محسن خادمی

پُل فایرابند از تأثیرگذارترین فیلسوفان علم قرن بیستم است که آثار و آراءِ جنجالی او اشتهارش را دو چندان کرده است. همین آثار تحریک آمیز اوست که به نوعی موجب بدفهمیِ برخی دانشگاهیان و فلسفه دانان شده است، به طوری که برخی او را «بدترین دشمن علم» نام نهاده اند. در این مقاله برآنیم تا با بازسازی آراء فایرابند نشان دهیم که این اندیشه ناصواب بوده و فایرابند نه با علم و نه با هیچ سنتِ دیگری سَرِ خصومت نداشته، بلکه او تنها با ایدئولوژی های متصلّبِ مخرّب به نزاع برخاسته است. به عبارت بهتر، آراء فایرابند تنها مبیّن خصومت او با شوونیسم علم و تکنوکراسی است. فایرابند معتقد است که علم امروز مشابهت زیادی با کلیسای قرون وسطی دارد: علم امروزه بدل به دینی شده است که دانشمندانْ پیامبران، و اختراعاتْ معجزات آنند. از این رو بر ماست که ʼعلم را سر جای خود نشانیمʻ تا جا برای سایر سنت ها و معارف بشری باز شود.

برنامه درسی مطالعات اجتماعی سال ششم ابتدایی، با توجه به رویکرد کلی برنامه درسی ملی مبنی بر فطرت گرایی و اهتمام به شکوفایی آن، سعی دارد زمینه های تربیت فردی و اجتماعی کودکان و نوجوانان را فراهم آورد. هدف این پژوهش، شناسایی مؤلفه های مهارتهای اجتماعی در کتاب مطالعات اجتماعی پایه ششم ابتدایی است. این پژوهش از پژوهش های ترکیبی است و در دو بخش کیفی و کمّی انجام گرفته است. در بخش کیفی، ابزار شناسایی مهارتهای اجتماعی با استفاده از روش مطالعه موردی کیفی تدوین شده است. در بخش کمّی، ابتدا با استفاده از روش تحلیل عامل تاییدی، اعتبار و پایایی ملاکها و شاخصهای شناسایی شده بررسی و برمبنای آن و با روش تحلیل محتوای کمّی، مهارتهای اجتماعی شمارش شده است. جامعه آماری شامل همه معلمان ابتدایی شهر شیراز و کتاب تعلیمات اجتماعی سال ششم ابتدایی در سال تحصیلی 94- 93 است. نتایج نشان داد که مهارتهای گروهی بیشترین فراوانی و مهارتهای ارتباطی کمترین فراوانی را دارند. همچنین بیشترین و کمترین ضریب اهمیت، به ترتیب به مهارتهای جرأت ورزی و مهارتهای ارتباطی مربوط بود. همچنین مشخص شد که پراکندگی مهارتهای اجتماعی در این کتاب یکسان نیست و بیشتر بر مهارتهای ارتباطی، مهارتهای پرورش حس همکاری و شناسایی ارزشهای جامعه تأکید شده است. لذا توجه به سایر مهارتهای اجتماعی ضروری است.

در دوران گذر از جامعه صنعتی به جامعه اطلاعاتی، نظام های آموزشی ناگزیر از تغییر و تحول متناسب با نیازمندی های عصر کنونی می باشند. امروزه دانش آموزان نیازمند کسب مهارت هایی هستند که آنها را در امر پردازش و استفاده از اطلاعات تا رسیدن به دانشِ خود ساخته یاری نماید و از آنان یادگیرندگانی مستقل و همیشگی بسازد که مدیر یادگیری خود باشند. از آنجا که رسیدن به یادگیری مادام العمر، یکی از نتایج بلافصل سواد اطلاعاتی است؛ این امر در سایه کسب مهارت های سواد اطلاعاتی محقق می شود. فراگیری مهارت های سواد اطلاعاتی در سال های اولیه مدرسه بدلیل زیربنایی بودن آموزش در این سنین، اهمیت ویژه ای دارد. تحقیق حاضر با هدف ارائه چارچوبی برای برنامه درسی مبتنی بر توسعه سواد اطلاعاتی دانش آموزان دوره ابتدایی، انجام شد. به این منظور ابتدا با مطالعه منابع و متون مربوط، استانداردهای سواد اطلاعاتی و عناصر اساسی برنامه درسی تعریف و مشخص گشت. سپس با توجه به استانداردهای سواد اطلاعاتی و نیز با عنایت به نتایج حاصل از پژوهش های نزدیک با موضوع تحقیق، ویژگی های عناصر اساسی برنامه درسی (هدف، محتوا، راهبردهای یاددهی یادگیری و روش های ارزشیابی) بر مبنای توسعه سواد اطلاعاتی دانش آموزان دوره ابتدایی، استنباط و توصیف گردید و چارچوب کلی برنامه درسی مبتنی بر توسعه سواد اطلاعاتی دوره ابتدایی، تدوین و ارائه گشت. بر اساس این چارچوب، ویژگی های هر یک از عناصر اساسی برنامه درسی به گونه ای می باشد که در نهایت یک فراگیر مستقل، خودراهبر و پژوهنده و یادگیرنده مادام العمر را تربیت نماید.

