حفیظه مهدیان

فریب، یکی از مضامین اخلاقی و اجتماعی مهم است که در جامعه ما به مساله تبدیل شده است. از آنجا که رسانه در ساخت اجتماعی معنا موثر است، این مقاله سعی دارد با واکاوی آثار یکی از نخبگان سینمای ایران که در آثارش بر مساله فریب تمرکز کرده، به این مساله بپردازد که رسانه چه بازنمایی از فریب در جامعه دارد؟ از منظر بارت، رسانه، اسطوره ساز است و مسائل ایدئولوژیک را به مثابه اموری طبیعی بر جامعه تحمیل می کند. رویکرد برساختی در نظریه بازنماییِ استوارت هال نیز قائل است، رسانه بازتاب واقعیت نیست و امر اجتماعی را بر مبنای ایدئولوژی شخصی برمی سازد. این مقاله با استفاده از روش تحلیل محتوای کمی و کیفی، درصدد است تا ببیند فرهادی در آثارش چه اسطوره هایی از فریب و دروغ در جامعه ایرانی می سازد. تحلیل محتوای کمی نشان داد، فرهادی از بین 6مولفه فریب، بیش از همه بر «دروغگویی» و «پنهان کاری» در فیلم هایش تمرکز دارد. تحلیل محتوای کیفی نشان داد «شرایط فرهنگی- اجتماعی در ایران»، «مذهب و شریعت مداری»، و «نوع حکومت مداری»، از مولفه هایی است که در آثار وی تکرار شده اند و به عنوان عوامل فریب، بازنمایی شده اند.

زیبایی شناسی پست مدرن، زیبایی شناسی فروکاهنده، تقلیل دهنده و سبک گراست که در بسیاری از آثار تولیدشده در شبکه های اجتماعی مشاهده می شود. با حاکمیت زیبایی شناسیِ رسانه های مجازیِ عصر پست مدرن، فرهنگ سلبریتیسم به سرعت گسترش پیدا کرد. در این عصرِ «رسانه های ارائه گر»[1]، نوجوانان ترغیب شده اند تا مبتنی بر زیبایی شناسی پست مدرن و بی نیازی از ممیزی های فرمی و محتواییِ سخت گیرانه ی رسانه های مدرن، میکروسلبریتی های عصر خود باشند.  این پژوهش با مطالعه موردی یکی از صفحات تینیجری پرمخاطب سعی دارد مؤلفه های زیبایی شناسی پست مدرن را در این صفحه تحلیل کند. بدین منظور لازم است «فرم» و «محتوا»ی صفحه به موازات هم تحلیل شود: برای بررسی زیبایی شناسی «محتوایی»، از روش تحلیل رتوریک نقد زمینه فانتزی استفاده شده است و برای درک زیبایی شناسی فرمی این صفحه، بر اساس نشانه شناسی آثار ویدئویی، بر رمزگان فنی همچون موسیقی، کاراکترسازی، زیبایی بصری (میزانسن، گریم، نورپردازی ...)، بینامتنیت، تمرکز کرده ایم. نتایج، نشان از شش مضمون اصلی در آرتیفکت های صفحه دارد: چالش های والد-فرزندی، مدرسه-دانش آموزی، همالانی؛ هجو خویشتن؛ اغراق در کلیشه های روزمره؛ سرخوشی های تهی از معنا؛ بازنماییِ تناقض؛ گونه بندی ها. با در نظر گرفتن بسامد زمینه فانتزی صفحه این نتیجه گرفته می شود که زمینه فانتزی اصلی این صفحه «نوجوان سرخورده؛ سرخوشی در لحظه» است. هجو خویشتن و پذیرفتن سرخوردگی، تنها کنشی است که ناخودآگاه در مقابله با سرخوردگی ها پیش گرفته شده است.   [1]. presentational media

جنگ رسانه ای یکی از مهم ترین محورهای جنگ هیبریدی است که در عصر اطلاعات با آن مواجه هستیم. عملکرد در این جنگ، نیاز به آرایش خاص خود دارد. آرایش رسانه ای، مفهوم پیچیده ای در جنگ رسانه ای است که منابع قدرت را برای تحمیل اراده بر جامعه ی هدف، توانمند می کند و دربردارنده مفاهیم عملیات شناختی، عملیات اقناعی و عملیات روانی است. این مقاله با استفاده از روش تحلیلی-توصیفی، سعی دارد با مشخص کردن جایگاه جنگ رسانه ای در شبکه جنگ های هیبریدی، مفهوم آرایش رسانه ای را صورتنبدی کرده و در نهایت، الگوی آرایش رسانه ای در جنگ رسانه ای را ارائه کند. در این الگو، هیات اندیشه ورز بر مبنای دکترین، راهبردها را تدوین کرده و بر اساس راهبردها، مسائل مورد نیاز برای تغییر عقیده در جامعه هدف را تدوین می کند و سپس با طرح ریزی عملیات، مسائل را با سه نوع عملیات شناختی، اقناعی و روانی در جامعه پمپاژ می کند. سپس با بازخوردگیری، مراحل اثرگذاری عملیات را می سنجد و بر این مبنا، ادامه عملیات را تدوین و اجرا می کند.

