سید آرمان حسینی آبباریکی

آگاه شدن از مسئله خطاهای اندیشه، جهت پرهیز از داوری های نادرست، مقوله ای است که فلاسفه قدیم و عصر جدید و نیز بسیاری از شاعران سرزمین های اسلامی که از این حلقه به شمار می آیند، بر آن اتفاق نظر دارند. فرانسیس بیکن- فیلسوف نام بردار اواخر قرن شانزده و اوایل قرن هفدهم از این خطاها به بت تعبیر می کند. در این مقاله سعی شده است ابتدا این خطاها از دیدگاه فرانسیس بیکن معرفی شود، سپس موانعی که خطاهای اندیشه در مسیر پژوهش حقیقی و قضاوت صحیح به وجود می آورند، نشان داده شود. در نهایت، آرای فرانسیس بیکن و مولانا جلال الدین محمد بلخی در مثنوی، درباره این خطا ها مقایسه، و وجوه اشتراک و اختلاف آن ها بررسی شده است.

شاهنامه حکیم ابوالقاسم فردوسی و نیز سایر منظومه های پهلوانی ایران زمین، پیوسته مورد توجّه سرایندگان کُردزبان بوده است. یکی از این داستان های پهلوانی که در شاهنامه فرزانه توس باختصار آمده و بعدها در ادبیات فارسی و نیز کُردی به صورت منظومه ای مستقل سروده شده، ماجرای به تخت نشستن بهمن و نبرد و درگیری او با خاندان رستم است. شاعر توانای کُرد، سیّد نوشاد ابوالوفایی نیز نبرد بهمن و فرامرز را به فارسی (بحر متقارب) منظوم ساخته است. نگارندگان در این جستار می کوشند ابتدا داستان به تخت نشستن بهمن و حمله به سیستان در شاهنامه فردوسی را بیان کنند، سپس منظومه بهمن و فرامرز سروده سیّد نوشاد ابوالوفایی را از جهت روایت، محتوا و وقایع داستان بررسی کنند.

از مهم ترین ویژگی های شعر دوره مشروطه، این است که شعر در خدمت اجتماع و سیاست قرار گیرد. مسائل سیاسی چنان صریح و روشن در شعر این دوره نمود پیدا می کند که به هیچ وجه نمی توان از آنها صرف نظر کرد. ابوالقاسم لاهوتی (1276-1335ﻫ. ش) نیز از جمله شاعران عصر مشروطه است که سروده هایش انعکاس واقعی جامعه و سرشار از مضامین سیاسی و اجتماعی است. از آنجا که تاکنون به صورت مستقل پیرامون مضامین اشعار ابوالقاسم لاهوتی پژوهشی انجام نگرفته است، بنابراین در این مقاله نگارندگان می کوشند مضامین برجسته سیاسی و اجتماعی اشعار او را بررسی نمایند.

شیخ کمال الدین مسعود خجندی معروف به «شیخ کمال» از مشاهیر، عرفا و شعرای قرن هشتم هجری است. پژوهشگران مختلفی پیرامون کمال خجندی، تحقیقاتی در قالب کتاب، مقاله و پایان نامه انجام داده اند. نگارنده در نوشتار حاضر می کوشد فهرستی از کتاب ها، مقالات، پایان نامه ها و .... که پیرامون کمال خجندی و اشعار او تاکنون به طبع رسیده است، ارائه دهد. وی از منابع معتبر، شامل کتابشناسی های عمومی و پایگاه های الکترونیکی در جهت گردآوری پژوهش های صورت گرفته استفاده کرده است.

خسروخان اردلان معروف به «والی ناکام» از حکام کُردستان در قرن سیزدهم هجری قمری بوده است. خسروخان هر چند در جوانی (29 سالگی) فوت کرده و باوجود والی بودن، فرصت چندانی برای پرداختن به شعر و شاعری و یا بروز استعداد هنری خود نداشته است، امّا با وجود این از وی غزلیاتی به جای مانده که بیشتر به تقلید و استقبال از خواجه حافظ شیرازی سروده شده اند. از آنجایی که تا کنون پیرامون زبان شعری او پژوهشی صورت نگرفته است، بنابراین نگارندگان در این جستار می کوشند غزلیات او را از لحاظ سبک شناسی بررسی نمایند. شیوه کار به این صورت است که با بررسی غزلیات او در سه سطح «زبانی» (آوایی، لغوی و نحوی)، «فکری» و «ادبی» تلاش می شود مسائلی که سبب تشخص زبان شعری او شده است، به دست داده شود.

