مهدی شقاقی

هدف: این مقاله روش تحلیل گفتمان انتقادی (که یکی از روش های کیفی و تفسیری است) و کاربردهای محتمل آن در پژوهش های علوم کتابداری و اطلاع رسانی و نیز، زمینه های استفاده و نقدهای مرتبط با این روش را بیان می کند. روش: مقاله حاضر از نوع تحلیلی است. در این نوع مقالات، نظریه یا روش خاصی گسترش می یابد، با شواهد نوینی استحکام بخشیده می شود، تبیینات دیگری می یابد، یا با تأمل و تردید یا انتقاد به آن توجه می شود. به همین دلیل، مقاله حاضر نیز رویکرد تحلیل گفتمان انتقادی را در مطالعات حوزه علم اطلاع رسانی گسترش می دهد و زمینه های تحقیقی جدیدی عرضه می کند و در این زمینه، تبیینات جدیدی برای این رویکرد نیز ارائه خواهد کرد. یافته ها: تحلیل گفتمان انتقادی، رویکردی در تحلیل گفتمان است که پرکتیس های گفتمانی و غیرگفتمانی، هر دو، را به رسمیت می شناسد. هدف آن تحلیل ایستا از متونی چون آگهی ها، پوسترها، تراکت ها و مواردی از این قبیل، از طریق گرامر کارکردی هالیدی است تا ایدئولوی های طبیعی شده و پنهان متون را کشف کند و تبیینات اجتماعی از آن ارائه دهد. از آنجا که کتابداری و اطلاع رسانی در گذرگاه تولید و مصرف متن است و تحلیل گفتمان انتقادی نیز در هنگام تحلیل، به تولید و مصرف متن توجه دارد، متون وارد یا تولیدشده در این حوزه، شاید محمل خوبی برای کشف نظم های گفتمانی خاص و تبیین ایدئولوژی های بهنجارشده باشد. 

هدف: نوشته حاضر سعی دارد تا تبیین کند که خواندن عملی دیالکتیکی است. برای این کار، ضمن اشاره به مفهوم دیالکتیک در دوره باستان و با نگرشی به مفاهیم انسان، جهان، علم، زبان، و فهم، به بحث در مورد شأن دیالکتیکی خواندن پرداخته شده است. روش: در نوشته حاضر، رهیافت تحلیل مفهومی بهکار گرفته شده است. این رهیافت که بیشتر در نوشته های تحلیلی و نظری کاربرد دارد، با تحلیل و بررسی آراء و نظرات درباره یک موضوع خاص، نقطه نظر و تفکر خاصی را بهعنوان نقطه عزیمت تحلیل انتخاب میکند و از آن رهگذر، به واکاوی مفهوم و بحث در آن موضوع میپردازد. همچنین برای تبیین مفهوم دیالکتیکی خواندن، از پدیدارشناسی هایدگر و فهم دیالکتیکی گادامر بهعنوان نقطه عزیمت بهره گرفته شده است. یافتهها: از مقایسه عمل خواندن در دوره پیشامدرن و دوره مدرن، چنین برمیآید که خواندن در دنیای امروز امری دوگانه انگار (مبتنی بر تقابل سوژه/ابژه)، تصویرگرا و تکگو است. این در حالی است که نوشته در دوران باستان و قرون وسطی چنین شأنی نداشته و بیشتر به آن بهعنوان سخن مولف غایب نگریسته میشد که در غیاب وی باید با گفتههای وی به همسخنی پرداخت و کتاب را هضم نمود. رویکرد تکگویانه نسبت به متن که ارمغان دنیای جدید است، مانع هر گونه فهم و ارتباط صحیح انسان با جهان متن شده است. فهم بهعنوان پیششرط عمل خواندن، واقعهای خارج از اختیار انسان و کنترل روششناسانه است. واقعه خواندن تاریخمند است که ریشه در سنت دارد و از همسخنی و گفتوگوی انسان با متن و امتزاج افق متن و خواننده حاصل میشود. اصالت/ارزش: بداعت نوشته حاضر در گستردن افق معنایی دیگری در مورد عمل خواندن، در شرایطی است که پارادایم روانشناختی، حاکم بر محیط خواندن و عمل خواندن است. امروزه نوشته های بسیاری با عنوان تکنیکهای مطالعه، سنجش مطالعه، روشهای مطالعه و یادگیری، و ... در گوشه و کنار مشاهده میکنیم که کتاب را شیئی تحت انقیاد و کنترل ذهن انسان تلقی میکند و این پیشفرض را میپروراند که با کنترل عمل خواندن به کمک روشی که توصیه می کند، میتوان به فهم دست یافت. در نوشته حاضر استدلال می شود که فهم اساساً با گشودگی، همسخنی و گفتوگو با متن حاصل میشود نه با تفوق و سیادت روششناسانه بر آن.

