عباس تقی زاده

سواد رسانه ای، مهارتی حیاتی برای زیستن در عصر کنونی است. در این مقاله، ضرورت، اهداف، محتوا، شیوه اجرا، تدریس، ارزشیابی و محدودیت های ورود آموزش سواد رسانه ای به مدارس کشور با روش مطالعه کتابخانه ای، اسنادی و دلفی از دیدگاه صاحب نظران بررسی شده است. یافته ها نشان داد بومی سازی و ورود آموزش سواد رسانه ای به مدارس، منجر به توانمندسازی دانش آموزان در استفاده بخردانه از رسانه ها، حفظ و تقویت هویت و فرهنگ ایرانی اسلامی خواهد شد. اجرای آزمایشی دوره های آموزشی، ارزشیابی توصیفی، تدوین محتوا و ارائه به شکل تلفیق با متون درسی در دوره ابتدایی و ارائه کتاب مستقل در دوره متوسطه از دیگر یافته ها است. همچنین محتوا باید به شناخت انواع رسانه ها، تولید، ارزیابی و تحلیل انتقادی متون رسانه ای، توجه کند.نتایج نشان داد، بهره مندی دانش آموزان از آموزش سواد رسانه ای و مزایای آن، ضروری است.

مقدمه: هنگام آموزش در محیط های یادگیری مبتنی بر وب، یک محیط متفاوت و جدید در مقایسه با محیط های چهره به چهره بایستی خلق می شود. در این بین عدم حضور فیزیکی معلم و فراگیران در یک محیط یادگیری آنلاین میتواند به یک معضل اساسی در چنین دوره هایی که اثرات نامطلوبی بر رضایت و یادگیری فراگیران دارد، مبدل شود. لذا این پژوهش با هدف بررسی ارتباط حضور آموزشی، حضور اجتماعی و حضور شناختی با عملکرد تحصیلی فراگیران دوره های آموزش الکترونیکی انجام گرفت. روش کار: روش پژوهش توصیفی از نوع همبستگی(الگویابی علی) بود. جامعه آماری این پژوهش کلیه دانشجویان ثبت نام کرده در دوره دوره های مبتنی بر وب شهر تهران که در سال تحصیلی 1397-1396 به تحصیل اشتغال داشتند، بودند که حجم نمونه ایی به تعداد 307دانشجو در مقطع کارشناسی ارشد به روش نمونه گیری تصادفی خوشه ایی انتخاب شدند و به مقیاس چارجوب اجتماع اکتشافی آربا و همکاران(2008) پاسخ دادند که از آن میان 271 پرسشنامه قابل تحلیل بود. داده ها با استفاده از روش تحلیل مسیر، تحلیل شد. یافته ها: نتایج بدست آمده نشان دادند، مدل ساختاری عملکرد تحصیلی فراگیران دوره های آموزش الکترونیکی مدلی روا در جامعه مورد پژوهش است و داده ها برازش مناسبی با مدل نظری دارند (076/0 = RMSEA ). بر اساس این مدل، 48 % از واریانس عملکرد تحصیلی قابل تبیین است؛ از این رو، حضور آموزشی بر حضور شناختی(46/0 = β ) ،(01/0 > P ، 12/5 = T )، حضوراجتماعی(51/0 = β ) ،(01/0 > P ، 83/5 = T ) و عملکرد تحصیلی(32/0 = β ) ،(01/0 > P ، 84/3 = T )، حضور اجتماعی بر حضور شناختی(29/0 = β )، (05/0 > P ، 33/3 = T ) و عملکرد تحصیلی(25/0 = β ) ، (05/0 > P ، 76/2 = T ) و حضور شناختی بر عملکرد تحصیلی (36/0 = β )، (01/0 > P ، 09/4 = T ) اثر مستقیم معنادار دارند. در نتیجه عوامل مذکور می توانند به طور مناسبی عملکرد تحصیلی فراگیران را تبیین کنند. نتیجه گیری: بر اساس یافته های تحقیق، می توان عملکرد تحصیلی فراگیران را با ارتقای حضور آموزشی، حضور اجتماعی و حضور شناختی ارتقا بخشید.