شخصیت رسول اکرم یکی از مهم ترین اهداف دشمن برای تخریب است. که برای این کار از ابزار نیرومند رسانه و سینما کمک گرفته اند. از سوی دیگر، فعالان رسانه ای متعهد سعی می کنند چهره واقعی ایشان را، در منظر مخاطب جهانی ترسیم کنند. یکی از جدی ترین نمونه ها، فیلم محمدرسول الله ساخته مجید مجیدی است. نظام ارتباطی که مجیدی از رسول الله (ص) بازنمایی کرده است به واقعیت، شباهت زیادی دارد. در این مقاله، با استفاده از روش نشانه شناسی رمزگان جان فیسک، رمزگان اجتماعی، فنی و ایدئولوژیک فیلم بررسی شده و چگونگی بازنمایی نظام ارتباط انسانی رسول الله (ص)  بر اساس این رمزگان، تحلیل می شود. در این فیلم، نظام ارتباط انسانی رسول الله (صلی الله علیه وآله وسلم) در سه عرصه ارتباط " درون فردی"، "میان فردی" و " عمومی" واکاوی شده است. " توکل در میادین سخت"، مرکزی ترین مولفه ارتباط درون فردی حضرت رسول است. فیلم در ارتباطات میان فردی ایشان به " حیا"، " تکریم زن" ، " مودت و رحمت"، " تعاون و همکاری"، " تعهد و مسئولیت پذیری" و " مقابله با سنّت های انحرافی" اشاره کرده است که برخی از این مؤلفه ها در ارتباطات عمومی ایشان نیز حضور دارند. دو عنصر " مقاومت در برابر ترور و تحریم" و "برابری افراد" به طور خاص، در حوزه ارتباطات عمومی ایشان بازنمایی شده است.

فضای مجازی، رسانه نوینی است که در مقیاسی عمیق و گسترده، توان تغییر فرهنگ و ارائه باز تعریف جدید از امور فرهنگی را دارد. یکی از مهم ترین مؤلفه های فرهنگی در کشور، نقش های جنسیتی و به خصوص نقش همسری زنان است که در فضای مجازی به چالش کشیده شده است. این مقاله سعی دارد ابتدا با استفاده از نظریات مربوطه، ماهیت فضای مجازی را فهم کند تا به این پرسش پاسخ دهد که چگونه فضای مجازی زنان را اقناع می کند تا از ایفای نقش هایی که تا کنون برعهده داشته اند، سرباز زنند. به این منظور، پس از ارائه نظریات و تعریف مفاهیم، با به کارگیری روش تحلیل مضمون، پیام های انتخابی از جامعه آماری تحلیل شده و مضامین اصلی فعالیت شبکه های تلگرام علیه نقش همسری زن استخراج می شود. یافته ها نشانگر آن است که این شبکه ها در دو حوزه «رفتار» و «اندیشه» روی تغییر مفهوم همسری اثر می گذارند. همچنین در حوزه اندیشه با تمرکز بر مؤلفه های «خانه داری»، «تمکین»، «خیانت» و «جدایی»، سعی دارند در این چهارگانه، رفتار زنان را در خانواده تحت الشعاع قرار دهند. این شبکه ها در حوزه اندیشه، با «معناسازی فانتزی از زن»، «تحقیرآمیز بودن همسری»، «القای نابرابری» و «کلیشه ظالم بودن شوهر» درصددند با برساخت هویتی جدید از زن، زنان ایرانی را از نقش های جنسیتی که تا کنون در خانواده ایفا می کردند، بازدارند.

انیمیشن یکی از محصولات فرهنگی- رسانه ای است که بواسطه قابلیت های شگرفی که دارد، توانمدی بالایی در جذب مخاطب دارد. مقاله حاضر سعی دارد با روش توصیفی-تحلیلی، در گام نخست، جذابیت انیمیشن را از دو منظر «رسانه ای» و «جامعه شناختی-روانشناختی» تبیین کند. از بُعد رسانه ای، نظریه اقناع به خوبی می تواند چگونگی جذب مخاطب توسط انیمیشن را تحلیل کند و از بُعد جامعه شناختی- روانشناختی، نظریه «پرسونا» یا همان «شخصیت های رسانه ای» اثر هورتون و وول، می تواند چگونگی جذب مخاطب نسبت به یک انیمیشن را بررسی کند. در ادامه بر اساس این دو نظریه، مولفه های محتوایی انیمیشن ها که برای مخاطب جذابیت دارند ارایه می شود. «منجی گرایی و خاص بودگی»، «قهرمان های معمولی»، «حماسه نمایی»، «منحصر به فرد بودن»، «بی کرانگی» و «بازنمایی جهان ناپیدا»، از جمله این مولفه ها هستند. در انتها، جذابیت از منظر فلسفه اسلامی واکاوی می شود و تاثیر انواع جذابیت بر انسان و جامعه بررسی می شود. بر این اساس سه نوع جذابیت «حسی»، «وهمی» و «عقلی»، با سه نفس انسانی «نباتی»، «حیوانی» و «عقلانی» در تلائم هستند که هر یک از عالم صور معنایی به ساحت ذهن انسان نزول می کند و پس از آن هویت بین الاذهانی پیدا کرده و در عرصه فرهنگ و سبک زندگی، خود را نشان می دهند.

