حسن بشیرنژاد

عصر حاضر، بدون شک، عصر تغییرات وسیع، تحولات سریع و پویایی مفرط است. آثار چنین تحولات ناگهانی در تغییرات پیوستة فن آورانه، فرهنگ مادی، اکوسیستم ها و حتی ارزش های اخلاقی حاکم بر جامعة ما قابل مشاهده است. یکی از پیامدهای بارز این وضعیت، زبان هایی هستندکه دیگر کسی با آنها تکلم نمی کند. این پدیده مرگ زبان و عوامل و شرایطی که به آن دامن می زند، به اختصار در بخش ابتدایی این مقاله مورد بحث قرار گرفته اند و به دنبال آن پیشینة مطالعات انجام شده در این زمینه آمده است. کشور ما، ایران، از تاریخ و پیشینة طولانیِ گروه های قومی متنوع برخوردار است که هر کدام از آنها زبان بومی خود را دارند. در سال های اخیر، شرایطی که وصف آن در بالا گذشت، این زبان ها را در معرض خطر انقراض قرار است. بخش اصلی این مقاله به گزارش یافته های چند مطالعة میدانی در خصوص کاربرد و جایگاه اجتماعی زبان های محلی ایران و نگرش های گویشوران نسبت به زبان مادری شان می پردازد. بخش پایانی مقاله نیز شامل پیشنهادهایی برای بهبود وضع موجود به منظور حفظ زبان های در معرض خطرِ ایران است.

تحولات فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی در سال‏های اخیر بسیاری از زبان های محلی و اقلیت را در معرض خطر انقراض قرار داده و زبان های محلی ایران نیز از این قاعده مستثنی نیستند. امروزه در استان مازندران نیز شاهد فراگیری و کاربرد روزافزون فارسی و کاهش کاربرد مازندرانی در حوزه های مختلف هستیم و ادامه این روند می تواند تهدیدی برای موجودیت این زبان باشد. این پژوهش با استفاده از پرسشنامه و مصاحبه به بررسی میزان کاربرد و فراگیری مازندرانی در چندین حوزه و در سه گروه سنی در شهر آمل پرداخته است. یافته های این پژوهش نشان می دهند که در برخی حوزه های غیررسمی مانند خانواده مازندرانی زبان غالب است اما در حوزه های رسمی تر مانند مدرسه و اداره فارسی غلبه دارد. در تمامی حوزه ها کاربرد فارسی در بین جوانان بیش از گروه های سنی بالاتر است. در ضمن زنان بیش از مردان، شهرنشینان بیش از روستانشینان و افراد تحصیل کرده بیش از افراد بیسواد یا کم سواد از فارسی استفاده می کنند. نگرش‏ها نسبت به مازندرانی، به ویژه در بین جوانان چندان مثبت نیست. با در نظر گرفتن موارد ذکر شده می توان ادعا کرد که مازندرانی یک روند فرسایشی تدریجی را در منطقه طی می کند.

دو رویکرد عمده برای آموزش مهارت نوشتاری به کودکان وجود دارند: رویکرد آوا-محور و رویکرد واژه-محور. در روش آوا-محور یا همان الفبایی که  یکی از روش های قدیمی و شناخته شده است ، تدریس نوشتن خواندن،  با آموزش صداهای انفرادی به کودکان آغاز می شود. در مقابل، در روش واژه-محور، آموزش نظام نوشتاری با خواندن و نوشتن کلمه ها آغاز می شود.  این مقاله ضمن معرفی این دو رویکرد رایج برای آموزش مهارت نوشتاری (املا)، سعی می کند با ارائه شواهدی از زبانهای فارسی و انگلیسی  به مقایسه مزایا و معایب هر کدام بپردازد. طرفداران شیوه سنتی الفبایی یا همان آوا-محور معتقدند که این روش، آگاهی واج شناختی را برای زبان آموزان به ارمغان می آورد و این موضوع  به آنها کمک می کند تا کلمات بی معنی و جدید را بهتر بخوانند. طرفداران روش رقیب، یعنی روش کلمه -محور، بر این باورند که در تدریس خواندن تمرکز باید بر کل کلمه باشد، زیرا کل کلمه واحد معنایی است و هدف از خواندن نیز کشف معنی است. آنها ادعا می کنند که کودکان در این روش ارزش های آوایی حروف را بعدا می توانند از طریق فرایند خوداکتشافی کشف نمایند.  شواهد زبان انگلیسی و فارسی نشان می دهند که خوانندگان ماهر از رویکرد کلمه-محور استفاده می کنند.