برای زیستن در جهان کنونی به سواد رسانه ای نیاز داریم. با توجه به اهمیت سواد رسانه ای، کشورهای مختلف، آموزش های لازم را از مدارس آغاز کرده اند. بر این اساس، در پژوهش حاضر، اثربخشی آموزش سواد رسانه ای بر دانش آموزان شهر کرمان بررسی شده است. پژوهش به روش شبه آزمایشی و با نمونه گیری خوشه ای و انتخاب گروه های آزمایش و کنترل، هر کدام شامل 120 دانش آموز پسر دبیرستانی در شهر کرمان انجام گرفت و دوره آموزشی برای گروه آزمایش طی یک ترم به اجرا درآمد. بر اساس نتایج، میانگین نمره کلی سواد رسانه ای دانش آموزان در هر دو گروه آزمایشی و کنترل، در پیش آزمون 2/2 از 5 بوده که در سطح «ضعیف» قرار داشت. با اجرای دوره آموزش، میانگین نمره سواد رسانه ای، دانش آموزان گروه آزمایش نسبت به گروه کنترل، با 99 درصد اطمینان افزایش یافت و به 65/3، یعنی سطح «خوب» رسید. میانگین نمره دانش آموزان گروه آزمایش درتوانایی های سواد رسانه ای یعنی، توانایی استفاده از رسانه، تجزیه و تحلیل، تولید و ارسال پیام های رسانه ای و تفکر انتقادی نیز پس از اجرای دوره آزمایشی به طور معناداری افزایش یافت. از این رو می توان گفت که آموزش سواد رسانه ای بر میزان و سطح توانایی های مرتبط با سواد رسانه ای در دانش آموزان مؤثر است و توسعه آن در مدارس ضرورت دارد.

یکی از مسائل مهم در تمامی نظام های آموزشی، سنجش و ارزیابی آموخته های فراگیران، به منظور اطمینان بخشی از یادگیری و تحقق اهداف مورد نظر است. یکی از راهبردهای مؤثر در این باره، مرتبط با پارادایم سازنده گرایی، رویکرد سنجش تکوینی است. با توجه به شرایط خاص حوزه یادگیری مجازی، نیاز است تا درباره مسائل بنیادین مرتبط با سنجش تکوینی بازاندیشی صورت گیرد. بر این اساس، پژوهش حاضر با هدف شناسایی قابلیت های سنجش تکوینی در محیط های یادگیری مجازی انجام شد. روش تحقیق به کار رفته در این مطالعه، تحلیل محتوای کیفی از نوع استقرایی بود. 24 مقاله تحلیل و با 22 متخصص مصاحبه شد و در نهایت مسائل بنیادین مرتبط با سنجش تکوینی از جمله روایی، پایایی و تقلب و نیز قابلیت های این رویکرد سنجش و ارزیابی، از جمله ارائه بازخورد فوری و سازنده، درگیر کردن فراگیر با فرآیندهای یادگیری، ارتقای عدالت آموزشی، خودارزیابی آنلاین فراگیر، سنجش همتایان و کار در گروه، در حوزه یادگیری مجازی مورد شناسایی، بحث و بررسی قرار گرفت.

پژوهش حاضر با هدف بررسی ساختار عاملی، روایی و پایایی ابزار پیمایش چارچوب اجتماع اکتشافی انجام گرفت. پژوهش حاضر در زمره تحقیقات غیرآزمایشی است که به روش توصیفی- تحلیلی صورت گرفته است. جامعه آماری این پژوهش کلیه دانشجویان ثبت نام کرده در دوره دوره های مبتنی بر وب که در سال تحصیلی 1395-1396 به تحصیل اشتغال داشتند، بودند که حجم نمونه ایی به تعداد 271 دانشجو به روش نمونه گیری در دسترس از میان تعدادی از دانشگاه های ارائه کننده دوره های مبتنی بر وب در مقطع کارشناسی ارشد انتخاب شدند و به مقیاس چارجوب اجتماع اکتشافی اربا و همکاران(2008) پاسخ دادند. نتایج تحلیل عامل اکتشافی با روش مولفه های اصلی علاوه بر عامل کلی حضور،3 عامل حضور شناختی، اجتماعی و آموزشی را برای ابزار پیمایش اجتماع اکتشافی تایید نمود. برای بررسی پایایی پرسشنامه از ضریب الفای کرونباخ و برای تعیین روایی عاملی آن از روش تحلیل عاملی تاییدی استفاده شد. نتایج نشان داد که پرسشنامه از همسانی درونی مطلوبی قابل قبولی برخوردار است و ضرایب آلفای کرونباخ در زیر مقیاس های آن بین 8/89 تا 5/96 است.همچنین برای تعیین روایی عاملی از تحلیل عاملی تاییدی استفاده شد که نتایج نشان داد که ساختار پرسشنامه برازش قابل قبولی با داده ها دارد . کلیه شاخص های نیکویی برازش، مدل را تایید می کنند.در نتیجه می توان گفت نسخه ترجمه شده ابزار پیمایش چارچوب اجتماع اکتشافی برای استفاده در پژوهش های مربوط به دوره های یادگیری مبتنی بر وب در بین فراگیران ایرانی مقیاس قابل قبولی است.

