جواد میکانیکی

نظام توزیع فضای ی جمعیت سکونتگاههای انسانی ماحصل عملکرد عوامل مختلف محیطی است. هدف از مقاله حاضر، سنجش اثرات مهاجرتی بر الگوی پراکنش جمعیتی سکونتگاههای روستایی با استفاده از روش آنتروپی و پیشبینی گرایش نظام سکونتگاهی در افق 1400 میباشد.روش تحقیق در مقاله حاضر، از نظر ماهیت از نوع تحقیقات توصیفی- تحلیلی و از حیث هدف، از نوع تحقیقات کاربردی است. برای انجام پژوهش حاضر، ابتدا بانک اطلاعات جمعیتی سکونتگاه های روستایی شهرستان بیرجند در دوره زمانی 85-1335 تهیه و به کمک نرم افزارهای آماری Exel وSpss طبقهبندی جمعیتی و میزانهای رشد انجام شد و سپس با استفاده از روش آنتروپی نسبت به سنجش میزان بیقوارهگی و گرایش به تعادل یا عدم تعادل توزیع فضایی جمعیت سکونتگاههای روستایی اقدام گردید. نتایج حاصل از تحلیل بر اساس مدل آنتروپی، بیانگر عدم تعادل فضایی جمعیت در دهستان های شهرستان بیرجند و گرایش نسبی به عدم تعادل در افق 1400 میباشد.

امنیت پایدار سکونتگاه های روستایی از جمله موضوعاتی است که پژوهشگران از زوایای مختلف به آن توجه کرده اند و با رویکردهای متفاوت نیز بدان پرداخته اند. پژوهش حاضر با رویکرد انسجام محور و با هدف آشکارسازی ظرفیت های جامعه محلی در تحقق امنیت پایدار سکونتگاه های روستایی شهرستان های مرزی درمیان و سربیشه در خراسان انجام شده است. روش پژوهش از نظر ماهیت در زمره پژوهش های کمّی و انوع توصیفی–تحلیلی با رویکرد پیمایشی است. جامعه آماری پژوهش 62 سکونتگاه روستایی در حدفاصل 30 کیلومتری مرز مشترک این شهرستان ها با کشور افغانستان است که مشتمل بر 4502 خانوار بوده است. در بخش نمونه گیری این مطالعه در سطح روستا از روش غیر احتمالی و در سطح خانوار از روش احتمالی از نوع تصادفی-طبقه ای استفاده شده است. حجم نمونه 354 خانوار روستایی ساکن در روستاهای نمونه پژوهش است که با استفاده از فرمول کوکران برآورد شد. ابزار گردآوری داده ها پرسشنامه محقق ساخته شامل متغیرهای مربوط به مؤلفه های مشارکت، اعتماد، انسجام و همبستگی اجتماعی است. نتیجه حاصل نمایانگر تأثیر مؤلفه های مشارکت، اعتماد و همبستگی اجتماعی بر امنیت پایدار از منظر جامعه محلی است. همچنین، نتیجه پژوهش تأیید کرد که ذهنیت مطلوبی به مؤلفه های اجتماعی در مناطق روستایی وجود دارد که باعث رشد و توسعه امنیت و تعمیم آن به مناطق روستایی ضعیف تر خواهد شد.

حکمروایی خوب لازمه توسعه پایدار روستایی از طریق مدیریت مبتنی بر مشارکت حداکثری مردم و سازگار با ارزش های اجتماعی و زیست پذیری در ابعاد مختلف زندگی روستایی است. تحقیق حاضر با هدف تحلیل اثرات حکمروایی خوب بر زیست پذیری سکونت گاه های روستایی شهرستان درمیان در استان خراسان جنوبی انجام شده است. این پژوهش ازنظر ماهیت در زمره تحقیقات توصیفی – تحلیلی و از لحاظ هدف در زمره تحقیات کاربردی به حساب می آید. جامعه آماری پژوهش شامل 23 روستا با 1801 خانوار است که برحسب معیار طبقه های جمعیتی، موقعیت قرارگیری و پراکنش فضایی به عنوان نمونه انتخاب شدند. حجم نمونه مورد مطالعه در سطح خانوار با استفاده از فرمول کوکران 317 خانوار به دست آمد. مؤلفه حکمروایی خوب با 8 شاخص در قالب 31 گویه و مؤلفه زیست پذیری با 11 شاخص در قالب 53 گویه از طریق پرسش نامه محقق ساخته مورد سنجش قرار گرفت. یافته های تحقیق نشان داد که مؤلفه های حکمروایی و زیست پذیری از منظر جامعه محلی در سطح مطلوبی قرار ندارند؛ اما تحلیل همبستگی میان شاخص ها بیانگر همبستگی مثبت و نسبتاً قوی بین آن ها است. نتایج رگرسیون چندمتغیره نیز بیانگر این است که متغیرهای پاسخگویی، مسئولیت پذیری و قانون محوری دارای بیشترین تأثیر و متغیرهای مشارکت، عدالت محوری و شفافیت دارای کمترین تأثیر بر زیست پذیری روستایی هستند.

