هادی رضوان

زیباشناسی یکی از مهم ترین عرصه های نقد در دوران معاصر است؛ به گونه ای که ناقدان و اهل فن، به جنبه های گوناگون آن توجهی کرده اند. از آنجا که امروزه، متون ادبی از جنبه های مختلف فنی، لغوی، بلاغی و همچنین از نظر اسلوب و ساختار تحلیل و بررسی می شوند، نگارندگان درصدد یافتن گوشه ای از زیبایی های سوره ای هستند که «عروس قرآن» نامیده شده است.صنعت مقابله- که یکی از اسلوب های بلاغی است و در قرآن کریم نیز به بهترین شکل نمود یافته است- در این سوره مبارکه، زیبایی، طراوت و جذابیتی اعجاب آور را پدید آورده است؛ علاوه بر آن، مبحث فاصله نیز- که نمودی از نظم قرآنی است – زیبایی های این سوره را دو چندان کرده است. در این پژوهش، از منظر زیباشناختی به متن قرآن- که به حق در اوج استحکام و زیبایی قرار دارد- نگریسته و دو اسلوب بلاغی مقابله و فاصله را در سوره الرحمن بررسی کرده ایم.

کانت البلاغه عباره عن نظرات متناثره فی الم صادر الن حویه وکانت الج هود النحویه متقدمه على علوم البلاغه ، حتى أن کثیراَ من المباحث التی بحثها أهل البلاغه تحدث عنها النحاه قبل تدوین البلاغه. وبعد استقلال العلوم البلاغیه دخل کثیر من المسائل التی هی من صمیم علم النحو فیها وعند التحقیق والتأمل یعلم أنها لاعلاقه لهذه المسائل بموضوع البلاغه وعلم المعانی . ومن هذه المسائل أحوال المسندالیه والمسند وأحوال متعلقات الفعل والقصر والفصل والوصل . فالبلاغیون عرفوا المعانی بأنها علم بأحوال اللفظ العربی التی بها یطابق مقتضى الحال ؛ وهذه المسائل بیان للأصول النحویه أو المعانی الوضعیه التی لاتتغیر . فالأبواب التی تتعلق بعلم المعانی قلیله جداَ ، حتى أنها تنحصر فی مباحث کالإیجاز والإطناب والمساواه وبعض مسائل الإنشاء والخبر.

بر خلاف بسیاری از مطالعات در حوزه ی نحو عربی، پژوهش های علی أبو المکارم از جایگاه ویژه ای برخوردارند. او در آثارش سعی کرده تا با مطالعه ای روشمند تاریخ نحو عربی را به شکلی کلی و جامع مورد مطالعه قرار دهد. کتاب "أصول التفکیر النحوی" از مهمترین این آثار است که مؤلف در آن از مشکلات پیش روی مطالعات نحو عربی سخن گفته و در پی آن بوده تا با بازسازی روش های کلاسیک مطالعات نحو عربی، عناصر سلبی و ایجابی آن را از هم بازشناسد. نویسنده در این مقاله با مطالعه این کتاب، به این نتایج رسیده است: نویسنده ، با باز شناسی قیاس لغوی و استقرائی از قیاس ارسطوئی عمده ترین مشکل آموزش نحو عربی را تأثیر پذیری از حکمت یونان دانسته و کوشیده است تا بهترین شیوه در آموزش نحو عربی را که مناسب عصر حاضر نیز هست، ارائه دهد. به نظر او، با رهایی از قواعد پیچیده ناشی از سیطره فلسفه ارسطو و بازگشت به روش طبیعی یادگیری نحو بر اساس رویکرد نحویان دوران استقرا، زمینه را برای احیای قواعد آسان وطبیعی در یادگیری زبان مهیا می کند. این مقاله با روش توصیفی – تحلیلی فصل ها و عناوین مختلف کتاب را مورد مطالعه قرار می دهد.

