رحیم علیجانی

در این پژوهش با استفاده از روش کتابسنجی، کلیه مقالات مجله علوم و فناوری اطلاعات در یک دوره 5 ساله (از سال 1380 تا 1384) مورد تحلیل قرار گرفت. یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که در این دوره 5 ساله 67 مقاله تألیفی، 29 مقاله ترجمه‌ای و 7 مورد گزارش به چاپ رسیده است. همچنین 115 مولف و مترجم این مقالات را به چاپ رسانده‌اند. «احمد شعبانی» با چاپ 5 مقاله تألیفی فعال‌ترین مؤلف، و همچنین با چاپ 4 مقاله ترجمه‌ای فعال‌ترین مترجم می‌باشد. از نظر سازمانی، پژوهشگران پژوهشگاه اطلاعات و مدارک علمی ایران با داشتن 20 مؤلف در رتبه اول چاپ مقاله قرار دارند. استان تهران با داشتن 46 مؤلف در رتبه اول تولید مقاله در بین استان‌ها قرار می‌گیرد. یافته‌ها همچنین نشان می‌دهد که مردان در مقایسه با زنان، مشارکت بیش‌تری درچاپ مقاله داشته‌اند.

در این مقاله با بهره گیری از روش کتاب سنجی به بررسی وضعیت مجلات کشورهای مسلمان در پایگاه اطلاعاتی JCR از زیر مجموعه های پایگاه اطلاعاتی آی.اس.آی پرداخته شده است. براساس یافته ها 37 عنوان مجله مربوط به 12 کشور مسلمان در این پایگاه نمایه شده است. کشور ترکیه با داشتن 9 مجله نمایه شده در این پایگاه در رتبه اول در بین کشورهای مسلمان قرار دارد. بیشترین زمینه موضوعی مجلات کشورهای مسلمان را علوم میان رشته ای با 6 عنوان مجله به خود اختصاص داده است. شرکت انتشاراتی علوم بنتهام با چاپ 7 مجله فعالترین ناشر مجلات کشورهای مسلمان است. ترکیه در بین کشورهای مسلمان تنها کشوری است که 2 عنوان مجله در زمینه علوم اجتماعی دارد و زبان 5/86 درصد این مجلات انگلیسی است. مجله TURK J EARTH SCI با ضریب تاثیر 536/2 در بین مجلات کشورهای مسلمان دارای بالاترین ضریب تاثیر است. بیشترین استنادها با 1047 و بالاترین نیمه عمر با 0/10> به مجله CHEM NAT COMPD+ مربوط به کشور ازبکستان مربوط است

در این مقاله با بهره‌گیری از شیوه کتابسنجی به مطالعه وضعیت جاری، رشد و توسعه تولیدات علمی متخصصان ایرانی در حوزه علوم کتابداری و اطلاع‌رسانی از نخستین شماره مجلات مرتبط در پایگاه اطلاعاتی امرالد، تا ژوئن‌ سال 2007 پرداخته شده است. یافته‌ها نشان می‌دهد که مجموعه‌ای مشتمل بر 39 مدرک از 28 مؤلف ایرانی در مجلات یاد شده به چاپ رسیده‌اند. نتایج پژوهش همچنین نشان می‌دهد که گروه کتابداری و اطلاع‌رسانی دانشگاه شهید چمران اهواز با 12 مدرک در صدر قرار دارد. مردان مشارکتی 80 درصدی در تولید علم داشته‌اند و زنان تنها سهمی 20 درصدی را به خود اختصاص دادند. همچنین سال‌های اوج تولید علم متخصصان کتابداری و اطلاع‌‌رسانی ایرانی در محدوده سال‌های 2004 الی 2006 می‌باشد. پراکندگی جغرافیایی نشان می‌دهد که متخصصان کتابداری و اطلاع‌رسانی در استان تهران با مشارکت در تولید 16 مدرک، بیشترین فعالیت را در تولید علم داشته‌اند.

