علیرضا عبداللهی نژاد

در این مقاله، نحوه پوشش رویدادهای بین المللی در روزنامه های سراسری ایران از رهگذرِ تحلیلِ ساختار و محتوای مطالب خارجی ایران، جام جم، شرق و همشهری مورد مطالعه قرار گرفته است. روش پژوهش، تحلیل محتوای کمی است و مطالب خارجی روزنامه ها در یک هفته آماری در چهار ماه نخست سال 1399 تحلیل شده اند. یافته های پژوهش نشان می دهد که ساختار اصلی مطالب خارجی در روزنامه های ایران بر روی موضوعات "علم و فناوری و بهداشت و درمان" تمرکز دارد و بیشتر مطالب دارای ارزش خبری "تضاد و برخورد" است. شکل ارائه مطالب خارجی بیشتر به صورت "خبر" است؛ هر چند که همشهری و ایران در انتشار مطالب خارجی به قالب های "گزارش، تحلیل و تفسیر" نیز توجه بیشتری نشان داده اند. نتایج تحلیل های آماری در مجموع نشاندهنده توجه کم روزنامه ها به "نگارش منبع اخبار" به عنوان یک اصل حرفه ای و اخلاقی است. با این حال، روزنامه ایران بیشتر از روزنامه های دیگر به ذکر منبع در نگارش اخبار خارجی توجه نشان داده است. همچنین روزنامه های مورد مطالعه از منظر تهیه و انتشار اخبار خارجی وابستگی بسیار زیادی به رسانه های بین المللی دارند و سهم خبرگزاری های داخلی در این خصوص بسیار ناچیز و قابل چشم پوشی است. از نظر تمرکز بر پوشش اخبار مناطق مختلف جهان، بیشتر تاکید روزنامه ها بر "اروپا و آمریکای شمالی (ایالات متحده آمریکا)" است.

توسعه ی فناوری نوع خاصی از ارتباطات را در حیات آکادمیک ایجاد کرد؛ از سوی دیگر امروزه وجود شبکه های اجتماعی به عنوان ابزاری موثر در دستیابی به اهداف آموزشی درنظر گرفته شده است. هدف پژوهش حاضر شناسایی و تحلیل کارکردهای استفاده ی مؤثر از شبکه های اجتماعی در مدیریت آموزشی و همچنین بررسی موانع و چالش های دسترسی به انواع رسانه های اجتماعی و اطلاعات بوده است. در این راستا علاوه بر مطالعه ی اسنادی ، با استفاده از روش نمونه گیری گلوله برفی با 10 نفر از مدیران گروه های آموزشی دانشگاه علامه طباطبائی تهران مصاحبه انجام شد. داده ها به روش کیفی و با استفاده از نرم افزار مکس کیودا (MAXQDA) تحلیل شدند که طبق نتایج به دست آمده کارکردهای استفاده ی هدفمند از شبکه ی اجتماعی برای مدیران آموزشی شامل: «رشد حرفه ای، علمی و پژوهشی؛ ایجاد فضای مدیریت دموکراتیک؛ ارتقای کیفیت آموزشی گروه؛ تسریع عملکرد اداری و اجرایی؛ تأثیر روانی و اجتماعی» می باشد. علاوه بر این طبق یافته های پژوهش مهم ترین موانع و چالش های دسترسی به شبکه های اجتماعی «موانع فنی و زیرساختی؛ چالش های مدیریتی؛ موانع سیاسی و موانع فردی» است که درنهایت راهکارهایی برای ارتقای کارآمدی رسانه ها و هدفمند سازی استفاده از شبکه های اجتماعی ارائه شد.