داستان شیخ صنعان از جمله داستان هایی است که در ادبیات ایران پیوسته مورد توجه بوده است و شاعرانی چون عطار آن را به نظم درآورده ا ند. شاعران کُرد نیز چندین بار این داستان را ترجمه و بازآفرینی کرده اند که نمونه قابل توجه آن، منظومه «شیخ صنعان» به گویش گورانی از سراینده ای ناشناس است. از آنجا که تطبیق آثار ادبی در زبان های مختلف یکی از راه های شناخت دقیق ویژگی های فکری، فرهنگی، ذوقی و عاطفی اقوام صاحب فرهنگ و ادب است، در این مقاله نگارندگان کوشیده اند ضمن توضیحاتی درباره شخصیت شیخ صنعان و دقایق زندگی او، سیمای او را در ادبیات کُردی بررسی کنند. در ادامه مقاله معرفی نسخه های خطی کُردی این داستان آمده و در پایان نیز منظومه شیخ صنعانِ کُردی گورانی با روایت عطار مقایسه شده است تا میزان تأثیرپذیری از روایت عطار مشخص شود.

نمودهای هنجارگریزی زبانی در اشعار محمّدجواد محبّت سلما ساعدی دکتر سیّد آرمان حسینی آبباریکی چکیده ازجمله انحرافات از زبان معیار، «هنجارگریزی» است که هدف آن، به کارگیری عناصر زبان است بدان صورت که شیوه بیان آن برای مخاطب تازگی داشته باشد. محمّدجواد محبّت در شمار شاعران معاصری است که از روش هنجارگریزی برای برجسته سازی شعر خود سود جسته است. هنجارگریزی به دو صورت نمود پیدا میکند: هنجارگریزی در حوزه لفظ و هنجارگریزی در حوزه معنی. در اشعار محبّت، مهمترین جلوه های هنجارگریزی در زمینه لفظ قابل مشاهده است؛ بنابراین در این پژوهش که به روش توصیفی- تحلیلی انجام می گیرد، هنجارگریزی آوایی، واژگانی، زمانی (آرکائیسم)، گویشی، نوشتاری، نحوی و سبکی بر مبنای الگوی هنجارگریزی لیچ در اشعار او کاویده می شود. ازجمله یافته های پژوهش حاضر، این که بسامد بهره گیری شاعر از انوع هنجارگریزی یکسان نیست و هنجارگریزی واژگانی، زمانی و گویشی نمود بیشتری دارند. در حوزه هنجارگریزی نحوی، منفصل نوشتن «ن» نفی از فعل، فاصله میان مضاف و مضاف الیه، جابجایی و رقص ضمیر و... برجسته است. هنجارگریزی گویشی، چون شاعر خود کُرد است، بازتاب واژگان «کُردی»(گویش کُردی کرمانشاهی) و «فارسی کرمانشاهی» چشمگیر است و شاعر برآن بوده به سروده هایش رنگ اقلیمی ببخشد. هنجارگریزی واژگانی هم، بیشتر در نوآوری در ترکیب سازی نمود یافته است. واژه های کلیدی: آشنایی زدایی، هنجارگریزی، نوآوری زبانی، محمّدجواد محبّت. رنگ اقلیمی ببخشد. هنجارگریزی واژگانی هم، بیشتر در نوآوری در ترکیب سازی نمود یافته است.