اللغه العربیه تلعب دورا أساسیا فی فهم القرآن الکریم وما أثیرت حوله من الشبهات؛ إذ یُعالَج النص القرآنی بالدراسات الصرفیه، والنحویه، والبلاغیه وبالنظر فی الدلالات اللغویه لألفاظه. قد ألف بعض الناقدین الإیرانیین کتبا باللغه الفارسیه فی نقد القرآن الکریم، وتطرقوا من خلالها إلى قضایا مختلفه، وأثاروا شبهات فقهیه، وکلامیه ولغویه. مع کثره الردود العلمیه على هذه الکتب، لیس ثمه بحث یهتم بالمستوى اللغوی لدى هؤلاء الناقدین وکتبهم بحثاً لغویاً بحتاً. هذا البحث یهدف من خلال المنهج الوصفی التحلیلی إلی دراسه بعض الشبهات المثاره فی هذه الکتب، دراسه لغویه بحته مستمداً العلوم العربیه کالصرف، والنحو، والبلاغه وعلم الدلاله، فیحدّد خطوره المعرفه اللغویه لدی دارس القرآن ومدى إلمام هؤلاء الناقدین بالعلوم اللغویه فی العملیه النقدیه. فتم تطبیق هذه العلوم على شبهاتهم. وتوصلت الدراسه إلى أنهم أخطأوا فی کثیر من شبهاتهم نتیجه ضعف مستواهم فی العلوم اللغویه العربیه، فلم یستخرجوا المعنى الصحیح للمفردات وفق القیاس الصرفی والمقیاس الدلالی والمعجمی، ولم یفهموا تراکیب الکلمات النحویه فی الجمل القرآنیه، وما لها من المعانی والأحکام، کما لم یفهموا المعانی الثانویه ودلالات العبارات القرآنیه بسبب عدم إلمامهم بالأسالیب البلاغیه فی کلام العرب وفهم قواعدها.

اصل «استقلال قاضی» و لزوم «نظارت بر قضات» از جمله چارچوب های حاکم بر نظام قضایی است که ضرورت و نقش آن ها در تحقق اهداف حکم رانی مطلوب و به ویژه در دادرسی عادلانه و عدالت قضایی انکارناپذیر است. هر چند در تحقیقات متعدد بر این جایگاه تأکید شده، اما همواره در رابطه با تعریف و مفهوم دقیق این دو و ارتباط آن ها با یکدیگر و سازِکار رعایت اصل استقلال قاضی در فرایند نظارت بر قضات اختلاف بوده است. این مقاله با روش توصیفی تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه ای، ارائه تعریفی دقیق از اصل استقلال قاضی و تبیین چارچوب نظارت بر قضات و ارتباط این دو را مورد نظر قرار می دهد و نتیجه می گیرد که دو اصل پیش گفته مشروط بر آن که در معیارها و در فرایند نظارت الزام هایی رعایت شود، نافی و نقض کننده یکدیگر نیستند. معیارهای نظارت بر قضات باید دارای جامعیت و مانعیت و شفاف، عام و فراگیر، ارزش بنیان، عینی و سنجش پذیر باشد تا استقلال قضات مصون بماند. حفظ حرمت و عزت قاضی در فرایند نظارت، التزام مرجع نهایی ناظر بر تفکیک قوا و عدم واگذاری تصمیم به مقام مسؤول مستقیم، از جمله بایسته های این حوزه است.

پژوهش های نقدی پسا ساختارگرا، گام های بلند و ارزشمندی را در پایه گذاری مبانی نقدی و گسترش چارچوب های تحلیلی برداشته است، اما با این حال روش های کلاسیک نقد و نحله های فکری و فلسفی قدما، نقطه آغاز این پژوهش ها به حساب می آیند. نویسنده کتاب سرزمین متن؛ تحلیل نشانه شناختی تقد بلاغی جرجانی با توجه به خصوصیت های منحصر به فرد عبدالقاهر جرجانی و استعداد شگفت انگیز او در پرداختن به متن و تحلیل آن، منطبق بر مبانی نشانه شناسی، در یک مطالعه موردی، نشانه شناسی نقد بلاغی را در آثار گرانسنگ جرجانی و به ویژه اسرار البلاغه تحلیل کرده است. او در این کتاب نشانه شناسی مجاز، استعاره، تشبیه، تمثیل و تناص را در نوشته های جرجانی مورد بررسی قرار داده است. در پژوهش حاضر، ضمن ارائه گزارشی مختصر و جامع از کتاب ذکر شده، این اثر از دو جنبه شکلی و محتوایی بررسی و نقد شده است. یافته ها نشان داد که کتاب محمد سالم سعدالله توانسته است برخی از مهمترین موضوعات بلاغی مورد بحث جرجانی را بر اساس مبانی نشانه شناسی تحلیل کند؛ اگر چه این تحلیل در شکل و محتوا بدون کاستی هم نیست.

