سعید حجازی فر

امروز ارزیابی مستمر و مناسب عملکرد، برای تمامی ذی نفعان در یک سازمان مهم و قابل توجه است. بدون بررسی و کسب آگاهی از میزان دستیابی به اهداف و بدون شناسایی چالش های پیش روی سازمان و کسب بازخورد از میزان اجرای سیاست های تدوین شده و شناسایی مواردی که به بهبود جدی نیاز دارند، بهبود مستمر عملکرد میسر نخواهد شد. تمامی موارد مذکور بدون ارزیابی عملکرد امکان پذیر نیست. بر اساس تبیین مفهوم سازمان فضیلت محور و جهادی، می توان مشاهده نمود که این نوع سازمان دارای یک اصل بنیادی است که آن تأکید تام بر معنویت و ارزش های اخلاقی- اسلامی- انسانی است. امروزه با پیشرفت های علم مدیریت، تأثیر معنویت بر سایر مؤلفه های مربوط به سازمان های فضیلت محور ثابت شده است؛ ازاین رو در این تحقیق با توجه به مؤلفه های مربوط به سازمان های فضیلت محور و جهادی، به دنبال سنجش میزان اثربخشی و اولویت بندی آن ها هستیم. در پ ژوهش حاضر از ط ریق روش ف رآیند تحلیل سلس له مراتب ی فازی گروه ی س عی در ان جام رت به بن دی مؤلفه های سازمان های فضیلت محور و جهادی و به تبع آن ارزیابی عملکرد این نوع سازمان ها داریم که در آن با قرار دادن سلسله مراتب مؤلفه ها (که از پیش تعیین شده اند) در پرسشنامه ی فرآیند تحلیل سلسله مراتبی (مقایسات زوجی)، میزان اهمیت مؤلفه ها را به دست آوردیم. همچنین در پرسشنامه ای دیگر عملکرد سازمان نسبت به تک تک مؤلفه ها را از کارشناسان جویا شدیم و درنهایت یک ارزیابی نهایی از عملکرد سازمان ارائه دادیم. نتیجه ی کار بدین صورت است که در میان معیارهای کلان، معیار «انعطاف پذیری» بیش ترین میزان اهمیت و معیار «حکمت» کم ترین میزان ارجحیت رادار است. همچنین در میان معیارهای فرعی، زیر معیار «انتخاب طبیعی بهترین فرد به عنوان مدیر» دارای بیش ترین وزن و زیر معیار «استخدام زنان به صورت محدود و طبق نیاز» حائز کم ترین میزان اهمیت گشته است. در معیارهای اصلی، سازمان نسبت به معیار «اخوت سازمانی» بهترین عملکرد و نسبت به معیار «حکمت» بدترین عملکرد را داشته است. همچنین در رابطه با معیارهای فرعی، سازمان نسبت به زیر معیار «رفع خطاها با طنز و غیرمستقیم» بهترین عملکرد و نسبت به زیر معیار «خودکنترلی» بدترین عملکرد را داشته است.