در این پژوهش، ابتدا با بررسی و مطالعه اولیه، دو نسخه رایگان «اریک» و «سرچ‌اریک»، و دو نسخه تجاری «ابسکو» و «فرست سرچ» پایگاه اطلاعاتی «اریک» انتخاب شدند و یک سیاهه وارسی جامع در پنج مقوله‌ـ اطلاعات کلی، خصیصه‌های جستجو، گزینه‌های نمایش، گزینه‌های بازیابی و ویژگی‌های منحصربه‌فردـ تدوین گردید. سپس با استفاده از روش تحقیق کتابخانه‌ای شامل مطالعه مستندات نسخه‌های مختلف «اریک»، تحقیقات انجام شده، گزینه راهنمای نسخه‌ها‌ی فوق، و کسب آگاهی‌های اولیه و پیدا کردن شناخت نسبتاً کافی در درباره کیفیت و عملکرد محیط رابط در هر نسخه، از روش پیمایش تطبیقی استفاده شد و تلاش گردید که بر اساس معیارهای مشخص، نقاط قوت و ضعف هر یک تعیین شود. نتایج این پژوهش نشان داد که در پنج مقوله مورد بررسی، به ترتیب نسخه‌های «ابسکو»، «فرست سرچ»، «اریک» و «سرچ‌اریک» از پایگاه اطلاعاتی«اریک» دارای بیش‌ترین تعداد ویژگی‌ها هستند. البته در زمان انتخاب بهترین نسخه متناسب با شرایط هر کتابخانه باید علاوه بر ویژگی‌ها و معیارهای مطرح‌شده در این سیاهه وارسی، به سطح کاربران، میزان و نوع نیازهای اطلاعاتی آن‌ها و همچنین بودجه کتابخانه توجه نمود.

بدون شک یکی از مهم‌ترین پدیده‌های چند دهه اخیر در صنعت اطلاعات و اطلاع‌رسانی، ظهور و محبوبیت پایگاه‌های اطلاعاتی ماشین‌خوان و خصوصاً پایگاه‌های اطلاعاتی پیوسته بوده است. در واقع می‌توان گفت پایگاه‌های اطلاعاتی پیوسته، صنعت اطلاعات را به گونه‌ای که دیده می‌شود خلق کرده است. بنابراین نوشتن خلاصه‌ای از تاریخچه این پدیده، مهم به نظر می‌رسد. در اینجا خلاصه‌ای از بسیاری از رویدادهای مهم در زمینه صنعت پایگاه‌های اطلاعاتی پیوسته ارائه می‌شود

در این پژوهش ابتدا به بررسی و مطالعة تاریخچه و تعاریف مختلف اصطلاح اطلاع‌سنجی پرداخته شده و سپس وضعیت جاری این اصطلاح، در پایگاه اطلاعاتی «آی‌اس‌آی» مورد بررسی قرار گرفته است. یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد تا پایان سال 2007 میلادی، 215 مدرک در این پایگاه در زمینة اطلاع‌سنجی موجود می‌باشد. از این تعداد 107 مدرک (71/49 درصد) توسط 10 نفر از مؤلفان تولید شده است. «ال. اگی» با تولید 27 مدرک در رتبة نخست تولید علم در حوزة اطلاع‌سنجی قرار دارد. آمریکا با تولید 42 مدرک در رتبة نخست کشورهای تولیدکنندة علم در این حوزه قرار دارد و کشور بلژیک با 40 مدرک در رتبة دوم جای دارد. دانشگاه «Universitaire Instelling Antwerpen» با تولید 18 مدرک در رتبة نخست دانشگاه‌ها و مؤسسه‌های تولیدکنندة علم در این حوزه قرار دارد. زبان 207 مدرک (96 درصد) از تولیدات علمی در این حوزه به زبان انگلیسی می‌باشد و تنها زبان 8 مدرک (4 درصد) به زبان آلمانی است. هم‌چنین اوج تولیدات علمی در این حوزه، در سال 2005 می‌باشد که 27 مدرک در این زمینه تولید شده است. مجلة «Scientometrics» با چاپ 63 مدرک در جایگاه نخست قرار دارد. همچنین بیش‌ترین پژوهش‌ها در حوزة اطلاع‌سنجی، توسط متخصصان علوم کتابداری و اطلاع‌رسانی صورت گرفته است و متخصصان علوم رایانه از نظر تولید علم در این حوزه، در رتبة دوم قرار دارند.