نسبی گرایان قائلند که هیچ معیار مطلقِ عینیِ جهان شمولی وجود ندارد و بنابراین، همة داوری ها زمینه محورند. از این رو، تمام امور از امور مربوط به زیبایی شناسی گرفته تا معارف بشری و حتی اصول اخلاقی نسبی اند؛ یعنی، در نسبت با زمان، مکان و فرهنگی خاص معنا می یابند. ازاین رو، هر فردی/ سنتی هر کاری انجام دهد، بنا به بسترِ فرهنگی - اجتماعیِ خاصی که در آن قرار دارد، صائب و محِقّ است. پُلفایرابند، فیلسوف نسبی گرای اتریشی آمریکایی، نخست میان دو نوع نسبی گرایی تمییز نمی نهد: نسبی گرایی سیاسی و فلسفی. ما در این مقاله با تمرکز بر نسبی گرایی سیاسی فایرابند نشان می دهیم که نسبی گراییمدِّ نظر او ابداً تساوی گرایی نیست، بلکه ملاحظات انسان گرایانه مرکزِ ثقل نسبی گرایی او است. در پرتو همین ملاحظات است که او پلورالیسم، دموکراتیسم و آنارشیسم نظری را بر دیگر مکاتبِ رقیب ترجیح می دهد.

این پژوهش با هدف ساخت، و بررسی روائی و پایائی آزمون تشخیصی خواندن و درک مطلب برای دانش آموزان کلاس های سوم و چهارم ابتدایی شهر شیراز انجام شد. به این منظور 1200 دانش آموز از کلاس های سوم، چهارم و پنجم به روش نمونه گیری خوشه ای انتخاب شده بودند، آزمون تشخیصی سطح خواندن و درک مطلب در دو بعد خواندن و درک مطلب با 11 خرده آزمون که شامل سلیس خوانی، توسعه واژگان، آگاهی واج شناختی ایده اصلی متن، ارجاعات محتوایی، حقایق و ایده ها در متن، ارتباطات علی و معلولی در متن، توالی وقایع، گرفتن نتایج بر اساس شواهد، تفسیر و هدف نویسنده بود. پس از بررسی مقدماتی اجرا شد و بر اساس شاخص های روان سنجی تحلیل و اصلاح شد. سپس برای بررسی روایی آن، از شیوه های روائی وابسته به ملاک روائی محتوایی و همبستگی نمره های خرده آزمون با یکدیگر و پایایی آن به روش بازآزمایی بررسی گردید که در سطح مطلوب بود. تحلیل عامل انجام شد که نشانگر روش مطلوب آزمون بود. یافته ها بیانگر آن بود که روائی ملاکی در سطح بالا و پایایی در سطح مورد قبول بود. از نظر پایایی بالاترین خرده آزمون ها به ترتیب سلیس خوانی، واژگان و ایده اصلی متن و ارجاعات محتوایی بودند و از نظر روایی بهترین خرده آزمون ها سلیس خوانی و واژگاه و ایده اصلی متن بود. نتایج نشان داد آزمون تشخیصی خواندن در مورد خواندن و میزان درک مطلب اطلاعات لازم، را ارائه می دهد و می تواند در جهت تشخیص و سرند مشکلات خواندن و میزان پیشرفت تحصیلی دانش آموزان کاربرد داشته باشد.

هدف پژوهش حاضر ارزیابی برنامه درسی رشته مطالعات اجتماعی مراکز تربیت معلم از منظر تاکید بر اندیشه انتقادی است. بر این اساس  مهارت ها و گرایش های  تفکر  انتقادی دانشجویان و مدرسان رشته مطالعات اجتماعی مراکز تربیت معلم مورد سنجش و نیز کتاب های تخصصی  مورد تحلیل محتوا قرار گرفتند. در این پژوهش که بر اساس مدل فاسیونه (1993) انجام شده از دو مقیاس مهارت های تفکر انتقادی (CCTST) که شامل پنج زیر مقیاس است و گرایش به تفکر انتقادی (CCTDI) که شامل هفت زیر مقیاس است استفاده گردید. تعداد کل جامعه برابر با 1020 نفر دانشجو و 53 مدرس بودند که از میان آنها  313 نفر دانشجو و 33 نفر مدرس با استفاده از روش نمونه گیری خوشه ای، به عنوان گروه نمونه از چهار استان فارس، بوشهر، هرمزگان و اصفهان، در سال 1387 انتخاب شدند. همچنین تعداد 10 کتاب تخصصی مورد تحلیل محتوا قرار گرفت. یافته ها حاکی از ضعف دانشجویان و مدرسان رشته مطالعات اجتماعی مراکز تربیت معلم ایران در نمره کل گرایش ها و مهارت های تفکر انتقادی و زیر مقیاس های مربوطه  بود. همچنین تفاوت بین فراوانی مولفه های گرایش و مهارت های اندیشه انتقادی مورد بررسی قرار گرفت.

به منظور شناخت هویت فرهنگی نوجوانان ایران و با توجه به تحقیقات پراکنده ای که نشان دهنده افزایش تمایلات نوجوانان به فرهنگ های بیگانه است، تحقیقی در این زمینه بر روی 600 نفر از دانش آموزان مقطع راهنمایی شهرستان شیراز انجام شد. داده های این تحقیق بوسیله مقیاس 37 گویه ای، که در برگیرنده مولفه های فرهنگی است جمع آوری گردید. نتایج بدست آمده نشان دهنده هویت فرهنگی بیشتر از حد متوسط نوجوانان شهرستان شیراز می باشد. در این تحقیق بین نمرات هویت فرهنگی دختران و پسران تفاوت معنی داری مشاهده گردید و نمرات هویت فرهنگی دختران بیشتر از پسران بود. در این پژوهش تفاوت معنی داری در نمرات هویت فرهنگی نوجوانانی که والدین آنها دارای سطوح تحصیلی متفاوت بودند مشاهده نگردید. اما نتایج این تحقیق نشان داد که بین نمرات هویت فرهنگی نوجوانان در نواحی چهارگانه آموزشی شهرستان شیراز تفاوت معنی داری وجود دارد.