افزایش روزافزون شمار پرونده های حقوقی در معنای عام، که به افزایش اطاله دادرسی و هزینه های نظام های قضایی انجامیده است، منجر به ایجاد ضرورت تأمل و ارائه راهکارهایی برای جلوگیری از آفات این دو امر شده است، و در نتیجه نظام های قضایی مختلف به سمت استفاده از راهکارهای نظام های دیگر و بعضاً راهکارهای بدیع در جهت حل این معضلات حرکت کرده اند. نظام قضایی ایران نیز از این امر مستثنا نبوده و در این راستا گام برداشته است، که از جمله آخرین تحولات این حوزه، ایجاد دادگاه های صلح در «قانون شوراهای حل اختلاف» مصوب 1402 است. با تأسیس این نهاد در تشکیلات قضایی کشور این سوال ایجاد شده است که آیا این دادگاه می تواند در راستای تحقق اهداف فوق، مؤثر باشد؟ لذا در راستای پاسخ به این سوال، در نوشتار حاضر تلاش شده است تا با روش توصیفی تحلیلی، به مطالعه تطبیقی دادگاه صلح در کشور انگلستان به عنوان یکی از پرسابقه ترین نظام حقوقی در استفاده از این نهاد، به سوال فوق پاسخ داده شود و راهکارهای اصلاح و بهبود عملکرد این نهاد در نظام حقوقی ایران ارائه گردد. حسب نتیجه جستار، به نظر می رسد که دادگاه صلح در ایران در تحقق اهداف خود دچار چالش خواهد بود و جهت برون رفت از این مسأله، نیازمند اصلاح در تشکیلات و آیین دادرسی است.

القراءات القرآنیه من أجلّ العلوم قدراً؛ لأنها تعلقت بأعظم کتاب إطلاقاً فی العالم السفلی والعُلوی. وهذا العلم یتضمن الاختلافات الموجوده فی الأداء النطقی للکلمات القرآنیه والمباحث الصوتیه الدقیقه، مما یؤثر فی تنویع المعانی القرآنیه وتوسیعها. فإن العلماء المسلمین قدیماً وحدیثاً قدموا خدمه کبیره فی هذا المجال. ومؤلفاتهم من التفاسیر والقراءات خیر شاهد علیها. ومن العلماء المعاصرین الذین لهم بصمه فی هذا المیدان، محمد باقر البالکی الکردی، صاحب تآلیف متنوعه. ومن أهم تآلیفه النافعه، حاشیته على تفسیر البیضاوی، حیث تطرق فیها إلى الموضوعات اللغویه والبلاغیه والقرائیه. تهدف هذه المقاله، مستفیده من المنهج الوصفی التحلیلی، إلى دراسه ما ذهب إلیه البالکی فی موضوع القراءات القرآنیه من خلال حاشیته. فقام الباحثون بذکر المواضع التی یوجد فیها الاختلاف الواضح بین القراءات القرآنیه، مع الإشاره إلى المصادر التی أشارت إلى تلک القراءات، وذکروا آراء المفسرین فی تلک الخلافات والرأی الشخصی للبالکی، وقارنوا بینه وبین آراء المفسرین واختلاف تدقیقاتهم واستدلالاتهم وما حصل من تأویلاتهم واختلافاتهم للمعانی القرآنیه، کل ذلک مع الإشاره إلى تلک المصادر التی تضمنت تلک الأقوال والاختلافات، وذکرِ ما اعتمد علیه البالکی من القواعد اللغویه والبلاغیه ومعانیها، لتثبیت رأیه فی تلک الموارد الخلافیه، لکی یصل إلى ما هو المناسب مع النص القرآنی. وحاول الباحثون الکشف عن تجدیدات البالکی فی هذا الموضوع، وما قام به فی حاشیته من التدقیقات، وذکر الخلافات، وشرحها، وترجیحاتها، وآرائه الشخصیه، واعتراضاته على البیضاوی والمفسرین، وإبدائه برأیه، وإن کان مخالفاً فی ذلک جمیع المفسرین. وهذا البحث حاول أن یجیب عن ما یأتی: ما منهج البالکی فی البحث عن القراءات القرآنیه فی حاشیته؟ ما آراء البالکی الجدیده فی مجال القراءات القرآنیه؟ وصل البحث من خلال دراسته لهذا الموضوع إلى تأثیر القراءات القرآنیه على تغیر المعانی وتنوعها واتساعها، وأن الصوت یلعب دوراً مرکزیاً فی اختلاف المعانی، وأن البالکی فی حاشیته یبدو کمفسر مستقل وناقد بارع بعید عن التقلید، أتى بآراء جدیده، وبأسالیب دقیقه لتحقیق الصواب وبیان الصحیح من المسائل.