هدف این تحقیق طراحی، تولید، اجرا و ارزشیابی بازی رایانه ای آموزشی قیفاووس مبتنی بر مدل طراحی بازی های رایانه ای DODDEL برای آموزش مفاهیم نورشناسی به دانش آموزان پایه ششم در درس علوم بود و ضمن این فرآیند به ارزشیابی این مدل طراحی آموزشی نیز پرداخته شد. این تحقیق با رویکرد کیفی و روش پژوهش تکوینی با طرح ارزیابی مدل انجام شد و در آن چهار گروه شرکت داشتند: گروه متخصصین موضوع، گروه کارشناسان طراح بازی های رایانه ای، گروه کارشناسان طراح آموزشی، و گروه کاربران نهایی. داده های تکوینی این پژوهش با سه ابزار مشاهده، مصاحبه نیم-ساختاریافته، و بررسی مستندات مدل جمع آوری شد. تحلیل داده های کیفی این مطالعه نشان دادند که علیرغم مشکلات و محدودیت های فراوان بر سر راه تولید قیفاووس این نمونه اولیه تا حدود نسبتاً خوبی توانسته اصول طراحی بازی های رایانه ای و اصول رویکرد یادگیری مبتنی بر بازی های رایانه ای را رعایت نماید. همچنین، تحلیل یافته های تکوینی این پژوهش نقاط قوت و ضعف هر یک از مراحل مدل مذکور را مشخص کرد و برای برطرف ساختن آنها و بهبود مدل مذکور، محققان پیشنهاد دادند فرآیند این مدل از شِمای خطی به غیرخطی تبدیل شود؛ مولفه های نیازسنجی و بازاریابی محصول نهایی در مرحله آنالیز موقعیت لحاظ شود؛ و زمان و چگونگی ارزشیابی مفاهیم آموزشی در بازی، و سیستم راهنمایی بازی در مرحله مستند طراحی گنجانده شود.

تا به امروز آموزش مبتنی بر وب روند رو به رشدی را طی نموده است. تعداد بی شماری از دوره های آموزش مبتنی بر وب توسط مؤسسات آموزشی در سرتاسر دنیا ارائه شده است. برغم افزایش چشم گیر دوره های مبتنی بر وب و فراگیرانی که در این دوره ها ثبت نام می کنند،  نشانه های زیادی مبنی بر اینکه دوره های فوق در برآورده سازی نیازهای فراگیران ناموفق بوده و فراگیران تجارب ناموفقی را از چنین دوره هایی به یاد دارند،  به چشم می خورد. در این بین نتایج بسیاری از تحقیقات نشان می دهد عامل حضور، عامل مهمی در پیشرفت و موثر بودن همه آموزش ها از جمله آموزش های سنتی و از راه دور بوده و همبستگی بالایی با پیشرفت تحصیلی و رضایت فراگیران دارد. بر این اساس، پژوهش حاضر باهدف طراحی الگویی برای آموزش های مبتنی بر وب بر اساس عامل حضور انجام شد. روش تحقیق مورد استفاده در این مطالعه، تحلیل محتوای کیفی از نوع قیاسی بود جامعه پژوهش، شامل کلیه منابع و مقالات مرتبط نمایه شده در پایگاه های اطلاعاتی پروکوئیست، اسپرینگر، ساینسدایرکت، امرالد، ابسکو، سیج، اریک، و گوگل اسکولار بود. نمونه برداری از این منابع با روش نمونه گیری هدفمند انجام گرفت، 39 مقاله و کتاب مطابق معیارهای مورد نظر بررسی شد و داده های حاصله برای تشکیل چهارچوب پیشنهادی تلفیق گردید.  

