اقتدار فرهنگی

هر ناحیه جغرافیایی و نیز هر کشور با دو عامل نقطه کانونی یا مرکز سیاسی و قلمرو و محدودة معین، تعریف می شود. مطابق قوانین رسمی بین المللی، همه کشورهای جهان دارای محدوده سرزمینی مشخص هستند که از سوی نهادهای بین المللی و دیگر کشورها به رسمیّت شناخته شده و بر روی نقشه سیاسی جهان نمایش داده می شوند. علاوه بر مفهوم رسمی قلمرو، براساس نگرش اسلامی می توان برای هریک از کشورهای جهان محدودة دیگری را در نظر گرفت که از آن به قلمرو یا حوزة نفوذ یاد می شود.حوزه نفوذ آن محدوده جغرافیایی است که یک کشور به طور محسوس یا نامحسوس قادر به کنترل فرایندهای محیطی موجود در آن باشد. حوزة نفوذ یک کشور ناشی از برآیند عوامل متعدد سیاسی، اقتصادی، نظامی، جغرافیایی و فرهنگی است. لیکن مطابق نظر این مقاله، عوامل و منابع فرهنگی و نرم افزاری به عنوان اصلی ترین مؤلفه تأثیرگذار در حوزة نفوذ کشورها محسوب می شود. در این رابطه پرسشی که مطرح گردیده آن است که، «قلمرو نفوذ چیست و با چه شاخصه هایی تعیین می شود؟» در پاسخ به پرسش مزبور، این فرضیه ارائه شده است که، «به نظر میرسد قلمرو نفوذ مشتمل بر محدودة اثرگذاری یک کشور بوده و اصلی ترین شاخص در تعیین این قلمرو، شاخص اقتدار فرهنگی است». نظر به اینکه رویکرد مقاله حاضر توجه و تأکید بر نگرش اسلامی در حوزة اندیشة سیاسی است، لذا طی این پژوهش تلاش به عمل آمده تا با بهره گیری از مبانی اندیشة سیاسی اسلام، به بحث و بررسی پیرامون نقش عامل فرهنگ و منابع نرم افزاری قدرت در توسعه حوزة نفوذ کشورها پرداخته شود.

زمینه و هدف: هر چند در کشور ما نیز نظریات مختلفی در ارتباط با راهبردهای ارتقاء اقتدار ملی وجود دارد، اما در این پژوهش با نگاه نوگرایانه تلاش شد تا فرمایش های مقام معظم رهبری در کنار نظر اساتید و متخصصان، مبنای ارائه الگویی مؤثر در ارتقاء اقتدار ملی قرار گیرد و مدیریت جهادی در ارتباط با سه مفهوم کلیدی فرهنگ، اقتصاد و علم به عنوان اصلی ترین مفاهیم در دستیابی به اقتدار ملی مورد کنکاش و پایش علمی قرار گیرد. روش : این پژوهش از نظر هدف، کاربردی و از نظر روش، کیفی است. جامعه مورد مطالعه آن شامل نخبگان و صاحب نظران در سه حوزه فرهنگی (7 نفر)، اقتصادی (7 نفر) و علمی (6 نفر) است. انتخاب مشارکت کنندگان به روش هدفمند بود و تا اشباع نظری ادامه یافت. روش جمع آوری داده ها میدانی و ابزار آن مصاحبه و پرسشنامه باز بود که روایی آن به کمک اساتید و صاحب نظران در هر سه حوزه تأیید شد. برای تجزیه و تحلیل داده ها از نظریه داده بنیاد استفاده شد. یافته ها: در تدوین الگوی مؤثر در ارتقاء اقتدار ملی از منظر مقام معظم رهبری و جامعه خبرگی، پنج عامل برای ارتقاء ابعاد اقتدار ملی در ابعاد سه گانه فرهنگی، علمی و اقتصادی بر مبنای مدل پارادایمی معرفی شد. این پنج عامل شامل عوامل علی (ساختار اقتصادی، پیشرفت علمی)، عوامل زمینه ای (عدالت اقتصادی، گفتمان سازی انقلاب، سبک زندگی اسلامی - ایرانی)، عوامل واسطه ای (مدیریت جهادی، دیپلماسی علمی، کارآمدی نظام ارتباطات)، عوامل راهبردی (اقتصاد درون زا، چرخه ارزش آفرین علم) و عوامل پیامدی (شکوفایی و توانمندی اقتصادی، مرجعیت علمی و فرهنگی) بودند. نتایج: شکوفایی اقتصادی در سطح کشور و رسیدن به مرجعیت فرهنگی و تمدنی در سطح منطقه و جهان اسلام می تواند به وحدت و یکپارچگی دولت - ملت کمک کرده و درهم تنیدگی سیاست و دیانت می تواند به تحقق و بالندگی فرهنگ و تمدن سازی اسلامی در سطح منطقه و جهان اسلام کمک کند.