ی شک در دنیای کنونی یکی از مولفه های مهم در عرصه ی اقتدار ملی و بین المللی کشورها علم و فناوری بوده و هست. اهمیت این مساله در مورد ایران با توجه به محوریت آن در جهان اسلام و مقابله با استکبار جهانی دوچندان می نماید. لذا این عرصه را باید به طور جدی پیگیری نمود و در راه مدیریت پژوهش و فناوری گامهای اساسی برداشت. هدف اصلی این مقاله بررسی عوامل موثر بر مدیریت پژوهش و فناوری در ایران با رویکرد سازمانی است. روش این پژوهش از نوع کیفی است. ابزار گردآوردی اطلاعات از طریق مصاحبه با کارشناسان و صاحبنظران عرصه مدیریت پژوهش و فناوری است. روش تحلیل داده های مصاحبه از طریق تحلیل مضمون صورت گرفته است. باتوجه به نتایج این پژوهش، عوامل سازمانی در قالب 7 دسته کلی می توان تقسیم کرد: عوامل ناظر بر مدیران دانشی، عوامل ناظر بر نظام برنامه ریزی، عوامل ناظر بر فرهنگ سازمانی، عوامل ناظر بر مدیریت منابع انسانی، عوامل ناظر بر مدیریت دانش، عوامل ناظر بر نظام ارزیابی، عوامل ناظر بر مدیریت مالی. در هر کدام از این عوامل هم عوامل موفقیت ساز و هم عوامل شکست ذکر شده است. عوامل موفقیت ساز عواملی است که باعث موفقیت و بهبود مدیریت پژوهش و فناوری است و عوامل شکست عواملی است که مانع موفقیت و بهبود مدیریت پژوهش و فناوری است که ضرروری است اقداماتی در جهت رفع آنها انجام گیرد.

هدف:هدف اصلی محققان در این مقاله، بررسی عوامل مؤثر بر مدیریت پژوهش و فنّاوری در ایران با رویکرد فراسازمانی بوده است. روش:روش این پژوهش از نوع کیفی است. ابزار گردآوردی اطلاعات از طریق مصاحبه با کارشناسان و صاحب نظران عرصۀ مدیریت پژوهش و فنّاوری است. تحلیل داده های مصاحبه نیز از روش تحلیل مضمون صورت گرفته است. یافته ها:عوامل فراسازمانی را در قالب چهار دستۀ کلی می توان تقسیم کرد: عوامل مربوط به مسئولان، عوامل مربوط به جامعۀ سازمانهای دانش بنیان، عوامل ناظر به محیط و عوامل ناظر به صنعت. در هر یک از این عوامل، هم عوامل موفقیت ساز و هم عوامل شکست زا ذکر شده است. نتیجه گیری:عوامل موفقیت ساز، عواملی اند که باعث موفقیت و بهبود مدیریت پژوهش و فنّاوری می شوند و لازم است تقویت شوند. عوامل شکست زا، عواملی اند که مانع موفقیت و بهبود مدیریت پژوهش و فنّاوری می شوند و ضرروری است اقداماتی در جهت رفع آنها انجام شود.

یکی از حوزه های مرتبط با اداره حکومت و جامعه، حاکمیت است که مسیر کلی حرکت یک جامعه را ریل گذاری می نماید و مسائل جامعه را مدیریت می کند و متضمن منافع عمومی است. از آنجا که داشتن الگوی حکومت داری و حاکمیت متناسب با ارزشهای هر جامعه، ضرورتی انکار ناپذیر است لازم است الگوی حاکمیت هر جامعه ای متناسب با ارزشها و فرهنگ آن جامعه مشخص گردد. در منابع اسلامی نیز به حکومت و حاکمیت توجه ویژه ای شده است. یکی از منابع اصیل در این زمینه سیره حضرت امیرالمومنین علیه السلام است که مورد توجه بسیاری از پژوهشگران و اندیشمندان قرار گرفته است. هدف این پژوهش شناسایی مولفه های حاکمیت اسلامی با تاکید بر سیره امام علی(ع) بر اساس پژوهشهای انجام شده در این زمینه است. روش پژوهش از نوع کیفی است که براساس روش فرا ترکیب انجام شده است. براساس پژوهشهای انجام شده در این زمینه یافته های این پژوهش نشان می دهد که عدالت، فقر زدایی و رفاه گرایی در حاکمیت اسلامی اهمیت بالایی دارد در صورتی که در حاکمیت غربی پاسخگویی و دخالت(مشارکت) از اهمیت بالایی برخوردار است. همین امر نشان می دهد که الگوی حاکمیت اسلامی تفاوت اساسی با حاکمیت غربی دارد.