کنشگران اجتماعی در میدانِ مبارزه برای تغییر محیط اطراف خود، فن آوری های جدیدِ ارتباطی را به کار گرفته اند. هدف مقاله حاضر مطالعه کنشگری  اجتماعی کردهای کشور عراق در فضای مجازی است. در این پژوهش از ترکیبِ دو روش مردم نگاری مجازی و مصاحبه عمقی استفاده شده است. نتایج پژوهش حاضر نشان می دهند که محدودیت هایی نظیر حزبی بودن رسانه در اقلیم کردستان باعث شده اند که کنشگران کرد عراقی نتوانند از مجراهای اصلی برای رسیدن به اهدافشان استفاده کنند. همین عوامل کنشگران کرد عراقی را به استفاده از رسانه های جایگزین که در مطالعه حاضر شبکه های اجتماعی هستند، برای فعالیت سوق می دهد. اصلی ترین مزایای شبکه های اجتماعی برای کنشگران کرد کشور عراق شامل رواج شهروند خبرنگاری، از بین رفتن سانسور و کنترل دولت ها، امکان مقاومت و فعالیت سیاسی، در هم تنیدگی ابعاد آنلاین و آفلاین و برقراری ارتباط با کنشگران کرد سایر کشورها هستند. یکی از بارزترین ویژگی های کنشگری کردهای عراق در فضای مجازی ارتباطی است که آن ها با کردهای سایر کشورها پیدا می کنند و از این طریق می توانند به کنش های مشترکی در راستای هویت کردی شان دست بزنند.

این مقاله به مطالعه ساختار و نحوه پوشش اخبار مربوط به روابط و مناسبات ایران و آمریکا در رسانه های بین المللی انگلیسی زبان در دوران ریاست جمهوری دونالد ترامپ و پس از خروج وی از برجام، از طریق بررسی مطالب خبری مرتبط در وب سایت های «سی ان ان»، «فاکس نیوز»، «الجزیره» و «پرس تی وی» می پردازد. در این پژوهش از روش تحلیل محتوای کمی استفاده شده و جامعه آماری آن شامل 465 مطلب خبری در بازه زمانی شش ماهه اول سال 2019 است. در این تحقیق از روش نمونه گیری تصادفی نظام مند به صورت هفته ای متناوب استفاده شده است. یافته های تحقیق در دو سطح توصیفی و تبیینی نشان داد که بیشتر مطالب منتشر شده در این وب سایت ها دارای جهت گیری منفی نسبت به مناسبات ایران و آمریکا (64.5 درصد) بوده اند. در این میان، سی ان ان، بیشترین حجم از خبرهای منفی از روابط این دو کشور را بازتاب داده است. کمترین جهت گیری منفی نیز به الجزیره تعلق داشت. همچنین این تحقیق نشان داد که هر چهار وب سایت، ارزش خبری برخورد و درگیری را با برجستگی خاصی (75.3 درصد) مورد تاکید قرار داده اند؛ که این نشان دهنده حجم تنش در روابط این دو کشور است. از یک منظر کلی، نتایج پژوهش نشان می دهد که نوع پوشش رسانه ای و بازنماییِ شبکه های تلویزیونی مورد بررسی از رویدادهای معطوف به روابط و مناسبات تهران و واشنگتن از سیاست های اصلی و کلان خود در این رابطه پیروی می کنند. این نوع همراستایی و همگرایی با سیاستمداران و تصمیم سازان سیاسی، به طور خاص، در وب سایت های «سی ان ان» و «فاکس نیوز» از یک سو و «پرس تی وی» از سوی دیگر قابل مشاهده است.

هدف: پژوهش حاضر با هدف بررسی اثرات استرس شغلی بر تفکر خلاق خبرنگاران انجام شده است. روش: این پژوهش ازنظر هدف کاربردی و ازنظر روش، همبستگی از نوع مدل معادلات ساختاری است. جامعه ی آماری این پژوهش را خبرنگاران، سردبیران، دبیرهای خبری و نیروهای فعال در دو خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) و خبرگزاری بین المللی قرآن (ایکنا) تشکیل دادند که  با توجه به فرمول کوکران، حجم نمونه 110 نفر به روش نمونه گیری تصادفی ساده انتخاب شدند. یافته ها: یافته ها نشان داد، استرسی شغلی بر تفکر خلاق خبرنگاران اثرگذار است که در این بین، مولفه حمایت مسئولین بیشترین اثرگذاری را داراست. نتیجه گیری: نتایج همچنین حکایت از آن دارد که بهبود وضعیت استرس شغلی و مولفه های آن یعنی نقش، ارتباط، حمایت مسئولین، حمایت همکاران، کنترل، تقاضا و تغییرات می تواند  به بهبود و ارتقا تفکر خلاق در میان خبرنگاران و کارکنان رسانه های مورد بررسی  بیانجامد

