش دیدگاه های نظری، «دیدگاه رهبری نسبت به زوجین» در سه بخش ترسیم جایگاه مرد، ترسیم جایگاه زن و نکات مشترک مرتبط با زوجین، «دیدگاه ایشان در باب تشکیل خانواده»، «رابطه میان خانواده و جامعه» و «ویژگی های مطلوب محیط خانواده» آمده است. در قسمت راهکارهای عملی تحکیم خانواده نیز زیرمجموعه هایی چون «تشکیل خانواده» در دو بخش ملاک های انتخاب همسر و ویژگی های جشن ازدواج اسلامی، «اقتصاد خانواده» و «وظایف اعضای خانواده» قرار گرفتند. درنهایت و در بخش عوامل تزلزل خانواده نیز زیر مقولاتی چون «موانع تشکیل خانواده» و «عوامل تزلزل خانواده پس از تشکیل آن» جای داده شدند.

با توجه به اهمیت خانواده در تمدن اسلامی و نقش بی بدیل این نهاد مقدس در انتقال فرهنگ و عقاید، ارائه الگویِ مطلوبِ خانواده تراز اسلامی، می تواند گام بزرگی در جهت رشد و تکامل جامعه باشد. این در حالی است که با بررسی پژوهشهای پیشین در زمینه خانواده اسلامی، با الگوی جامعی از خانواده تراز مواجه نمی شویم. وجود نداشتن چنین الگویی، باعث عدم آشنایی کامل و همه جانبه با آموزه های مورد نظر پیشوایان دین مبین اسلام است و عملاً موجب بسته شدن دست سیاست گذاران و برنامه ریزان فرهنگی می شود. در این مقاله محتوای مرتبط با موضوع خانواده در هفت عنوان (شامل 21 جلد) از کتابهای اسلامی به روش تحلیل محتوای کیفی و با رویکرد استقرایی، بررسی شد. منابع به شکلی انتخاب شد که بتوان از زوایای گوناگونی چون «سیره معصومین علیهم السلام»، «روایات دینی» و «آرای علمای مسلمان» به موضوع نگریست. نتیجه شناسه گذاری باز، دستیابی به ۷۲۵ شناسه در این زمینه بود که در ۹۳ مفهوم و یازده مقوله طبقه بندی شد و در نهایت در قالب الگوی جامع خانواده در اسلام در سه محور «دیدگاه های نظری اسلام درباره خانواده»، «راهکارهای عملی تحکیم خانواده» و «عوامل تزلزل خانواده» ارائه شد. هر یک از این محورها زیرمجموعه هایی را در بر می گیرد. در محور نخست «رابطه میان خانواده و جامعه»، «ویژگیهای مطلوب محیط خانواده»، «دیدگاه اسلام درباره تشکیل خانواده» و «دیدگاه اسلام درباره زوجین» مطرح شده است. در محور دوم نیز مقولات «تشکیل خانواده»، «اقتصاد خانواده» و «وظایف اعضای خانواده» جای گرفته است. در نهایت «موانع تشکیل خانواده»، «عوامل تزلزل خانواده پس از تشکیل آن» و «وظایف دیگران در صورت اختلاف زوجین» مقولاتی است که ذیل محور عوامل تزلزل خانواده قرار گرفته است.

یکی از بهانه های همیشگی هجمه رسانه ای به جمهوری اسلامی ایران، موضوع حقوق بشر بوده است. در میان رسانه های جریان ساز در این باره، بی بی سی فارسی حرفه ای ترین و پرمخاط ب ترین رسانه خبری خارجی است. در میان پرونده های حقوق بشری نیز پرونده های نرگس محمدی، نازنین زاغری، امید کوکبی و محمدعلی طاهری در زمره پربسامدترین ها هستند و بررسی تجمیعی این موارد، نتایج جامعی را ارائه می کند. برای دستیابی به هدف پژوهش، از روش تحلیل محتوای کیفی با رویکرد قیاسی استقرایی استفاده شده است. به منظور دسترسی به اطلاعات کامل، 195 گزارش وب سایت بی بی سی، مرتبط با موضوع پژوهش، در بازه زمانی تقریبی 8 ساله تمام شماری شد و با طی این روند، بیش از 303 کد به دست آمد که در 53 مقوله جای گرفت. مقولات به دست آمده، در نهایت، ذیل دو محور اصلی «انتخاب سوژه های جریان ساز» و «تکنیک های جریان سازی» دسته بندی شدند. ذیل محور نخست مشخص شد که بی بی سی به دقت، گفتمان های رقیب گفتمان انقلاب اسلامی را شناسایی می کند و جریان سازی خود را حول محور این گفتمان ها شکل می دهد. همچنین ذیل محور تکنیک های جریان سازی، تکنیک متفاوت شناسایی شد که 6 مورد از آنها در تمامی موارد این پژوهش مشترک هستند. 6 تکنیک نیز در این پژوهش کشف و نامگذاری شد. این 6 مورد، شامل تکنیک های «برجسته سازی اظهارات نامتعارف»، «افزایش اعتبار منابع همسو»، «راوی همجنس»، «برچسب های اقتضایی»، «اسطوره سازی» و «طرح ادعای بدون پشتوانه» است.