این پژوهش به ارزیابی جایگاهِ اجتماعیِ گونه زبانی مازندرانی در کنار فارسی و میزان کاربرد آن ها در حوزه های گوناگون، در استان مازندران می پردازد. در این بررسی، از شیوه تحلیل حوزه ای فیشمن (Fishman, 1996) بهره گرفته شده است و میزان کاربرد دو گونه زبانی بر مبنای موقعیت کاربرد، موضوع و مخاطب آن ها در شش حوزه خانواده، مدرسه، اداره، کوچه و بازار، مذهب، و هنر- سرگرمی گروه بندی شده و با استفاده از پرسش نامه، مصاحبه و مشاهده بررسی شده است. تعداد 1200 آزمودنی از پنج شهر استان مازندران، در سه گروه سنی گوناگون و از بین دو جنس زن و مرد گزینش شدند تا به سؤال های پرسش نامه پاسخ دهند. علاوه بر این، نگارندگان، 240 موقعیت ارتباطی را  از طریق مشاهده، ثبت کردند. بررسی داده ها نشان می دهد که به طور نسبی، بیشترین میزان کاربرد گونه مازندرانی، به حوزه خانواده تعلق دارد و هر چه حوزه کاربرد آن رسمی تر می شود، میزان بهره گیری از گونه زبانی مازندرانی کاهش می یابد. در حوزه آموزش رسمی، گونه زبانی، اغلب اجباری بوده و فارسی معیار بر گونه مازندرانی چیرگی دارد. در حوزه کوچه و بازار، موقعیت گفتار و یا جایگاه، سن، و جنسیت گوینده با مخاطب می تواند در انتخاب زبان مؤثر باشد. در حوزه اداری به دلیل اینکه رسمیت بیشتری دارد، میزان کاربرد فارسی بیش از سایر حوزه ها است. در حوزه هایی مانند مذهب، هنر و سرگرمی که بر مبنای موضوع تعریف شده اند، غلبه با زبان فارسی است و فقط در مورد حوزه موسیقی، اغلب گونه مازندرانی بر فارسی معیار ترجیح داده شد.

پژوهش حاضر به بررسی راهبردهای گفتمانیِ مورد استفاده در ارتباط کلامی میان اساتید و دانشجویان در دانشگاه آزاد اسلامی واحد آیت ا...آملی می پردازد. نوع راهبردهای کلامی مورد استفاده شرکت کنندگان در این بررسی، مانند عبارات احترام آمیز، عبارات حاشیه ای، سوالات ضمیمه ای، تصدیق گرها ، قطع کلام، سکوت ، پاسخ با سوال، عبارات تحکمی یا امری، عبارات غیر رسمی، و عبارات رسمی بر اساس متغیر جنسیت و مرتبه اجتماعی مورد بررسی واقع شده اند. داده های پژوهش که حاصل پرسشنامه، مشاهده، ضبط و بازنویسی گفتگوها بوده است مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت و نتیجه این تحلیل ها نشان داد که اساتید در تعامل با دانشجویان عمدتاً از راهبردهای تحکمی مانند قطع گفتار و سکوت استفاده می کنند. از سوی دیگر دانشجویان در تعامل با اساتید بیشتر از راهبردهای حمایتی مثل عبارات احترام آمیز ، عبارات تصدیق گر و سوال کوتاه استفاده می کنند، مقوله جنسیت در نوع بکارگیری راهبردهای کلامی در میان اساتید زن و مرد مؤثر نیست، در حالی که میان دانشجویان دختر و پسر از لحاظ آماری در بکارگیری راهبردهای کلامی تفاوت معنی دار وجود دارد.