این مقاله به بررسی نحوه سیاست گذاری رسانه ملی در حوزه سلامت پرداخته است. به این منظور و با هدف پاسخگویی به این سؤال ها که: «سیاست گذاری برنامه های سلامت محور تلویزیون (سیمای جمهوری اسلامی)، چگونه است؟» «محوریت موضوعی برنامه های سلامت محور بر کدامیک از ابعاد چهارگانه سلامت (جسمی، روحی، اجتماعی و معنوی) متمرکز شده است؟» و «محوریت برنامه های سلامت محور پیشگیری و بهبود سلامت است و یا درمان بیماری؟»، از روش آمیخته (ترکیبی) و در دو بخش کمی (تحلیل محتوای کمی) و کیفی (مطالعه تطبیقی) استفاده شده است. همچنین ضمن کاربست و بهره گیری از نظریه های «ارتباط برای ترغیب» « کاشت» « برجسته سازی» از هر عنوان برنامه سلامت محور سیما که به طور تصادفی انتخاب شده، 10 قسمت برنامه بازبینی و در مجموع 100نوبت-برنامه تحلیل شده است. در بخش کمی با استفاده از نرم افزار تحلیل کمی (اس پی اس اس) جداول فراوانی استخراج و تحلیل شده که در نهایت با شاخص های به دست آمده از شورای تخصصی سلامت رسانه ملی، مورد مقایسه قرار گرفته و میزان اجرایی شدن دستورالعمل آن شورا در برنامه های سلامت محور سیما مورد بررسی قرارگرفته است. نتیجه حاصل از پژوهش نشان می دهد بیشترین حجم برنامه های سلامت محور بعد سلامت جسمانی را مورد توجه قرار داده اند و بیشتر برنامه ها پیشگیری و درمان را به صورت توأمان مدنظر داشته اند. همچنین در برخی موارد نیز، همسویی بین راهبردهای شورای سلامت و برنامه های تولید شده مشاهده نمی شود.

مقاله حاضر به مطالعه پدیده خشونت کلامی در صفحات مجازی پربازدید در اینستاگرام پرداخته است. بدین منظور در گام نخست، صفحات پرطرفداری که تا زمان آغاز این پژوهش بیش از یک میلیون دنبال کننده داشتند، شناسایی شد. این صفحات متعلق به 19 سلبریتی هنری در داخل ایران است. پس از آن، اظهارنظرهای دنبال کنندگان این صفحات از منظر خشونت کلامی مورد مطالعه قرار گرفت. در این پژوهش از نظریه های ادب از براون و لوینسون (1978 و 1987) و بی ادبی کلامی از کالپپر (2011) که با محوریت وجهه، ذیلِ نظریه نمایشی گافمن قرار می گیرند، استفاده شده است. برای انجام پژوهش از روش کیفیِ تحلیل مضمون استفاده شد. سرانجام، با تحلیل حدود 1500 اظهارنظر (کامنت) که حاوی خشونت کلامی بودند، اشباع نظری حاصل شد و تعداد 9 مضمون فراگیر با عنوان زندگی شخصی، جایگاه و مقام حرفه ای هنرمند، آسایش و رفاه، جنسی، جنسیت، سیاست، مذهب، قومیت و اصل و نسب و دغدغه های اجتماعی، فرهنگی و شهروندی استخراج شدند. پس از این مرحله، شبکه مضامین فراگیر به عنوان الگوهای اصلی و پرتکرار داده های متنی، ترسیم و همچنین پیش از آن در جداول نُهگانه دو سطح دیگر مضامین یعنی تعداد مضامین پایه و سازمان دهنده آورده، توصیف و تحلیل شد.

