علیرضا سمیعی

رویکرد رهبران حزب عدالت و توسعه در قبال اقلیت کرد، پس از پیروزی پارلمانی 2002 نشان از حرکت این کشور به سمت آشتی ملی[1] در سال های آتی داشت. با این حال، در ادامه این حزب عملا نتوانست به تعهدات خود در قبال این اقلیت، جامه عمل بپوشاند. بر این پایه، هدف پژوهش حاضر بررسی چرایی تغییر و نوسان رویکردهای حزب عدالت و توسعه در قبال کردها بین سال های 2015-2002 است. بدین ترتیب، پژوهش با تکیه بر روش کیفی از نوع تبیین علّی و بهره گیری از منابع کتابخانه ای و منابع اینترنتی، در پی پاسخگویی به این پرسش اصلی است که علت فعال شدن مجدد شکاف قومی ترک-کرد پس از یک دهه سیاست آشتی و کاهش حمایت کردها از حزب عدالت و توسعه در انتخابات 2015 چه بوده است؟ فرضیه مورد آزمون پژوهش این است که به نظر می رسد ناتوانی دولت ترکیه به رهبری حزب عدالت و توسعه در پیگیری و تامین کامل مطالبات اقلیت کرد پس از مذاکرات آشتی ملی و عدم دستیابی کردها بر مطالبات اصلی شان از یک سو، و گرایش کردها به همبستگی فرامرزی با کردهای سوریه و عراق پس از تحولات اخیر خاورمیانه از سوی دیگر، باعث خصمانه شدن مواضع طرفین و فعال شدن شکاف ترک-کرد در انتخابات اخیر شده است. یافته های پژوهش نشان می دهد که بخشی از سیاست های حزب عدالت و توسعه در حوزه رتوریک باقی ماند و در عمل کمتر توانست اهداف حزب را تامین نماید؛ از این رو، ناتوانی حزب در پیگیری و تامین مطالبات کردها، باعث فعال شدن شکاف ترک-کرد در انتخابات اخیر شده است.

در حوزه اندیشه ها و مواضع سیاسی، پیوند میان نظریه و عمل همواره راهگشای فهم چرایی رویکردهای متمایز عالمان دینی و مجریان سیاسی از یکدیگر بوده است. بر همین پایه، هدف اصلی مقاله از منظری مقایسه ای، واکاوی عوامل تاثیرگذار بر تفاوت موضع گیری های سیاسی آیت الله بروجردی و امام خمینی (ره) بر مبنای روش هرمنوتیک و الگوی مفهومی امیلیو بتی است. امیلیو بتی از جمله اندیشمندان حوزه هرمنوتیک روشی است که برای کشف نیات و فهم چرایی موضع گیری های سیاسی و اندیشه های سیاسی اندیشمندان بررسی زمینه های محیطی-ایدوئولوژیکی و متون صادر شده از آنها را ضروری می داند. از همین رو سوال اصلی تحقیق حاضر عبارت است از اینکه «چه زمینه ها و عواملی بر موضع گیری سیاسی آیت الله بروجردی و امام خمینی (ره) نسبت به امر سیاسی تاثیر گذار بوده است؟» نتایج حاصل از تحقیق که شیوه جمع آوری داده های آن از نوع اسنادی-کتابخانه ای است، نشان می-دهد که زمینه های رشد و بالندگی خانوادگی، محیط زندگی، بسترهای تحصیلی، نوع فهم از علوم دینی، فضای محیطی-ایدئولوژیکی و خوانش متفاوت از خطر گروه هایی مانند بهائیان و مارکسیست ها از جمله عواملی است که نوع و شیوه فعالیت سیاسی این دو اندیشمند دینی را متفاوت ساخته است. از یک طرف آیت الله بروجردی با اتخاذ رویکرد علمی و اولویت بخشی به مبارزات فرهنگی از ورود عملی به عرصه سیاست دور ماند و از طرف دیگر امام خمینی (ره) متاثر از زمینه های مطرح شده نه تنها ورود عملی به امور سیاسی را لازم می دید که مبارزه برای تشکیل حکومت اسلامی تحت امر ولایت فقیه را ضروری می دانست.