این مقاله می کوشد تا طرحی نو در اندازد و رویکردهای مختلف را نسبت به مدیریت اسلامی مشخص و طبقه بندی کند. روش پژوهش، کیفی است که با استفاده از روش شناسی فرا روش انجام شده است. در نهایت رویکردها از لحاظ قیاسی و استقرایی در چهار دسته طبقه بندی شد. از لحاظ رویکرد قیاسی، رویکردها از لحاظ منشأ و ساختار نظری یا موضوع و از لحاظ منابع و ابزار شناخت طبقه بندی شدند که از لحاظ منشأ و ساختار نظری یا موضوع رویکردها شامل رویکردهای تأییدی، تهذیبی، استنباطی، تأسیسی، تطبیقی و تلفیقی است و از لحاظ منابع و ابزار شناخت، رویکردها شامل رویکرد علمی، رویکرد فلسفی، رویکرد عرفانی و رویکرد دینی است. رویکردها از لحاظ استقرایی از لحاظ ماهیت و محتوای نظریه یا موضوع و از لحاظ غایت پژوهش طبقه بندی شد که از لحاظ ماهیت و محتوای نظری یا موضوع رویکردها شامل رویکردهای اصولگرا، اخلاقگرا، وظیفه گرا، مبانی گرا، تخصصی گرا، الگو گرا، منبع گرا، فقهی گرا، حاکمیت گرا و ترکیبی است. از دیدگاه غایت پژوهش نیز رویکردها شامل رویکردهای موضوع محور، مسئله محور و سنجش و ارزیابی است. در پایان نیز منظومه پژوهشی برای نظام مند کردن مطالعات مدیریت اسلامی پیشنهاد شده است.

رفتارهای اعضای سازمان نقش اساسی در موفقیت و شکست سازمانها دارد اهمیت این نقش، بسیاری از اندیشمندان و پژوهشگران را ترغیب کرده است که در مورد هدایت و کنترل رفتارهای سازمانی پژوهش نمایند. با توجه به محوریت انسان در رفتار سازمانی و مدیریت ضروری است در جوامع اسلامی که افراد از باورها و ارزشهای اسلامی پیروی می کنند با رویکرد اسلامی به رفتار سازمانی نگریسته شود. بسیاری از پژوهشهای رفتار سازمانی نقش باورها و ارزشها را در هدایت و کنترل رفتار سازمانی نقش ویژه ای می دانند. این پژوهش در پی آن است تا با کندوکاوی در آیات قرآن کریم، باورها و ارزشهایی را که در هدایت و کنترل رفتار سازمانی مؤثر است، شناسایی کند. روش این پژوهش، کیفی و با الگوگیری از روش تحلیل مضمون انجام شده است. در این راستا شش مضمون سازماندهنده شناسایی شد که عبارت است از: علم خدا بر عملکرد انسان (رفتار، گفتار، نیات)، ثبت و ضبط عملکرد (رفتار، گفتار، نیات)، مرگ و بازگشت انسان به همراه عملکرد، ارائه عملکرد وآگاه کردن انسان نسبت به عملکرد خودش، محاسبه دقیق عملکرد و داوری بدون ظلم، پاداش و کیفر رفتار بر مبنای عملکرد. یافته های این پژوهش این نظر را مطرح می کند که باور و اعتقاد به این مضامین ششگانه در هدایت و کنترل رفتار سازمانی نقش مهمی دارد.

