۱.
کلید واژه ها:
مدیریت بحران مدیریت بحران جنگ احد سیاست بحران
«بحران» همواره پدیده شایعی در سازمان ها و جوامع بوده و مدیریت بحران از اهمیت بالایی برخوردار است. دانش مدیریت از اواخر دهه 1970، بر ضرورت پیش بینی نظام مند و کسب آمادگی برای برخورد با بحرانی که حیات سازمان ها و جوامع را تهدید می کند، پرداخته است. پرسش اصلی این نوشتار آن است که قرآن چه سیاست ها یا راهکارهایی برای مدیریت بحران با محوریت «جنگ احد» ارائه کرده است. هدف ارائه سیاست های مدیریت بحران با محوریت جنگ احد است. یافته های پژوهش حاکی از آن است که قرآن کریم سیاست هایی را در مراحل قبل، حین و بعد از بحران ارائه می کند. این سیاست ها عبارت اند از: تعیین محدوده بحران به روش مشورت، پیشگیری از فروپاشی نیروها و روحیه بخشی و امیدبخشی با یادآوری ولایت، نصرت و امداد الهی و نیز اصلاح باورهای نیروها، یادآوری تحقق وعده نصرت الهی، یادآوری پاداش های ارزشمند، دعوت به تداوم مقاومت، نوید پیروزی نهایی، ایجاد آرامش، بهسازی روحی و روانی با یادآوری مقایسه ای میان رنج ها، بخشش، تحلیل عوامل شکست و عبرت گیری. روش پژوهش، توصیفی و تحلیلی و استفاده از تفاسیر قرآن کریم است و برای دستیابی به الگوی طبقه بندی شده، از روش تحلیل مضمون هم استفاده می شود.
۲.
کلید واژه ها:
کارگزار آزادی آزادی مدار آزادی آزادی حق مدار قرآن کریم
برای دستیابی به منظومه فکری آزادی در قرآن کریم لازم است مبتنی بر چهارچوبی قرآنی به مجموعه ای از مؤلفه ها پرداخت که طرح منسجم تمامی آ ن ها منجر به تصویری کامل از سیمای آزادی در قرآن کریم می شود. یکی از این مؤلفه ها «کارگزار آزادی» است. پژوهش پیشِ رو درپی پاسخ به این سؤال است که در قرآن کریم چه عناصری مسئولیت ایجاد زمینه های لازم برای بهره مندی اعضای جامعه از آزادی های خود را برعهده داشته و چگونه این مهم را محقق می کنند. برای پاسخ ازطریق رویکرد پژوهش موضوعی قرآن کریم و مبتنی بر روش تفسیری قرآن به قرآن، مؤلفه مدار آزادی محورِ هویت بخش دیگر مؤلفه های نظریه قرآنی آزادی شناخته شده و عنصر «حق» مبنای تعیین کننده این مؤلفه شناسایی شد. استقرار و حاکمیت یافتن «حق» در عرصه اجتماع با ایجاد نظم و قاعده در تعاملات انسانی زمینه بهره مندی انسان ها از آزادی را فراهم آورده و استبداد و استثمار را از روابط انسانی می زداید. بنابراین، هر عاملی که مسئولیت طرح، تبیین، استقرار و حفاظت از حاکمیت «حق» را برعهده دارد کارگزار آزادی شناسایی می شود. براین اساس، قرآن کریم «دین، انبیای الهی و جامعه دینی» را کارگزاران آزادی معرفی می کند.
۳.