پژوهش حاضر با هدف بررسی ساختار عاملی، روایی و پایایی پرسش نامه سنجش سطح تفکر تاملی انجام گرفت. این پژوهش در زمره تحقیقات غیر آزمایشی است که به روش توصیفی- تحلیلی و مقطعی اجرا شد. جامعه آماری این پژوهش، کلیه دانشجویان ثبت نام کرده در دوره های کارورزی تربیت معلم شهر تهران که در سال تحصیلی 1396-1395 به تحصیل اشتغال داشتند، بودند که حجم نمونه ایی به تعداد 680 دانشجو به روش نمونه گیری تصادفی خوشه ای چندمرحله ایی، انتخاب شدند و به پرسش نامه تفکر تاملی کمبر و همکاران (2000) پاسخ دادند که از آن میان 636 پرسش نامه قابل تحلیل بود. داده ها با نرم افزار spss21 و Lisrel8.8 تحلیل شدند. یافته ها نشان داد که پرسش نامه سنجش سطح تفکر تاملی از روایی صوری و محتوایی قابل قبولی برخوردار است. نتایج تحلیل عاملی اکتشافی با روش مولفه های اصلی علاوه بر عامل کلی تفکر تاملی، چهار مولفه تحت عناوین، سطح عمل عادتمند (بدون تامل)، مفهومی، تامل و تامل انتقادی، را تایید نمود که این 4 عامل 59/51 درصد از واریانس کلی را تبیین می کنند. نتایج بررسی روایی عاملی پرسش نامه با روش تحلیل عاملی تاییدی نشان داد که ساختار پرسش نامه برازش قابل قبولی با داده ها دارد و کلیه شاخص های نیکویی برازش، مدل را تایید می کنند (χ2/df=1/855 در نتیجه می توان گفت نسخه ترجمه شده پرسش نامه تفکر تاملی برای استفاده در پژوهش های مربوط به توسعه حرفه ای، در بین فراگیران ایرانی، مقیاس قابل قبولی است. از این پرسش نامه به عنوان ابزار سنجش و یادگیری هم می توان استفاده کرد.

به کارگیری چارچوب ترکیبی دانش، ارتباط دهنده بین ایده های متفاوت فردی یادگیرندگان است و آنها را از مفهوم یک پدیده به ایده ای جمعی می رساند. با استفاده از تصویرسازی های پویا، دانش آموزان می توانند پدیده ها را در سطوح مشاهده ناپذیر، مشاهده و آزمایش کنند. به همین منظور این مطالعه با هدف بررسی تأثیر استفاده از چارچوب ترکیبی دانش و تصویرسازی های پویا بر یادگیری دانش آموزان دختر پایه دهم مقطع متوسطه در درس شیمی انجام شده است. روش پژوهش شبه آزمایشی و بر اساس طرح پیش آزمون-پس آزمون با گروه کنترل بوده است. جامعه آماری پژوهش، همه دانش آموزان دخت ر پایه دهم مقطع متوسطه شهر تهران هستند که به روش نمونه گیری در دسترس 34 نفر انتخاب و به صورت تصادفی در دو گروه آزمایش و کنترل گمارده شدند. ابزار تحقیق شامل آزمون محقق ساخته سنجش پیشرفت تحصیلی فراگیران در درس شیمی و دارای 13 سؤال بود که به منظور آزمون ارتباط بین ایده های یادگیرندگان درباره یک مفهوم و ارتباط بین سطوح مختلف شیمی طراحی شده بود. روند کار به این صورت بود که پیش از شروع آموزش، پیش آزمون برای هر دو گروه اجرا شد. گروه آزمایش در 6 جلسه60 دقیقه ای، با استفاده از چارچوب ترکیبی دانش و تصویرسازی های پویا وگروه کنترل نیز در 5 جلسه60 دقیقه ای به شیوه تدریس سنتی آموزش دیدند. پس از اتمام آموزش، از هر دو گروه پس آزمون گرفته شد. نتایج حاصل از تحلیل کواریانس، نشان دهنده تأیید فرضیه پژوهش مبنی بر تأثیر استفاده از چارچوب ترکیبی دانش و تصویرسازی های پویا در مقایسه با شیوه تدریس سنتی و تفاوت بین گروه آزمایش وکنترل از لحاظ عملکرد شیمی در پس آزمون بوده است ( p<0. 0001،F=41. 462). براساس نتایج این پژوهش، گروهی که با روش چارچوب ترکیبی دانش و تصویرسازی پویا آموزش دیده بودند، رابطه بهتری را بین سطوح مختلف واکنش های شیمیایی برقرار کردند. علاوه بر این به کارگیری چارچوب ترکیبی دانش به دانش آموزان کمک کرد تا درک مشترکی از مفاهیم پدیده ها داشته باشند و ارتباطات بین ایده های مختلف در یک پدیده را به طور نظام مند درک کنند.