هدف: پژوهش حاضر به بررسی رابطه بازی های رایانه?ای با میزان مطالعه در میان دانش?آموزان دختر و پسر مقطع راهنمایی شهر کرج در سال 1389 می پردازد. روش: روش پژوهش پیمایشی است. اطلاعات به دست آمده توسط پرسشنامه محقق ساخته گردآوری شد. نمونه آماری دانش آموزان مدارس راهنمایی دخترانه و پسرانه شهر کرج? به حجم نمونه 384 نفر? شامل 192 دختر و 192 پسر می باشد. یافته ها: یافته?های پژوهش حاضر نشان داد که علیرغم مطلوب بودن وضعیت مطالعه دانش?آموزان، دانش?آموزان پسر بیش از دختران مطالعه می کنند و پسران به بازی های رایانه?ای بیش از دختران می پردازند. همچنین، یافته ها نشان داد که بین مطالعه و معدل دانش?آموزان رابط? معنی?دار مثبتی وجود دارد. بین مطالعه و انجام بازی های رایانه?ای در این تحقیق رابطه?ای آماری استنباط نگردید. همچنین، تحقیق نشان داد که بین وجود و عدم وجود امکانات بازی رایانه?ای و مطالعه دانش?آموزان رابطه معنی?داری وجود دارد به?طوری که دانش?آموزانی که امکانات بازی رایانه?ای ندارند بیشتر مطالعه می کنند. بین میزان کنترل والدین روی بازی رایانه?ای دانش?آموزان و میزان مطالعه آن ها رابطه?ای کشف نگردید.

هدف: هدف این پژوهش بررسی نقش مؤلفه های استرس شغلی و انتظار از شغل در نحوه اتخاذ راهبردهای مدیریت تعارض در میان کتابداران است. روش: روش پژوهش حاضر پیمایشی و از نوع تحلیل هبستگی است. در پژوهش حاضر به روش نمونه گیری تصادفی ساده تعداد 115 نفر به عنوان گروه نمونه از میان کتابداران کتابخانه های عمومی کشور انتخاب شد و پرسشنامه های منابع استرس (هلریگل و اسلوکام)، انتظار از شغل (لازیر)، و مدیریت تعارض (پوتنام و ویلسون) به وسیله آن ها تکمیل گردید و داده ها به کمک آزمون t مستقل، آزمون معناداری ضریب همبستگی پیرسون و تحلیل رگرسیون چندگانه (گام به گام) مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. یافته ها: یافته ها نشان داد که در میان کتابداران، مؤلفه های مربوط به منابع استرس با راهبردهای مدیریت تعارض رابطه معنادار دارند. همچنین یافته ها حکایت از رابطه معنادار میان عوامل نگهدارنده با راهبرد راه حل گرایی و رابطه معنادار معکوس سابقه کار با راهبرد رقابت دارد. همچنین تفاوت کتابداران دارای تحصیلات کتابداری با کتابداران فارغ التحصیل سایر رشته ها از نظر راهبرد اتخاذی مورد بررسی قرار گرفته است. اصالت/ارزش: پژوهش حاضر میتواند دستمایه خوبی در خصوص اتخاذ بهترین رویکردها جهت نیل به مناسب ترین راهبردهای مدیریت تعارض (که می توان از راهبرد راه حل گرایی نام برد) ارائه دهد و نقش و تأثیر ویژگی های جمعیت شناختی، میزان استرس، و توقع افراد از شغل را در اتخاذ این راهبردها نشان دهد.