کلید واژه ها:
آسیب شناسی اجتماعی ولایت الله ولایت طاغوت توماس اسپریگنز جامعه آرمانی
از الزامات اساسی دسترسی به جامعه آرمانی قرآن، تحقق عینی ولایت مداری در عرصه اجتماعی و اجتناب از ولایت طاغوت است. این پژوهش با عنوان «آسیب شناسی اجتماعی گرایش به طاغوت از دیدگاه قرآن» براساس روش تحلیل بحران توماس اسپریگنز، ضمن بررسی و درک جامع از مفهوم طاغوت، به ریشه یابی عوامل زمینه ساز، راه های برون رفت از آن و ترسیم جامعه مطلوب از دیدگاه قرآن پرداخته است. نتایج حاصل از این پژوهش نشان می دهد منع گرایش به طاغوت همه ابعاد آن، اعم از طرح دوستی با کفار، هم رازگرفتن، بردن داوری و هم صدایی با آنان را شامل می شود. در رهیافت قرآنی، گرایش جامعه ایمانی به طاغوت ریشه در عوامل اعتقادی اخلاقی، مانند: جهل نسبت به برخی شئون الهی، ترس از طاغوت، سوءظن به ولی خدا، ضعف ایمان، تناسب و سنخیت روحی با طاغوت؛ و همچنین ریشه در عوامل سیاسی- اجتماعی، مانند: بی بصیرتی در دشمن شناسی، تأثیر جواذب دنیایی و فریبنده کافران در نفوس مؤمنان، و تبلیغات سوء طاغوت علیه جبهه حق دارد. از راه های برون رفت از این آسیب می توان در حوزه بینشی به تقویت بینش نسبت به شئون الهی، شناخت حقیقت ولی خدا و طاغوت و تبعات و پیامدهای دنیوی و اخروی گرایش به آن و در حوزه عملی به صبر و تقوا، توکل به خدا، و حرکت براساس رضای الهی اشاره کرد. همچنین، حفظ عزت و استقلال همه جانبه برای جامعه ایمانی برای نیل به حیات طیبه، جامعه مطلوب و آرمانی مدنظر قرآن است.
۴.
کلید واژه ها:
امام علی (ع) نهج البلاغه نظام عاقلانه عادلانه امنیت متعالیه کنش گران مولِّد امنیت
شکل گیری امنیت پایدار در ابعاد، سطوح و انواع آن در مکاتب گوناگون امنیتی در گرو مبانی خاص نظری و مؤلّفه های تأثیرگذار است. ازجمله مؤلفه های مؤثر در این مکاتب، کُنشگرانی هستند که وظیفه تولید امنیت و پاسداری از آن برای ایشان تعریف می شود. هدف این مقاله شناسایی کنشگران امنیت در نهج البلاغه با نگاهی فرازمانی و فرامکانی برای ایجاد نظامی مبتنی بر امنیت پایدار بوده و درصدد پاسخ به این پرسش است که «مجریان و کُنشگران تولید امنیت از دیدگاه امام علی (ع) در نهج البلاغه چه کسانی هستند؟» این مقاله متأثر از رویکرد امنیت متعالی و با روش تحلیل محتوای کیفی، سامان یافته است. باتوجه به مبانی توحیدی امنیت در نگرش نظام عاقلانه و عادلانه علوی، عمده تفاوت کُنشگران مکتب امنیتی امام علی (ع)، در رویکرد الهی و اصالت بخش به آخرت و درعینِ حال پذیرشِ تأمین امنیت دنیوی با مبانی، ارزش ها و گرایش های خاص خود است. در این نوع نگاه، خداوند به عنوان کُنشگر اصلی امنیت حاکمیت داشته و پیشوایان و رهروان هدایت همسو با هم در نظام امامت-امّت در کنار کنشگرانِ سازمانی و حاکمیتی در انواع گوناگون امنیت در جامعه توحیدی عهده دار ساخت فضای امنِ دنیایی-آخرتی هستند.
۵.