رهبران شیعی همواره در تنگنای فراگیر دوران قرار داشته و به منابع بنیادین قدرت مانند: حکومت و اقتصاد دسترسی نداشته اند؛ بنابراین پاسخ به این مساله که «مهم ترین مؤلفه های امامان برای امتداد حیات اجتماعی شیعه چه بوده است؟» استفهام مهمی است که این مقاله بر اساس منابع تاریخی و با بهره گیری از روش تحلیلِ محتوایِ سخنانِ باقی ماندهِ از امامان معصوم علیهم السلام در پی پاسخ به آن می باشد. یافته های تحقیق نشان می دهد؛ مهم ترین راهبرد ایشان برای خروج از این وضعیت، «اقتدارفرهنگی» بوده است که «مرجعیت علمی» و «سرمایه گذاری فرهنگی» از مهم ترین ارکان آن به شمار می آیند و در اثر آن، تقویت و استمرار حیات شیعه خارج از دایره قدرت و غلبه بر گفتمان اکثریتِ حاکم، حاصل شده است؛ تا جایی که ایشان با اتخاذ این راهبرد حیاتی توانستند، جانِ تازه ای به کالبد نیمه جان شیعیان بخشیده و علاوه بر اثرگذاری عمیق بر دیگر فرهنگ ها، توسعه نفوذ قلمرو جغرافیایِ فرهنگی تشیع؛ به اوج اقتدار حقیقی دست یافته و فراتر از قلمرو سیاسی حاکمان، به قدرت اجتماعی تبدیل شوند تا امتداد اجتماعی خود را نیز تضمین نمایند. بدیهی است به کارگیری این بنیادهای حرکت آفرین، می تواند چراغ راه شیعه در جهانی سازیِ فرهنگِ تشیع و نقش آفرین در ارتقای اقتدار اجتماعی آنان در مسیر شکوفائی تمدن نوین اسلامی باشد.

مقدمه و هدف پژوهش: دوران هشت ساله جنگ تحمیلی رژیم بعث عراق علیه جمهوری اسلامی ایران، هرچند خسارت های فراوانی در عرصه های مختلف در پی داشت امّا تأثیر مثبت آن در پویایی ثروت های نهفته ملی در عرصه های مختلف فرهنگی، حماسی، نظامی، اخلاقی، علمی، صنعتی، هنری و...غیرقابل انکار است. روایات دفاع مقدس، از جمله دست آوردهای جنگ تحمیلی است که پژوهش حاضر کوشیده است تأثیر این روایات را به عنوان یکی از مهم ترین مؤلفه های فرهنگی بر اقتدار ملی کشور مطالعه نماید. روش پژوهش: این تحقیق با رویکرد کیفی انجام و داده های آن، به روش تفسیری-که یکی از روش های تحلیل در پژوهش های کیفی است-تجزیه و تحلیل گردیده و گردآوری اطلاعات نیز به روش کتابخانه ای با ابزار فیش برداری بوده است. یافته ها: بخش قابل توجهی از اطلاعات تحقیق از دو نرم افزار صحیفه نور و نرم افزار ولایت اقتباس و با تحلیل تفسیریِ این اطلاعات،4 عامل به عنوان عوامل اصلی شروع جنگ تحمیلی،4 دلیل به عنوان دلایل پایان جنگ و12 نماد به عنوان نماد های فرهنگی مؤثر بر اقتدار ملی استنتاج و با توجه به روش گردآوری تحقیق، در متن مقاله تبیین و رئوس این نمادها در بخش نتیجه گیری ارائه شده اند. نتیجه گیری: با توجه به اینکه اقتدار فرهنگی یکی از زیرمؤلفه های مهم اقتدار ملی بوده و روایات دفاع مقدس نیز، از خردمایه های اصلی اقتدار فرهنگی می باشد؛ مقاله ی حاضر دوازده نماد اقتدار فرهنگی که نقش مؤثری در تقویت اقتدار ملی ایران دارند را از متون مرتبط به روایات دفاع مقدس استخراج نموده که از این میان، شکوفایی فرهنگ خوداتّکایی ملّی و غلبه بر فشارهای اقتصادى، سیاسى و تبلیغاتی، مهم-ترین نماد فرهنگی می باشد.