در عصر کنونی، رفتار سیاسی شهروندان در جوامع گوناگون تحت تأثیر رسانه ها و فناوری های جدید ارتباطاتی قرار گرفته و تغییر شکل و ماهیت داده است. یکی از مهم ترین رفتارهای سیاسی شهروندان، مشارکت سیاسی و رفتار رأی دهی آنان است که بیش از هر چیز دیگری، در محدوده عمل و تأثیر وسائل ارتباط جمعی و به ویژه رسانه های اجتماعی نوپدید قرار گرفته است. در این راستا، پژوهش حاضر تلاش دارد، تأثیر رسانه های اجتماعی- فیس بوک، اینستاگرام و تلگرام- بر مشارکت سیاسی دانشجویان دانشگاه علامه طباطبائی را در انتخابات اخیر مجلس شورای اسلامی و خبرگان رهبری (هفتم اسفندماه 1394) بررسی و مطالعه نماید. روش پژوهش، پیمایش و ابزار گردآوری داده ها نیز پرسشنامه محقق ساخته است. با استفاده از فرمول کوکران از جامعه آماری 8569 نفری - که تمام دانشجویان شاغل به تحصیل در دانشکده های پردیس اصلی دانشگاه علامه طباطبائی را شامل می شد- 370 نفر به عنوان حجم نمونه انتخاب و بررسی شدند. یافته های پژوهش نشان می دهد که بین میزان استفاده از رسانه های اجتماعی منتخبِ تحقیق با مشارکت سیاسی (413/0)، میانِ میزان اعتماد به رسانه های اجتماعی موردبررسی و مشارکت سیاسی (318/0) و میزان اثربخشی در استفاده از رسانه های اجتماعی با مشارکت سیاسی (523/0) رابطة مثبت و معناداری وجود دارد. در ارتباط با دو متغیر زمینه ای مقطع تحصیلی (401/0-) و سن پاسخگویان (دانشجویان نمونه تحقیق) با مشارکت سیاسی (431/0-) نیز رابطه معکوس و معنادار است. نتایج حاصل از تحلیل رگرسیونی نیز نشان می دهد، که حدود 32 درصد از کل واریانس مشارکت سیاسی دانشجویان با این پنج متغیرِ معنادار یعنی میزان استفاده، میزان اعتماد، میزان اثربخشی، مقطع تحصیلی و سن قابل پیش بینی است.

در عصر رقابت فزاینده میان رسانه ها، تولید محصولات باکیفیت و حضور در بازارهای رسانه ای، عاملی اثرگذار در ایفای نقش مطلوب و حرفه ای خبرگزاری ها به شمار می رود. وقتی به پیشینه تاریخی 180 ساله خبرگزاری های بین المللی می نگریم، از همان روزهای نخست فعالیت آنها از آژانس هاواس ( 1835 ) گرفته تا رویترز (1851) و آسوشیتدپرس (1846) حضور موثر در بازارهای باارزش مبادله اطلاعات، اخبار و کسب درآمدهای فراوان طرف توجه صاحبان و گردانندگان آنها بوده است. از چند دهه گذشته و در دوران اوج شکل گیری و فعالیت خبرگزاری های ملی بویژه از جنگ جهانی دوم به بعد،  بسیاری از خبرگزاری های ملی با الگوبرداری از شیوه های تولید، عرضه و فروش محصولات متنوع خبری در خبرگزاری های بزرگ، وارد بازارهای رسانه ای در گستره های ملی و حتی بین المللی شده اند. در ایران، اما با گذشت بیش از 80 سال از تاسیس خبرگزاری رسمی و ملی ایران (با نام آژانس پارس و اکنون خبرگزاری جمهوری اسلامی) و در دوران رقابت گسترده خبرگزاری ها در عرصه تولید و فروش اطلاعات و اخبار، همچنان منبع تامین  هزینه های ایرنا، بودجه دولتی بوده و میزان درآمدزایی این رسانه از محل حضور در بازارهای رسانه ای داخلی و بین المللی ناچیز به شمار می رود. در چنین شرایطی، این مقاله تلاش می کند وضعیت موجود ایرنا را به عنوان تنها خبرگزاری رسمی در ایران، از حیث شاخص بازارها، مشتریان و درآمدزایی در بستر رویکردی تطبیقی با سه خبرگزاری بین المللی آسوشیتدپرس، فرانس پرس و رویترز و خبرگزاری ملی هند (پی.تی.آی) مطالعهو سپس با مراجعه به آراء و نظرات صاحبنظران و خبرگان رسانه ای در ایران، آسیب های ایرنا را از این بعد، شناسایی و وضعیت مطلوب آن را ترسیم کند. نتیجه پژوهش که با روش کیفی و تلفیقی از مطالعه تطبیقی و مصاحبه عمقی با خبرگان انجام شده است، ایرنا را از انتشار تمامی اخبار و مطالب خبری روی وبسایت آن به صورت عمومی و رایگان منع و تاکید می کند که باید با فراهم کردن زیرساخت های لازم انتشار اخبار روی وبسایت را محدود کرد و در عوض، راهکارهایی را برای درآمدزایی از محل فروش تولیدات متنوع خبری مدنظر قرار داد. جذب آگهی در وبسایت ایرنا و ایجاد بنگاه و هولدینگ سرمایه گذاری در تولید محصولات چندرسانه ای، فروش عکس های خبری باکیفیت و آرشیوی، تولید فیلم های خبری باکیفیت و قابل فروش از جمله راهکارهای مورد تاکید صاحبنظران و خبرگان در این پژوهش است.