کلید واژه ها:
گفتمان سیاسی پیامبر قدرت ایدئولوژی منظور شناسی ارتباط
در هر عصری، گفتمان سیاسی به واژگان و شگردهای جدیدی در رویارویی با گروه های گوناگون سیاسی نیازمند است. تحلیل گفتمان مشخص می کند که هر متنی با چه منبع قدرتی در ارتباط بوده و ارتباط میان فرستنده و گیرنده متن را معیّن می کند. نگارندگان در جستار پیشِ رو با درپیش گرفتن روش کاربردشناسی زبان و با رویکرد تحلیل گفتمان به بررسی زبان سیاسی پیامبر اعظم (ص) در گفتمان های سیاسی و اجتماعی پرداخته و درصدد پاسخ گویی به این سؤال اساسی اند که حضرت در گفتمان های خود چه راهبرد های زبانی اختیار می کرد تا بتواند به اهداف سیاسی و اجتماعی خویش نائل آید. دستاورد پژوهش بیانگر آن است که پیامبر باتوجه به بافت موقعیتی مخاطب از واژگان نام آشنای روزگار خویش بهره می برد تا از این طریق بتواند فضای گفتمان را به نحو بهتری راهبری کند. پیامبر برای آنکه کلامش بیشترین تأثیر را در جان دریافت کننده بگذارد، از گویش مخاطبان استفاده می کرد تا فاصله عاطفی خود را با آنان کم کند. بسامد بالای افعال مضارع در گفتمان های سیاسی بین المللی بیانگر چشمداشت پیامبر به واقعیت های موجود و آینده خود با مخاطبان دارد و از این طریق توانسته است پویایی خاصی به گفتمان خویش ببخشد.
۶.
کلید واژه ها:
فرهنگ سیاسی دینداری فراتحلیل جمهوری اسلامی ایران
هدف پژوهش پیشِ رو بررسی نسبت دین داری با فرهنگ سیاسی در جمهوری اسلامی ایران با استفاده از رویکرد فراتحلیل است. جامعه آماری پژوهش، شامل پایان نامه های کارشناسی ارشد، دکتری و مقالات مرتبط با دین داری و فرهنگ سیاسی می باشد که تعداد 13 مطالعه با استفاده از روش نمونه گیری غیرتصادفی هدفمند به عنوان نمونه وارد فرایند فراتحلیل شده اند. ضریب اندازه اثر با به کارگیری نرم افزار CMA2 ارزیابی شد. نتایج نشان داده است اندازه اثر مطالعات دین داری با فرهنگ سیاسی معادل 454/0 می باشد، که براساس معیار کوهن در حد متوسط ولی رو به بالا تفسیر می شود. نتایج پژوهش همچنین نشان داده است که هرچه از زمان انقلاب اسلامی ایران می گذرد، رابطه دین داری و فرهنگ سیاسی درحال افزایش است که این امر نشان از اهمیت متغیر دین داری در افزایش فرهنگ سیاسی می باشد. همچنین، با درنظرگرفتن وضعیت اجتماعی جامعه ایران و مطالعات انجام شده در این زمینه، پدیده فرهنگ سیاسی تحت تأثیر عوامل گوناگونی ازجمله دین داری شهروندان است؛ بنابراین، این عامل در کنش متقابل با دیگر عوامل موجود در جامعه بر فرهنگ سیاسی افراد جامعه اثر می گذارد.
۷.
