نگاهی به متصرفات انیرانی ساسانی در قفقاز جنوبی بر اساس داده های باستان شناختی (مقاله علمی وزارت علوم)

چکیده

قفقاز جنوبی، به عنوان بخشی از ایران فرهنگی دوره ی ساسانی (224-651 م.)، در زمره ی سرزمین های ایرانشهر قرار گرفت. بنا بر مدارک نوشتاری ساسانی، این منطقه با عنوان سرزمین های انیرانی شناخته می شود. از زمان شاپور یکم (241-272م.)، اصطلاحاتی چون ایرانشهر، ایران و انیران را در سنگ نبشته های ساسانیان مشاهده می کنیم. استفاده از این واژه های جدید نشانگر تصرف سرزمین های غربی و شمال غربی شاهنشاهی در نتیجه تسلط نسبی ساسانیان بر این مناطق است. پژوهش حاضر، با بهره گیری از بررسی تطبیقی، تلاش دارد بر اساس مواد فرهنگی باستان شناختی و در عین حال نوشته های تاریخی به این پرسش پاسخ دهد که متصرفات ساسانی در قفقاز جنوبی شامل چه مناطقی می شده است؟ یافته های پژوهش نشان می دهند که منطقه قفقاز جنوبی در دوره ساسانی به سه ناحیه قومی نژادی بزرگ اران، ارمین، ویروزان تقسیم می شده است. در این بین، ارمنستان اهمیت بیشتری داشت، تا جایی که شهر دوین مرکز دیوانی قفقاز جنوبی بود. در مورد گرجستان نیز ساسانیان بیشتر بر بخش شرقی آن تسلط داشتند.