هدف: هدف بررسی حاضر، تحلیل نظریه های مطرح در حوزه کارکردهای اجتماعی رسانه های ارتباطی از جمله کتابخانه های عمومی است و سپس، تبیین و تعمیم نظریه ای است که از تناسب بهتری با کتابخانه های عمومی برخوردار است. در این تحلیل، کتابخانه های عمومی با توجه به جایگاه و کارکردهایشان، به مثابه رسانه های ارتباطی تبیین شده اند. روش: پژوهش حاضر با کمک روش فراتحلیل در پی کندوکاوِ نظریه های مطرح در حوزه رسانه های ارتباطی برای رسیدن به یک نظریه مطلوب وکاربست آن برای نهادهای رسانه ای مانند کتابخانه های عمومی است. به علاوه، در این تحلیل برای ارائه شواهد لازم، از روش سندی نیز استفاده شده است. یافته ها: یافته های این تحلیل نشان داد که هیچیک از نظریه های جامعه توده وار، نظریه کارکردی رسانه ها، نظریه جبر فن آوری، نظریه مارکسیستی و زیرمجموعه های آن، و نظریه اجتماعی-فرهنگی به لحاظ شرایط بومی کتابخانه های عمومی در ایران و وجود نظریه های جدید جریان اطلاعات بین الملل، قابل انطباق با کتابخانه های عمومی جمهوری اسلامی ایران نیستند و صرفاً نظریه همگرا می تواند به مثابه یک الگوی «وحدت گرا- رهایی بخش» در جریان اطلاعات جهانی، برای کارکرد اجتماعی کتابخانه های عمومی به منزله نهادی ارتباطی رسانه ای مطرح باشد. به علاوه، عناصر این نظریه نیز با مقتضای کتابخانه های عمومی به تفصیل بیان شده است. اصالت/ارزش: از آنجا که اَبعاد نظری مباحث حوزه کتابخانه ها و از جمله کتابخانه های عمومی در سطوح ملی و بین المللی تا حدود زیادی مغفول مانده است، مقاله حاضر با نگاه جدیدی که به کتابخانه های عمومی دارد، قصد دارد با تحلیل نظریات رسانه های ارتباطی، الگوی مناسبی برای کارکرد اجتماعی کتابخانه های عمومی بیابد.

هدف از پژوهش حاضر، کشف رابطه میان مآخذ و متون پایان نامه های نگاشته شده در حوزه کتابداری و اطلاع رسانی است. رویکردهای تحلیل افقی در تحلیلهای استنادی، بیانگر این مطلب است متونی که مآخذ مشترک دارند، در حوزه ها و موضوعات مشابهی نگاشته شده اند. این پژوهش قصد دارد آشکار سازد در پایان نامه هایی که موضوع مشابه دارند، چقدر اشتراک مآخذ وجود دارد و آیا درجه اشتراک مآخذ بر درجه شباهت موضوعی صحّه میگذارد؟ بدین منظور، از دسته بندی موضوعی چکیده پایان نامه های کتابداری و اطلاع رسانی استفاده و دسته موضوعی خاصی از پایان نامه های نگاشته شده در حوزه کتابداری و اطلاع رسانی به عنوان جامعه پژوهش، انتخاب شد. درجه شباهت موضوعی در پایان نامه های مورد بررسی، از روی شباهت کلیدواژه های عنوان و شباهتهای استنادی این پایان نامه ها از طریق میزان اشتراک آنها در مآخذشان سنجیده شده است. بررسیهای انجام شده در این تحقیق نشان داد پایان نامه هایی که در مآخذ بیشتری با هم مشترک بودند، شباهتهای موضوعی کمتری از خود نشان میدادند.

در این نوشتار با بیان رهیافت های نظری که بن مایه های معرفت-روش شناختیِ نحو ه ی مواجهه و تفسیر پدیدارهای اجتماعی را توضیح میدهد، با اتخاذ رهیافت ساخت گرایی اجتماعی که جان مایه ی آن با اثر معروف پیتر برگر و توماس لاکمن به اوج خود رسید و تلفیق وجوه مشترک آن با سایر رهیافت های تفسیری و با عنایت به زمینه هایی از مباحث زبانشناختی اجتماعی و با استفاده از روش سندی، کارکرد کتابخانه های عمومی در چگونگی ساخت سازه های مطلوبی چون هویت ملی، خودباوری، وحدت ملی، اجتناب از غربزدگی، و ... جهت اتخاذ و تعیین موقعیت استرات ژیک کتابخانه های عمومی برای سیاست گذاری در این حوزه بیان شده است.