شاهنامه فردوسی اثری است که سیمای تاریخ و فرهنگ ایران را در خود متجلّی ساخته و به عنوان یک اثر ملّی مورد توجّه قومیّت های این مرز و بوم بوده است؛ یکی از این اقوام که همواره به شاهنامه و دیگر آثار حماسی ایرانیان به دیده احترام نگریسته اند، کُردها هستند. شاعران کُردزبان، بخش هایی از شاهنامه و دیگر آثار حماسی را به کُردی ترجمه و یا بازآفرینی کرده و آن را با توجّه به محیط زندگی خود، به رشته تحریر درآورده اند. یکی از این آثار، منظومه ضحّاک و کاوه آهنگر اثر شاهرخ کاکاوند - از شاعران قرن دوازده و اوایل قرن سیزده هجری- است که می توان آن را ترجمه آزادِ بخش هایی از شاهنامه فردوسی به شمار آورد. در این مقاله کوشش بر آن است ضمن به دست دادن زندگی نامه اجمالی شاعر، منظومه ضحّاک و کاوه آهنگر و ویژگی های آن معرّفی و خلاصه این اثر تا آغاز پادشاهی جمشید آورده شود. در ادامه با تحلیل سرچشمه های روایت گورانی و سنجش زندگانی و فرجام جمشید پیشدادی در آن با شاهنامه فردوسی و سایر منظومه های پهلوانی، روشن می شود که هرچند روایت کاکاوند دیگرگون و متمایز از دیگر روایت هاست، با وجود این، از روایت فردوسی تأثیر بیشتری پذیرفته و به منابع دیگر نیز نظر داشته است.  

یکی از گونه های ادبیّات و موسیقی عامّه، آواها و ترانه هایی است که پیرامون پیشه ای خاص سروده شده و یا توده مردم در حین انجام فعالیت و کار، آن ها را بر زبان می آورند. این سروده ها بیانگر اندیشه مردم پاک دل و ساده زیستی است که موسیقی و شعر در جای جای زندگی شان، حتّی در حین کار کردن، راه یافته است. در فرهنگ منطقه کرمانشاه نیز می توان نمونه هایی از این گونه سروده ها به دست داد؛ بنابراین در این مقاله که مبنای آن کتابخانه ای و با روش تحلیلی- توصیفی انجام می گیرد، نگارندگان می کوشند ضمن تبیین جایگاه کار و کوشش در میان کُردان، اشعاری که پیرامون کاری خاص سروده شده و یا در هنگام فعالیتی بر افواه عامّه مردم کُرد کرمانشاه جاری و ساری است، ضمن ترجمه و توضیحاتی، بررسی نمایند. از میان انواع مختلف ترانه های کار، لالایی ها، اشعار مربوط به شیر دوشیدن و مشک زدن دارای بسامد بیشتری هستند که از گنجینه خاطر زنان کُرد به یادگار مانده اند.

تأثیر قرآن کریم و حدیث در سروده های شاعران کُرد قابل توجّه است؛ آن چنان که اشعار این شاعران، سرشار از الهامات قرآنی، احادیث قدسی و نبوی و نیز مفاهیم عمیق عرفانی است. سروده هایِ غلام رضاخان ارکوازی- از شاعران نامی کُرد در قرن سیزدهم هجری قمری- سرشار از مفاهیم قرآنی، حبّ اهل بیت (علیهم السّلام) و نیز مضامین پُربار عرفانی است. ارکوازی مانند برخی از شاعران، نخواسته که تنها با زیور آیات و احادیث اشعار خویش را بیاراید، بلکه کلام الهی و سخنان گهربار ائمه (علیهم السّلام) با ذهن و ضمیر او عجین شده است. از آن جایی که سروده های شاعر، به عنوان یک مأخذ ارزنده در پژوهش های شیعی و عرفانی، می تواند حائز اهمیت باشد، بنابراین در این جستار سعی بر آن است تا به روش تحلیل عقلانی محتوا به اختصار درباره شاعر و زبان شعری او مطالبی ذکر شود، سپس ضمن بیان پیشینه تحقیق، تأثیر قرآن و حدیث در بخشی از سروده های او بررسی شود. نتیجه اینکه شاعر به صورت های گوناگون ازجمله اقتباس، ترجمه و برآیند سازی از آیات و احادیث تلمیح به داستان پیامبران در سروده های خود بهره برده است.