محمدحسین فروغی

اصفهان به عنوان منطقه برخوردار و دارای جایگاه راهبردی در حاشیه رودخانه زاینده رود، در تاریخ ایران موقعیت ویژه ای دارد. در دوران اسلامی، اصفهان از رونق شهری درخور توجهی برخوردار بود و این مهم در التفات اقوام و جهانگشایان مختلف به این شهر مؤثر بود و البته در جای خود، یکی از عوامل رونق مذکور قلمداد می شد. با این همه، اختلافات سیاسی و مذهبی و نفاق اجتماعی حاکم بر شهر در قرن ششم قمری/دوازدهم میلادی، موجب شد تا این شهر رونق مطلوب خود را از دست بدهد. رونق نسبی مذکور نیز با ایلغار مغول در محاق فرو رفت و تا دوران صفویه رونق لازم را حاصل نکرد. نوشتار حاضر در پرتو تبیین وضع حاکم بر اصفهان و با طرح این سؤال که ایلغار مغول بر حیات اقتصادی و اجتماعی این شهر چه تأثیری گذاشت؟ زمینه های اقتصادی اجتماعی غلبه مغول بر اصفهان را بررسی می کند، تا پیامدهای هجوم و حاکمیت مغول بر این شهر را تبیین کند. نتایج پژوهش نشان می دهد ایلغار مغول گسست حیات اجتماعی و رکود معیشت شهری و کشاورزی اصفهان را درپی داشت و در فضای کالبدی و ساختاری شهری اصفهان تغییراتی ایجاد کرد.

شهر اصفهان در مرکز فلات ایران، اقلیم مناسب و شرایط اقتصادی و راهبردی قابل اعتنایی دارد. این شرایط ضمن تاثیرگذاری بر ساختار حیات جمعی ساکنان شهر در سیر تحول تاریخی آن نیز موثر بوده است. اصفهانِ اواخر دوران ساسانی از مراکز مهم تجاری، کشاورزی و نظامی ایران بود و این اهمیت تا حدی است که یزدگرد سوم به هنگام گریز در برابر اعراب،به اصفهان وارد شد اما شرایط موجود را به نفع خویش ندید. اعراب نیز پس از گشودن مرزهای بیرونی ایران؛ فتح اصفهان را نخستین هدف خویش در درون فلات مرکزی برگزیدند و این شهر پراهمیت را به صلح تصرف نمودند. درحالی که مسلمانان در فتوحات خود در ایران با مقاومت مردم شهری مواجه بودند و در مواضع چندی به تصرف مجدد شهرها مجبور می شدند؛ فتح اصفهان آسان ترانجام گرفت و واکنش های مردمی بعدی درپی نداشت. در همین جهت، مساله نوشتار حاضر تبیین موقعیت ممتاز اصفهان و اهمیت آن در فاصله زمانی اواخر حکومت ساسانیان و اوایل دوران اسلامی و نیز تشریح زمینه های فتح آن در قیاس با فتح سایر شهرهای بزرگ ایران توسط اعراب است. یافته های تحقیق که با بررسی منابع تاریخی و تاریخ نگاری و به شیوه کتابخانه ای به دست آمده و تفسیر شده است نشان می دهد فتح اصفهان به عنوان شهری برخوردار، خوش موقعیت و مرکز توجه طبقات ممتاز ساسانی، تحت تاثیر عوامل مختلفی صورت گرفته که در این میان سلوک آگاهانه و مصلحت جویانه ی اقشار شهری در برخورد مسالمت آمیز با فاتحان سهم به سزایی داشته است.

هویت ملی، به عنوان یک احساس مشترک میان افراد یک جامعه، بازتاب دهنده ی درک و تصور آن ها از خود و جامعه شان است. این هویت از مؤلفه های مختلفی چون جغرافیا، تاریخ، فرهنگ، نظام سیاسی و منافع مشترک شکل می گیرد و تقویت آن برای حفظ ثبات اجتماعی و سیاسی هر جامعه ای ضروری است. یکی از مؤلفه های کلیدی در شکل گیری هویت ملی، میراث فرهنگی است که شامل آداب ورسوم، تاریخ، فرهنگ و آثار باستانی می باشد. در این میان، آشنایی افراد با میراث فرهنگی و تاریخی سرزمین خود می تواند به تقویت ارتباط عاطفی و هویتی آن ها با کشورشان کمک کند. این پژوهش با هدف بررسی رابطه میان میزان آشنایی دانش آموزان اصفهانی با میراث فرهنگی این شهر و میزان دلبستگی آنان به هویت ملی انجام شده است. تحقیق حاضر بر روی دانش آموزان مقطع متوسطه دوم در شهر اصفهان صورت گرفته و داده ها از طریق دو بخش پرسشنامه جمع آوری شده اند. بخش اول به بررسی میزان آشنایی دانش آموزان با 20 اثر فرهنگی و تاریخی برجسته شهر اصفهان پرداخته و در بخش دوم، دلبستگی آنان به هویت ملی از طریق سؤالات مشخص اندازه گیری شده است. نتایج تحقیق نشان می دهد که رابطه ای مثبت و معنادار بین میزان آشنایی با آثار فرهنگی و دلبستگی به هویت ملی وجود دارد. به عبارت دیگر، هرچه آشنایی دانش آموزان با میراث فرهنگی اصفهان بیشتر باشد، دلبستگی آن ها به هویت ملی تقویت می شود. این یافته ها نشان می دهند که تقویت آشنایی با میراث فرهنگی می تواند به تقویت هویت ملی در نسل جوان کمک کند.