فناوری اطلاعات به عنوان ابزار و بستر توسعه، در عرصه رقابت جهانی برای سازمانها و مؤسسات وابسته به آنها از جمله کتابخانه ها، دارای مزایای بیشماری است. امروزه تمامی صنایع به نوعی در معرض تحولات این فناوری واقع شده اند. مایکل پورتر اندیشمند حوزه ی کسب و کار در سال 1985 مدل زنجیره ارزش را ارائه داد. طبق این مدل فعالیت های دخیل در سازمان های تولیدی را میتوان به دو بخش فعالیت های اصلی و فعالیت های پشتیبانی تقسیم نمود. فعالیت های اصلی، فعالیت هایی هستند که اصطلاحاً ارزش افزا نامیده میشوند. مدیران کتابخانه های تخصصی نیز با توجه به اهمیت این بخش به عنوان یکی از ارکان پیشرفت اقتصادی سازمان های تولیدی به دنبال افزایش بهره وری در فعالیت های خود با استفاده از فناوری اطلاعات شده اند. در این مقاله به همراه تعمیم فعالیت های کتابخانه های تخصصی به پنج فعالیت اصلی مدل پورتر، اثرات فناوری اطلاعات بر هر یک از فعالیت های زنجیره ی اصلی را بررسی مینماییم.

هدف:در این پژوهش به بررسی آرای آرشیویست های آرشیو مرکزی و بخش تولید اطلاعات سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی پرداخته شده است. روش: از روش پیمایشی استفاده شده است. نظرات 29 نفر از جمع 40 نفری 5/72 درصد از کل بررسی گردید و برای گردآوری اطلاعات نیز از پرسشنامه استفاده شده است. یافته ها: آموزش های ضمن خدمت ضرورت دارد و حدود 80 درصد آن ها ضرورت آن را زیاد عنوان کردند. موضوعات عمدة دوره های آموزشی قبلی مربوط به آموزش نرم افزارهای اداری و زبان انگلیسی بوده است و سودمندی این دوره ها نیز متوسط ارزیابی گردید. اکثر آن ها (6/58 درصا) اظهار کردند که برای ارزیابی شرکتکنندگان، برگزاری آزمون و صدور مدرک ضروری است. آرشیویست ها خاطر نشان ساختند که میبایست به مباحث جدید حوزه آرشیو مثل سواد اطلاعاتی، نرم افزارهای اداری، و نمایه سازی و چکیده نویسی توجه بیشتری شود و در کنار آن مهارت های کامپیوتر و شبکه میبایست مورد تأکید قرار گیرد. اکثر آن ها (میانگین رتبه 43/1) آموزش درون سازمانی را به عنوان شکل برتر و کارگاه های آموزشی را به مثابه قالب برتر برگزاری دوره های آموزش ضمن خدمت برگزیدند (06/62 درصد). تناسب موضوعات مورد تدریس با نیاز آرشیویست ها به عنوان نقطه قوت و مناسب نبودن زمان و مکان تشکیل دوره ها به عنوان نقاط ضعف دوره های قبلی یاد شد.

در این مقاله شیوه‌های تدوین و ساخت اصطلاحنامه‌های پیوسته (آنلاین) از دو رویکرد کلی‌ـ ساخت اصطلاحنامه به کمک رایانه، و ساخت رایانه‌ای اصطلاحنامه‌ـ مورد بررسی قرار گرفته است. در بحث مربوط به ساخت اصطلاحنامة پیوسته به کمک رایانه، استفاده از موتور استدلال‌گر برای تعیین روابط اصطلاحنامه‌ای و نیز رویکرد ذهنی برای ساخت اصطلاحنامه‌های پیوسته مورد مطالعه قرار گرفته و مراحل عمل‌گرایانه برای ساخت اصطلاحنامة پیوسته بررسی شده است. در رویکرد رایانه‌ای برای ساخت اصطلاحنامه‌های پیوسته، روش‌های متنی، روش‌های برگرفته از سلسله‌مراتب ورد نت، خوشه‌بندی، و روش‌های نقشة خودسامان بررسی شده است.