تربیت رسانه ای فرصت آموزشی است که در آن دانش آموزان به مجموعه صلاحیت های سواد رسانه ای دست می یابند. دست یابی دانش آموزان به صلاحیت های سواد رسانه ای نیازمند معلمانی است که توانایی آموزش آن ها را داشته باشند. بنابراین باید این صلاحیت ها را در برنامه های قبل از خدمت خود کسب کنند. هدف پژوهش حاضر بررسی وضع موجود تربیت رسانه ای دانشجو معلمان است. این پژوهش با رویکرد کیفی و با روش داده بنیاد انجام گرفت. مشارکت کنندگان از بین اساتید و دانشجو معلمان دانشگاه فرهنگیان شهر بیرجند به روش نمونه گیری هدفمند انتخاب شدند. داده ها از طریق مصاحبه نیمه ساختار یافته با 17 دانشجو معلم و هشت استاد جمع آوری شد. تجزیه و تحلیل داده ها با استفاده از روش کدگذاری باز، محوری و گزینشی انجام شد. برای ارزیابی اعتبار تحقیق از رویکرد لینکن و کوبا استفاده شد. نتایج پژوهش نشان دهنده چهل و هشت مقوله فرعی و بیست و یک مقوله اصلی است که در قالب مدل پارادیمی شامل برداشت متناقض از تربیت رسانه ای به عنوان مقوله محوری و شرایط علی (فعالیت های برنامه ریزی شده، فعالیت های برنامه ریزی نشده، محتوای آموزشی و فرایند یاددهی-یادگیری)، عوامل زمینه ای (محیط های تربیتی و عوامل سازمانی)، شرایط مداخله گر (عوامل انسانی، عوامل آموزشی، عوامل اجتماعی و فرهنگی، عوامل اقتصادی، امکانات و تجهیزات، محدودیت زمانی، انگیزش و حمایت سازمانی)، راهبردها (اقدامات به کار برده شده و اقدامات احساس نیاز شده) و پیامد (بهبود بهداشت روانی و جسمی، توسعه حرفه ای معلم، توسعه دانش و توسعه مهارت های شهروندی) قرار گرفت.

از مزایای آموزش مجازی، اپلیکیشن های هوشمند است که در آموزش رسمی و غیر رسمی به دلیل سهولت استفاده، فضای جذاب و بازخورد فوری میزان کاربردشان زیاد است. باکمک این اپلیکیشن ها فضای ارتباط و مشارکت و یادگیری می-توان ایجاد کرد. هدف از اجرای این پژوهش، بررسی تأثیر بکارگیری اپلیکیشن های هوشمندآموزش ریاضی ، بر مهارت های حل مساله دانشجویان مقطع کارشناسی بود. روش پژوهش نیمه آزمایشی و بر اساس طرح پیش آزمون-پس آزمون با گروه کنترل بود. جامعه آماری پژوهش را کلیه دانشجویان دختر سال اول دانشگاه علامه طباطبایی در سال تحصیلی 96-1395 بودند که به روش نمونه گیری دردسترس سی نفر انتخاب و بصورت تصادفی ساده در دو گروه آزمایش و گواه گمارده شدند. ابزار پژوهش پرسش نامه مهارت های حل مسأله هپنر و پترسون با پایایی 76/ و پرسش نامه گرایش اجتناب-حل مسأله لانگ و کسیدی با پایایی 77/ بود. برای تجزیه و تحلیل داده ها از روش تحلیل کوواریانس استفاده شد. یافته ها حاکی از عملکرد بهتر گروه آزمایش در متغیر حل مسأله و گرایش-اجتناب بود.

سواد رسانه ای، سواد جدید در قرن بیست و یکم است که توانایی در زمینه های دسترسی، تحلیل، ارزیابی، برقراری ارتباط با پیام های رسانه ای در اشکال گوناگون و تفکر انتقادی را شامل می شود. پرسش های اساسی در این تحقیق بررسی میزان سواد رسانه ای دانش آموزان مقطع دبیرستان و ارتباط آن با جنسیت، رشته های تحصیلی و پایگاه اقتصادی– اجتماعی این افراد است. این تحقیق به روش پیمایشی و با ابزار پرسشنامه و انتخاب یک نمونه 400 نفری با روش نمونه گیری خوشه ای چند مرحله ای در دبیرستان های شهر کرمان انجام شده داده های تحقیق در قالب دو پرسش و پنج فرضیه ارائه شده است. یافته های تحقیق نشان داد که سطح سواد رسانه ای دانش آموزان پسر از دانش آموزان دختر در دبیرستان های این شهر بالاتر است. همچنین بین میزان سواد رسانه ای و متغیرهای جنسیت، رشته تحصیلی و پایگاه اقتصادی – اجتماعی رابطه معنادار، برقرار است. این مطالعه همچنین نشان داد که به طورکلی سواد رسانه ای دانش آموزان سال چهارم متوسطه به عنوان خروجی های انسانی آموزش وپرورش، درسطح متوسط قرار دارد.