نهاد وقف در همه ی جوامع به ویژه در جوامع مسلمان نشین می تواند گره گشای بسیاری از مشکلات باشد. وقف علاوه بر کاهش هزینه های عمومی روستا، سبب تقویت روحیه ی مذهبی مردم و شکل گیری اماکن عمومی و مذهبی می گردد و می تواند به توسعه ی پایدار در نواحی روستایی نیز کمک کند؛ بنابراین ترویج فرهنگ وقف در بین مردم در برنامه ریزی های توسعه ی روستایی جایگاه ویژه ای دارد. پژوهش حاضر به بررسی اثرات اقتصادی و اجتماعی وقف در توسعه ی فضاهای روستایی در شهرستان خوسف در استان خراسان جنوبی پرداخته است. این پژوهش به لحاظ هدف از نوع تحقیقات کاربردی و بر مبنای ماهیت و روش از نوع تحقیقات توصیفی- تحلیلی است.روش جمع آوری اطلاعات به کمک پرسش نامه محقق ساخته بوده و برای سنجش میزان اعتبار پرسش نامه از آلفای کرونباخ استفاده شده است. جامعه ی آماری شامل 1740 خانوار ساکن در 17 روستای شهرستان است که دارای بیشترین تعداد رقبات وقفی هستند. حجم نمونه از طریق فرمول کوکران 266 خانوار برآورد گردید. برای آزمون فرضیه های پژوهش از آزمون های تی تک نمونه ای و دو جمله ای در محیط نرم افزار  spss استفاده شده است. نتایج به دست آمده نشان می دهد که به طور کلی وقف بر  بهبود شاخص های اقتصادی، نوسازی و بهسازی مکان های عمومی برای خانوارهای روستایی تأثیر زیادی داشته است. در بُعد اجتماعی، وقف گسترش روحیه ی خیرخواهی و امانت داری و تقویت روحیه ی دینداری خانوارها، و ایجاد اماکن عام المنفعه و نگهداری از آن را سبب شده است.

توسعه پایدار روستایی در ابعاد اقتصادی، اجتماعی، زیست محیطی و زیربنایی از مهم ترین و حساس ترین معضلات و چالش های برنامه ریزان و سیاست گذاری توسعه روستایی است و بر همین اساس، ایجاد دهیاری ها در روستاها را می توان در تاریخ توسعه پایدار روستایی ایران نقطه عطفی به شمار آورد. کیفیت و اثربخشی مدیریت و عملکرد دهیاری عامل تعیین کننده و حیاتی در تحقق توسعه و رفاه جامعه روستایی است. هدف پژوهش حاضر واکاوی عملکرد دهیاری ها در توسعه اقتصادی، اجتماعی، کالبدی و زیست محیطی روستاهای بخش مرکزی شهرستان قاینات است. تحقیق حاضر به لحاظ هدف، کاربردی و از حیث ماهیت و روش، توصیفی- تحلیلی می باشد جامعه آماری پژوهش را روستاهای بالای 20 خانوار که دارای دهیاری بودند(75 آبادی) تشکیل می هد. نمونه گیری در سطح روستا با توجه به اهداف و فرضیه تحقیق از روش غیر احتمالی استفاده گردید و از هر دهستان 5 روستا به عنوان نمونه انتخاب شد. حجم نمونه در سطح خانوار با استفاده از فرمول کوکران 370 نفر به دست آمد. برای تجزیه و تحلیل اطلاعات از آزمون های آماری تی تک نمونه ای، آزمون ناپارامتری دو جمله ای و آزمون همبستگی پیرسون استفاده شد. نتایج نشان داد که بیشترین فعالیت دهیاری ها در بعد اقتصادی معطوف به تلاش در خصوص افزایش کمی و کیفی محصولات تولیدات روستاییان (میانگین 26/3)، در بعد اجتماعی فرهنگی معطوف به کمک به حل اختلافات مردم در محل و جلوگیری از ارجاع دعاوی به مراجع قانونی (میانگین 51/3)، در بعد کالبدی فیزیکی معطوف به اعلام فرامین و قوانین دولتی، به ویژه در زمینه طرح هادی (میانگین 19/3) و در بعد زیست محیطی (میانگین 25/3) بوده است همچنین دهیاری ها در بهبود وضعیت اجتماعی فرهنگی روستاها با امتیاز 92/652 از عملکرد مناسب تری درمقایسه با مولفه های اقتصادی (امتیاز 07/602)، زیست محیطی ( امتیاز 52/514) و کالبدی فیزیکی ( امتیاز 54/445 )داشته اند.