ساختار و عملکرد حرفه ای خبرگزاری ها در دو دهة اخیر، تحت تأثیر پیدایش تلویزیونهای خبری 24 ساعته و گسترش فزایندة رسانه های جدید مبتنی بر وب، با چالش هایی روبرو شده و این مسئله، رقبای قدرتمندی را فراروی فعالیت حرفهای خبرگزاری ها قرار داده است. در چنین فضایی، خبرگزاری ها برای حفظ جایگاه، بقاءپذیری و موقعیت رقابتی، راهکارهایی را جهت ایجاد سازگاری با فناوری های نوپدید به کار گرفته اند. در این راستا، با توجه به ضرورت ورود خبرگزاری رسمی ایران (ایرنا) به حوزة فناوری های جدید، مقالة حاضر وضعیت ایرنا را از منظر تولید و ارائة خدمات چندرسانه ای نوین در مقایسه با سه خبرگزاری مورد مطالعه شامل رویترز، آسوشیتدپرس و خبرگزاری ملی هند (پی.تی.آی) بررسی کرده است. یافته ها که به روش مطالعة تطبیقی انجام شده است، نشان میدهد ایرنا باید همانند خبرگزاری های مورد بررسی، تولید فیلمهای خبری با کیفیت، اخبار چندرسانهای، گرافیک و اینفوگرافیک و ارسال بسته های خبری روی تلفنهمراه را در دستور کار قرار دهد.

این پژوهش که به روش «فراتحلیل» انجام شده است زمینه ها، حوزه ها، روندها، و موضوعات مرتبط با قلمروی میان رشته ای «ارتباطات سیاسی» را، با استفاده از مقاله های چاپ شده در نشریات معتبر علمی کشور در بازة زمانی 1380 - ۱۳۸9، بررسی و تحلیل می کند. جامعة آماری پژوهش حاضر مقالات مندرج در نشریات علمی ـ پژوهشی یا علمی ـ ترویجی در حوزة ارتباطات و علوم اجتماعی را شامل می شود. این نشریات و مراکز انتشار آن ها عبارت اند از: فصل نامة نامة علوم اجتماعی و دوفصل نامة نشریة جهانی رسانه (دانشگاه تهران)، فصل نامة علوم اجتماعی (دانشگاه علامه طباطبایی)، فصل نامة پژوهش های ارتباطی (مرکز پژوهش های صدا و سیما)، و فصل نامة رسانه (مرکز مطالعات و توسعة رسانه ها). حجم نمونة این پژوهش شامل همة مقالات چاپ شده در زمینه های متنوع ارتباطات سیاسی است که به روش نمونه گیری «تمام شماری» انتخاب و به صورت جداگانه کدگذاری و تجزیه و تحلیل شده اند. به منظور فراتحلیلِ مقاله های علمی فارسی موجود در زمینة ارتباطات سیاسی در ایران، فرم مخصوصی با عنوان «فرم جامع تلخیص و استخراج اطلاعات مقاله های ویژة فراتحلیل» تهیه شد که حاوی پرسش ها و مقولاتی درخصوص «مضمون و محتوای اصلی»، «چهارچوب مفهومی»، و «روش تحقیق» مقالات مذکور بود. نتایج پژوهش بیان گر توجه اندک پژوهش گران علوم ارتباطات به قلمروی نوظهور و میان رشته ای ارتباطات سیاسی است. هم چنین دو مضمون «انتخابات» و «مشارکت سیاسی» بیش ترین فراوانی را در میان پژوهش های انجام شده دارد.