این جستار به بررسی روند روایت پردازی در داستان هزار و یک شب می پردازد و تلاش می کند تا سیر حرکت روایت پردازیِ راوی، شهرزاد را برای تعلیق و تأخیرِ کنش بیمارگونه شهریار نشان دهد و حصول به هدف غایی یعنی توقّف کامل آن کنش و رسیدن به غایتمندی ِگفتمان را براساس رویکرد نشانه معناشناسی گرمس بررسی کند. مسأله اصلی پژوهش این است که چگونه با نشتی روایت به درون گفتمان، ساز و کار گفتمانی تغییر می کند و با این تغییر، نظامِ کنشی انتقام جوییِ ملک به حالت تعلیق درمی آید و استمرار این تعلیق سبب می شود که نظام ارزشی تغییرکند. با تغییر نظام ارزشی و استحاله پذیری، شهریار از نیستی به هستی باز می گردد. نتایج پژوهش نشان می دهد که کنش تقابلی اولیّه بین شهرزاد و شهریار به وضعیتِ عاطفی و تطابقی منجر شده و استعلایِ معنایی با تغییر از وضعیت نابسامان به وضعیت سامان یافته رخ داده است. می توان اذعان کرد که هرگز روایتها بدون شکل گیری نظام گفتمانی شکل نمی گیرد. مقاومت شهرزاد، بحران عاطفی را در شهریار به استعلای معنای حضور در هستی تغییر می هد. شهرزاد با بهره گیری از زبان روایت، موقعیت نابسامان اجتماعی و شرایط روحی شهریار را تغییر می دهد و شهریار در مقابلِ معنای جدیدی از زندگی و هستی در جهان قرار گرفته است.

زبان مهم ترین ابزار در برقراری ارتباط است؛ اما تمام افراد جامعه نمی توانند از این ابزار به راحتی استفاده کنند. بخشی از افرادی که در استفاده از زبان مشکل دارند، کسانیی هستند که دچار اختلال زبانی هستند. اختلال زبانی به هرگونه نارسایی در بیان و درک گفتار اطلاق می گردد. افرادی که دچار ناتوانی های ذهنی هستند، معمولاً از این اختلالات رنج می برند و کودکان و نوجوانان سندرم داون در بین این افراد کم توان ذهنی هستند. پژوهش حاضر  به بررسی مقایسه تولید گفتار در کودکان سندرم داون آموزش یافته و آموزش نیافته در شهرستان بابل می پردازد تا تأثیر آموزش را در بهبود مهارت گفتاری این افراد بسنجد. این پژوهش از نوع نیمه تجربی و مقایسه ای است که در گردآوری داده ها از شیوه میدانی بهره گرفته است و برای این منظور از آزمون زبان شناسی نیلی پور(1372) که به صورت پرسش نامه و تصاویر بوده، استفاده شده است. در این تحقیق سعی شده است با توجه به گستردگی ساخت های زبانی در بخش گفتار، به بررسی ساختارهای نحوی تولید شده توسط این گروه کم توان ذهنی پرداخته شود. نتایج به دست آمده نشان داد کودکان و نوجوانان پسر سندرم داون که آموزش دیده اند، نسبت به گروه همسالان خود که آموزش ندیده اند، در تولید ساختارهای نحوی بسیار بهتر عمل کرده اند. 

پژوهش حاضر، رشد واژگانی و نحوی دوقلوهای ناهمسان فارسی زبان به نام های بهزاد و بهنام را در مدت ده ماه ( از آغاز 21 ماهگی تا آغاز 31 ماهگی) مورد بررسی قرار می دهد. این پژوهش در صدد است تا دریابد که با وجود رشد دو کودک در محیط زبانی یکسان، چه تفاوت ها و شباهت هایی در سرعت و دامنه رشد نحوی و واژگانی این دوقلوها وجود دارد. داده های این پژوهش از طریق  مشاهده و ثبت سریع داده ها در دفترچه یادداشت، ضبط صدا و تصویر  با استفاده از  دوربین فیلمبرداری و دستگاه ضبط صدا و همچنین، دفتر یادداشت های روزانه مادر دوقلوها که تولیدات زبانی کودکان در آن ثبت می شد، گردآوری شده اند.  بررسی داده های گردآوری شده و تحلیل مقایسه ای آن ها در هر ماه، تفاوت چشم گیری را میان رشد واژگانی و نحوی دوقلوها  نشان می دهد. اگرچه در ماه های اول پژوهش، بهزاد در مقایسه با برادر دوقلویش، بهنام، از توانایی زبانی بسیار بالاتری برخوردار بود، از ماه چهارم پژوهش افزایش قابل ملاحظه ای در سرعت رشد واژگانی و نحوی بهنام مشاهده گردید. با توجه به این که محیط رشد زبانی این دوکودک، چه در خانواده و چه فضای مهد کودک، غالبا یکسان بوده است، وجود تفاوت در مراحل رشد واژگانی و نحوی این دو کودک را می توان به تفاوت در استعداد زبانی ذاتی و وراثتی این دو نسبت داد؛ زیرا دوقلوهای ناهمسان از ساختار کروموزومی کاملاً یکسان برخوردار نیستند. نتایج این پژوهش نشان دهنده فعالیت های ذهنی خلاقانه در دو کودک است که وجود موارد متعددی از بسط و تعممیم افراطی گواهی بر این ادعاست.