دین از ابتدای پیدایش انسان نقش مهمی در زندگی او داشته است. سینماگران نیز به تبع جامعه و تاریخ، همواره نگاه های دینی را به همراه داشته اند و با روایت و استفاده از تکنیک های بصری و صوتی و سو ژه سازی و پردازش شخصیت های مورد نیاز خود، بر سبک دین مداری مخاطب مؤثر بوده اند. ورود بشر به دوره مدرن و کم توجهی به دین باعث شد بازگشت بشر به دین در دوره پسامدرن با تحریف و گمراهی بسیاری همراه شود. معنویتِ بدون خدا و جایگزینی جادو به جای معنویت اصیل از مهم ترین این تحریف هاست که توسط سینما بازنمایی و تبلیغ می شود. کابالا یا همان تصوف یهودی یکی از این معنویت های غیر اصیل است که در سال های اخیر در مجامع سینمایی مورد توجه قرار گرفته است. این مقاله با تلقی کابالا به عنوان یکی از مؤلفه های کلیدی معنویت عصر نوین، سعی نموده است با بررسی موردی انیمیشن «ناین»، روش های القاء نامحسوس مفاهیم کابالیستی، توسط رسانه ها را بررسی نماید.

اگرچه زن و مرد در جوهر و ماهیت انسانیت یکسانند و تمایزی در حقیقت و نوع آنها نیست، ولی تفاوت هایی نیز با یکدیگر دارند که به ویژگی های جسمانی و روانی آنها بازمی گردد، به گونه ای که تفاوت طبیعی و تکوینی میان زن و مرد، مطلبی غیرقابل انکار است. دین اسلام با حضور زن در جامعه مخالف نمی باشد، اما برای حضور زن در جامعه شرایطی براساس ویژگی های طبیعی زن (جسمی، روحی و...) و نوع کشش و ارتباطی که میان مرد و زن وجود دارد معین کرده است. هدف از این پژوهش، به دست آوردن ملاک ها و معیارهایی است که اسلام درباره حضور اجتماعی زن بیان کرده است. بنابراین، این پژوهش تلاش دارد با روش اسنادی و مطالعه آیات و روایات، به بیان ویژگی ها و ملاک های حضور اجتماعی زنان بپردازد. در این تحقیق، به چهار معیار اصلی (پوشش و لباس زنان، حفظ حریم ها و فاصله ها، عدم تبرج، و کنترل نگاه) برای حضور اجتماعی زنان پرداخته شده است که هرکدام دارای مؤلفه هایی می باشند.

نوع روابط زن و مرد و مرزبندی در تعاملات این دو جنس، تأثیری تعیین کننده بر روح و روان فرد، استحکام خانواده و رشد و پیشرفت جامعه دارد. حال اگر رسانة تأثیرگذاری چون سینما، برخلاف دین و فطرت، به پایه گذاری اخلاق جنسی ویژ ه ای در جامعه مبادرت ورزد که حریم های میان زن و مرد شکسته شود، اثر مخربی بر تفکر و رفتار مخاطب خواهد گذاشت که به سادگی جبران پذیر نیست. این مقاله به دنبال آن است تا با نگاهی جامع به آیات و روایات مربوط به روابط میان دو جنس نامحرم، مؤلفه های روابط عفیفانه را استخراج کند و سپس با تحلیل نشانه شناختی فیلم سینمایی «دربارة الی» که یکی از تولیدات فکری دهة هشتاد سینمای ایران است، نوع بازنمایی این فیلم از روابط زن و مرد نامحرم و میزان انطباق یا فاصلة آن با آموزه های اسلامی را بررسی کند. طبق این بررسی مشخص می شود که فیلم با به کارگیری رمزهای اجتماعی و فنی، نوعی از روابط زن و مرد را بازنمایی کرده که هیچ شباهتی به ملاک های عفاف اسلامی ندارد. مفاهیم ایدئولوژیک فیلم، مفاهیمی اباحه گرانه و حیازداست.