در عصر شکل گیری جامعه شبکه ای، ماهیت ارتباطات دستخوش تحول شده است و این تغییرات به ویژه با گسترش رسانه های اجتماعی، بر خانواده نیز تاثیرات مثبت و منفی گذاشته است. در حالی که باید برای استفاده حداکثری از فرصت های رسانه های اجتماعی بهره گرفت، نباید از آسیب های احتمالی آن برای خانواده نیز غافل شد. بنابراین، شناسایی راهبردهای مواجهه با آسیب های ناشی از مصرف رسانه های اجتماعی، هدف این مقاله تعریف شده است. برای نیل به این هدف دو گام برداشته شد. در گام نخست، با 25 تن از اعضای خانواده های منتخب، مصاحبه شد. نتیجه، شناسایی 116 کد منحصر به فرد بود که در 13 مقوله و 6 محور اصلیِ «شکاف افکنی»، «سلب آرامش روحی»، «قیاس نابجا»، «دسترسی به اطلاعات نامتناسب»، «اتلاف وقت اعضای خانواده» و «افزایش امکان ارتباط با جنس مخالف» جای گرفت. در گام دوم به منظور دستیابی به اجماع نخبگانی در خصوص راهبردها، با استخراج پرسش هایی از مرحله قبل، به کمک نمونه گیری هدف مند با 14 نفر از نخبگان 4 گروه «اساتید ارتباطات»، «مدیران رسانه»، «کارشناسان خانواده» و «فعالان شبکه های اجتماعی» در قالب پنل دلفی در دو مرحله مصاحبه انجام شد. دستیابی به 41 راهبرد رسانه ای، نتیجه این فرآیند بود. این راهبردها در 7 محور «استقلال یا جایگزین سازی»، «ایمن سازی»، «توانمندسازی مخاطب»، «مرجعیت بخشی به خانواده»، «اقناع مخاطب»، «روشنگری» و «نفی مصرف گرایی» قرار گرفت.

مقاله پژوهشی حاضر، تلاشی برای تشخیص مختصات چارچوب گذاری شبکه خبری بی بی سی فارسی از جنگ ۵۰ روزه میان غزه و اسرائیل است. هدف مقاله این است که نشان بدهد آیا شبکه بی بی سی فارسی اصل روزنامه نگاری عینی که یکی از اصول بین المللی اخلاق حرفه ای در عرصه روزنامه نگاری است، را در بازتاب جنگ 50 روزه رعایت و یا نقض کرده است. برای توصیف عینی پیام های این شبکه از روش تحلیل محتوای کمی استفاده شده است و جامعه آماری این پژوهش را برنامه خبری روزانه شبکه بی بی سی فارسی از تاریخ 3 ام جولای تا 27 ام آگوست سال 2014 میلادی یعنی تاریخ آغاز و پایان درگیری تشکیل می دهد. همچنین به منظور افزایش اعتبار یافته ها به جای نمونه گیری، از تمام شماری جامعه آماری استفاده شده است. یافته های این پژوهش نشان می دهد که شبکه خبری بی بی سی ضمن تلاش برای حفظ اعتماد مخاطبانش، با تأیید و تقویت ایده مذاکره تحت هر شرایطی و نفی مقاومت، به توجیه بیشتر حملات اسرائیل در قیاس با حملات حماس پرداخته است. بی بی سی همچنین در کنار صلح طلب نشان دادن خود به القاء وجود شکاف میان حماس و مردم غزه می پردازد و در عین حال چهره ای مقتدر از ارتش اسرائیل به تصویر می کشد و به این ترتیب در عرصه روایتگری نوعی سوگیری یا عدم پایبندی به اصل روزنامه نگاری عینی را نشان می دهد.

متأسفانه در عصر کنونی نهاد خانواده، به منزله اصلی ترین رکن جامعه، دچار تزلزل شده است. ارائه الگوی مناسبی از خانواده اسلامی از طریق محصولات نمایشی تلویزیون می تواند گره گشا باشد. مقاله حاضر به دنبال ارائه سیاست های محتوایی نمایش مطلوب خانواده در محصولات نمایشی تلویزیون بر مبنای سبک زندگی اسلامی است. این پژوهش در دو مرحله انجام شده است. ابتدا، محتوای 7 عنوان کتاب (شامل 21 جلد)، در حوزه خانواده اسلامی، به روش تحلیل محتوای کیفی، بررسی شد. نتیجه، به دست آمدن ۷۲۵ کد در زمینه ویژگی های خانواده اسلامی بود که پس از مقوله بندی الگوی جامع خانواده در اسلام، در سه محور اصلی «دیدگاه های نظری اسلام درباره خانواده»، «راهکارهای عملی تحکیم خانواده» و «عوامل تزلزل خانواده» ارائه شد. در مرحله دوم، با طراحی سؤالاتی برآمده از الگوی احصائی در گام نخست، با استادان و کارشناسان 4 حوزه مدیریت و سیاست گذاری، خانواده و سبک زندگی اسلامی، تولید تلویزیونی و ارتباطات، که با استفاده از روش نمونه گیری هدفمند انتخاب شده بودند، مصاحبه نیمه ساختاریافته انجام شد. نتیجه در دو بخشِ ارزیابی کارشناسان از وضعیت کنونیِ نمایش خانواده در تلویزیون و سیاست های پیشنهاد ی برای بازنمایی خانواده ارائه شد. این سیاست ها در دو بخش ارائه شد. بخش نخست، با عنوان «اهداف، محورها و اولویت ها» شامل 7 مقوله «تشکیل خانواده و ازدواج»، «ترسیم جایگاه اعضای خانواده»، «اقتصاد خانواده»، «محیط مطلوب حاکم بر خانواده»، «صله رحم»، «وظایف اعضای خانواده» و «مقابله با عوامل تزلزل خانواده» و 23 زیرمقوله است. بخش دوم نیز، با عنوان «سیاست ها و ضوابط محتوایی»، شامل 35 گزاره محتوایی در خصوص بازنمایی مطلوب خانواده اسلامی در محصولات نمایشی است که به طور دقیق و مصداقی به بایدها و نبایدهای محصولات نمایشی می پردازند.