پژوهش حاضر به بررسی استراتژی های ارتباط کلامی مورد استفاده فروشندگان در تعامل با مشتریان در شهر ساری می پردازد. این استراتژی ها بر اساس دیدگاه لیکاف (1975) به مواردی مانند عبارات متقاعدکننده، عبارات احترام آمیز، عبارات تحکمی یا امری، تصدیق گرها، تشدیدکننده ها و ... تقسیم شده اند. داده های این پژوهش از طریق ضبط صدای فروشندگان و مشتریان در بازار و فروشگاه های شهر ساری گردآوری شده اند و پس از پیاده سازی، میزان کاربرد هر یک از راهبردها محاسبه و با آمار توصیفی و استنباطی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. نتایج حاصل از تحلیل داده ها نشان داد که فروشندگان در تعامل با مشتریان عمدتا از راهبردهای کلامی حمایتی نظیر عبارات متقاعدکننده، عبارات احترام آمیز و تشدیدکننده ها استفاده می کنند. با لحاظ کردن متغیر جنسیت ، مشخص شد که در بین فروشندگان زن، عبارات متقاعدکننده، عبارات احترام آمیز و تصدیق کننده بالاترین میزان کاربرد را دارا هستند. در بین فروشندگان مرد نیز، عبارات متقاعدکننده، عبارات تعدیل گر و تشدیدکننده بیشترین میزان استفاده را دارند. همچنین مشخص شد که بین فروشندگان مرد و زن در استفاده از راهبردهای کلامی حمایتی تفاوت معناداری وجود ندارد اما در مورد راهبردهای کلامی تهاجمی، فروشندگان مرد بیشتر از فروشندگان زن از راهبردهای کلامی تهاجمی استفاده می کنند

هدف پژوهش حاضر، شناسایی مولفه های شایستگی احراز شغل معلمی در آزمون صلاحیت حرفه ای و ارائه ی مدل مناسب برای آن می باشد. روش پژوهش، کاربردی از نوع آمیخته (کمی و کیفی) و جامعه ی آماری در بخش کیفی شامل اساتید دانشگاه فرهنگیان و متخصصان تعلیم و تربیت و در بخش کمی شامل 350 نفر از اساتید عضو هیأت علمی، مامور آموزشی و مدعو دانشگاه فرهنگیان مازندران و کلیه ی دانشجومعلمان دختر و پسر استان مازندران به تعداد 23345 نفر در 6 مرکز آموزشی در دانشگاه فرهنگیان مازندران ورودی سال تحصیلی 98-97 است. در بخش کیفی از نمونه گیری گلوله برفی استفاده شد که بر این اساس 12 نفر که شامل خبرگان این حوزه در زمینه ی صلاحیت های حرفه ای معلمان بودند انتخاب شدند در بخش کمی، با استفاده از طرح نمونه گیری طبقه ای نسبی و جدول کرجسی-مورگان تعداد 144 استاد و 330 دانشجومعلم به عنوان نمونه پژوهشی انتخاب شدند. ابزار پژوهش شامل مصاحبه های نیمه ساختاریافته و پرسشنامه ی محقق ساخته با 6 مؤلفه ی اصلی راهبردهای آموزشی، مهارت های مبتنی بر فناوری، مدیریت کلاس، توانمندی های علمی، مسئولیت های اجرایی و ویژگی های فردی به ترتیب با 14، 12، 13، 15، 13 و 20 گویه بود که روایی محتوایی با استفاده از درگیری طولانی مدت، پرسش و جستجوگری از همکاران و بازبینی به وسیله ی افراد مطلع تأیید شد. با توجه به نتایج بدست آمده 6 مؤلفه ی راهبردهای آموزشی، توانمندی های علمی، مهارت های مبتنی بر فناوری، ویژگی های فردی، مدیریت کلاس و مسئولیت های اجرایی به عنوان مولفه های شایستگی احراز شغل معلمی در آزمون صلاحیت حرفه ای شناخته شدند و وضعیت مؤلفه های مذکور از دیدگاه اساتید و دانشجومعلمان به ترتیب از رتبه های 1 تا 6 را به خود اختصاص دادند.