در جریان انقلاب اسلامی و تحولات آن نهادهای جدیدی شکل گرفت که با سازمانهای مرسوم تفاوتهای اساسی داشت. مطالعه این نهادها کم و بیش از دیدگاه های متفاوت از جمله مدیریت جهادی مورد توجه قرار گرفته است. از دید اخلاق فضیلت نیز می توان این نهادها را مورد بررسی قرار داد. اخلاق فضیلت یکی از مهمترین نظریه های اخلاقی است که در حوزه های گوناگون از جمله مدیریت در سالهای اخیر مورد توجه قرار گرفته است؛ لذا از این نظریه می توان در حوزه مدیریت و سازمان استفاده، و به سمت سازمانهای فضیلت محور حرکت کرد. انقلاب اسلامی زمینه شکل گیری سازمانهای فضیلت محور را ایجاد نمود. در این پژوهش سعی شد سازمان فضیلت محور، مؤلفه ها و ویژگیهای آنها در انقلاب اسلامی با توجه به دو نهاد انقلاب اسلامی جهاد سازندگی و کمیته انقلاب اسلامی مورد بررسی قرار گیرد. روش این پژوهش، کیفی است که از طریق مصاحبه با فعالان این دو نهاد انجام شده است که این مصاحبه ها بر اساس تحلیل مضمون (تماتیک) مورد تحلیل قرار گرفته است. در نهایت، مؤلفه های سازمان فضیلت محور که شامل فضیلتهای همرشدی، تقوای سازمانی، اخوت سازمانی، حکمت، ایثار همه گیر، شجاعت، اخلاص، مجاهدت مستمر، اسوگی مدیر و انعطاف پذیری است، ارائه شده است.

در این مقاله به منظور ترکیب نتایج پژوهشهای گذشته از روش فراترکیب استفاده شده است. برای شناسایی مؤلفه های مدیریت جهادی پس از جستجوی منابع، 28 مقاله مرتبط شناسایی شد. نتایج پژوهشها با این روش و با توجه به وظایف و موضوعات مرتبط با علم مدیریت در ده مبحث موضوع بندی شده است. این ده بخش شامل برنامه ریزی و هدفگذاری، ارتباطات، سازماندهی، رهبری، نظام ارزشی، تصمیم گیری، کنترل، توجه به رشد و توانمندسازی، منابع و امکانات، خلاقیت و نوآوری است. در نهایت نیز برای تبیین چیستی و ماهیت مدیریت جهادی، تعریفی از مدیریت جهادی ارائه شد به این صورت که مدیریت جهادی، رفع و جبران جسورانه و خلاقانه چالشها و کمبودها و ایجاد ظرفیتهای جدید با منابع و تشریفات حداقلی از طریق ایثار و تلاش مضاعف و برادرانه در جهت تقرب الی الله است.

شاید در بین نظریه های اخلاقی هیچکدام به پیچیدگی و گستردگی اخلاق فضیلت نباشد. این نظریه، که امروزه از مهم ترین نظریه های اخلاقی است، انتظار میرود در آینده بتواند در حوزه های گوناگون، از جمله در اخلاق مدیریت ـ به دلیل مؤلّفه های ارزشمندی که دارد در ایجاد یک زندگی اخلاقی و سعادتمند، کارایی داشته باشد. بدین روی، از این نظریه میتوان در حوزة مدیریت و سازمان استفاده کرد و به سمت سازمان های فضیلت محور حرکت نمود. برای این منظور، ابتدا باید تعریفی از سازمان فضیلت محور ارائه کرد تا بر اساس آن بتوان ویژگیهای چنین سازمان هایی را برشمرد. سازمان های «فضیلت محور» به سازمان هایی گفته میشود که بر اساس فضیلت های اخلاقی شکل میگیرند و مدیران و کارکنان آن انسان هایی فضیلت مدار بوده و ارتباطات و فعل و انفعالات سازمانی بر اساس فضایل اخلاقی تنظیم میگردد. بر اساس این تعریف، در این مقاله، فضیلت های محوری در سازمان ها در دو سطح فردی و سطح سازمانی بیان شده است. در سطح فردی، فضیلت هایی همچون انس باخدا، اخلاص و نیّت خالص، آخرت گرایی، مسئولیت پذیریها و در سطح سازمانی، فضیلت هایی همانند عاطفة انسانی، خدمت گزاری، عدالت، و رعایت قوانین و سلسله مراتب به عنوان فضلیت های محوری ذکر شده است.