کلید واژه ها:
نواندیشی دینی مدرنیته سه گانه لاکانی شهید مطهری نظم سیاسی - اجتماعی
در برخورد با ورود مدرنیته به ایران، روشنفکران واکنش های گوناگونی نشان داده اند (تاریخچه). برخی آن را نفی، برخی تقلید و برخی به گزینش پاره ای از اصول مدرن پرداخته اند (پیشینه). نواندیشان دینی دهه پنجاه شمسی، نظیر شهید مطهری که ازیک سو دغدغه دین و سنت داشتند و ازسویی خواستار پیشرفت تکنولوژی و توسعه سیاسی کشور بودند، درصدد برآمدند بین دین و جامعه درحالِ تغییر، در ذهن متأثر از مدرنیته خویش هماهنگی ایجاد کرده و طرح یک نظم سیاسی-اجتماعی مطلوب را پی ریزی کنند. در این پژوهش برآنیم تا براساس نظریه سه گانه لاکانی، تأثیر ذهنیت مدرن بر نظم سیاسی-اجتماعی مطلوب در اندیشه شهید مطهری را برمبنای روش توصیفی-تحلیلی بررسی کنیم (مسئله و روش). بنابراین، در این مقاله پرسش مهم ناظر بر نوع حکومت مطلوب استاد مطهری است (سؤال). دستاورد پژوهش نشان می دهد که برمبنای نظریه لاکان، مطهری مخالف تغییر هویت خود و تقلید از دیگری است؛ اما درعینِ حال برای رشد هویت اسلامی-ایرانی تمایل دارد از تکنولوژی و توسعه غربی نیز بهره مند شود. برهمین اساس و با رویکرد پذیرش دستاوردهای عینی مدرن به مثابه امر خیالی و نفی ابعاد معرفت شناختی آن که در تضاد با امر نمادین حاکم بر جامعه قرار داشت، نظریه ولایت فقیه را تشریح می کند (یافته).
۸.
کلید واژه ها:
بیانیه گام دوم فرصت تهدید دشمن تحلیل گفتمان لاکلائو و موفه
جمهوری اسلامی ایران طی چهار دهه پس از پیروزی انقلاب اسلامی، تهدیدها و فرصت های گوناگون، داخلی و خارجی را پشت سر گذاشته است. مؤلفه های سازنده انقلاب اسلامی به واسطه رهبری امام خمینی و سپس حضرت آیت الله خامنه ای نظام اسلامی را در مسیری قرار داده است که از فرصت ها تا حدود بسیار زیادی به خوبی استفاده کرده و تا حد قابل توجهی تهدیدها را دفع کرده است. در چهل سالگی نظام، رهبر انقلاب در سال 1397 با صدور بیانیه «گام دوم انقلاب»، به ترسیم مسیر آتی نظام اسلامی در چهل سال دوم پرداخت. این سند راهبردی، فضای آیندگی را ترسیم کرده است که با تحلیل گفتمان حاکم بر بیانیه می توان عمده ترین تهدیدها و فرصت های پیش روی نظام اسلامی از منظر بیانیه گام دوم را تحلیل و احصاء کرد. برهمین پایه، پرسش اصلی این پژوهش اینگونه طرح شده است: عمده ترین فرصت ها و تهدیدهای پیش روی نظام اسلامی بر پایه گفتمان بیانیه گام دوم انقلاب کدام اند؟ در راستای پاسخ به این پرسش اصلی، دو پرسش فرعی طرح کرده ایم: 1- رهبر انقلاب گفتمان خود را در بیانیه گام دوم چگونه بازنمایی کرده است؟ 2- در گفتمان حاکم بر بیانیه گام دوم، فرصت ها و تهدیدهای پیش روی نظام اسلامی در چه سطوحی بازنمایی شده است؟ در این مقاله با استفاده از روش تحلیل گفتمان تلاش می کنیم تا با آشکار ساختن مؤلفه های ایدئولوژیک بیانیه گام دوم، که تا حدودی در برابر گفتمان رقیب و مفهوم «دشمن» صورت بندی شده است، عمده ترین تهدیدها و فرصت های پیش بینی شده در گفتمان رهبر انقلاب برای چهل سال دوم نظام اسلامی را شناسایی کنیم که در سطوح هویتی، سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی و رسانه ای بازنمایی شده است.
۹.
کلید واژه ها:
ناسیونالیسم بازی های زبانی زبان خصوصی هویت اسلامی - ایرانی پهلوی اول روشنفکران تجددگرا
های سیاسی با ناسیونالیسم گوناگون است: گاه آن را به عنوان یک عامل تجزیه ساز در جامعه چند فرهنگی طرد می کنند و گاه از آن به صورت یک زبان عمومی برای ایجاد اتحاد و انسجام اجتماعی بهره می برند. کاربرد اخیر را می توان در سیاست های قومی و ملی گرایانه رضاشاه ملاحظه کرد که در عمل با چالش های بنیادین مواجه شد. این مقاله درصدد است در یک رویکرد جدید و با بهره گیری از امکانات روشی نظریه بازی های زبانی به بررسی و ارزیابی مسئله ناکارآمدی ناسیونالیسم در دوره پهلوی اوّل بپردازد؛ با این سؤال اصلی که چرا علی رغم تلاش های حکومت و نخبگان در عمومی کردن زبان ناسیونالیسم، در هنگام بحران و دخالت خارجی در ایران، این زبان کارایی نداشت و احساس میهن پرستی مورد ادعای این زبان فعال نشد؟ تحلیل کیفی داده های موجود براساس شاخص های نظریه بازی های زبانی، نشان داد خصوصی بودن زبان ناسیونالیسم در ایران دوره رضاشاه، منجر به ناکارآمدی آن شد. ناسیونالیسم خصوصی آن دوره فقط بین روشنفکران تجددگرا، شاه و دربارش محصور ماند و به سبب تناسب نداشتن با شکل زندگی جامعه ایرانی، ریشه نداشتن در نظام باور دینی و فرهنگی آن و چهارچوب زبانی مملو از قواعد و مفاهیم دین ستیزانه و ضداسلامی به شکست منتهی شد.
۱۰.
کلید واژه ها:
روشنفکران ایرانی مدرنیته غربی سید جمال الدین اسدآبادی میرزا ملکم خان مطالعه تطبیقی
پس از تجربه تلخ شکست ایران در جنگ های روس و آشنایی قشر تحصیل کرده با پیشرفت های تمدنی غرب، به تدریج طبقه ای از روشنفکران ایرانی پدیدار شد که برای رفع عقب ماندگی و ترقی خواهی کشور تا ایجاد مشروطه و سقوط قاجار کوشید. در معرفی بارزترین شخصیت های نسل اوّل این جریان، می توان به سیدجمال الدین اسدآبادی و میرزا ملکم خان ناظم الدوله به عنوان دو منورالفکر دینی-غربی اشاره داشت. در پژوهش پیشِ رو با روشی تطبیقی به بررسی آرای این دو متفکر سیاسی پرداخته ایم تا به این پرسش پاسخ دهیم که شباهت ها و تفاوت های رویکردی این دو شخصیت در مواجهه با مدرنیته غربی چیست؛ با این هدف که درک بهتری از مبنای اختلافات امروز جریان روشنفکری در برابر دنیای تجدد پیدا کنیم. این پژوهش مبتنی بر آثار مکتوب و کتابخانه ای در چهارچوب نظریه بحران اسپریگنز است. در بیان دستاوردهای پژوهش می توان گفت: هر دو خواهان اصلاحات سیاسی-مذهبی اند و مشکل را در عقب ماندگی از فهم جهان معاصر می کاوند. سیدجمال با نگاهی گزینشی، منتقدانه و فراملیتی تلاش دارد تا آرمان وحدت و شکوفایی اسلامی را ازطریق بیدارگری امت مسلمان دنبال کند؛ اما میرزاملکم درپیِ تقلید محض از اروپای عصر نوزایی است تا ملت استبدادزده ایرانی را بر سکوی ترقی بنشاند.
۱۱.
کلید واژه ها:
هیئت اندیشه ورزی حکمرانی مساله یابی مساله پردازی سیاست گذاری
این مقاله بر تبیین مفهوم هیئت اندیشه ورزی به عنوان یک نهاد راهبردی و تأثیرگذار بر فرایند تصمیم گیری و سیاست گذاری کشور تمرکز دارد. هدف مقاله، ترسیم و ارائه الگویی بومی و سازگار با زیست بوم حکمرانی در ایران، از این نهاد راهبردی است. روش پژوهش حاضر از نوع کیفی بوده و برای گردآوری داده ها از ابزار مصاحبه اکتشافی استفاده شده است. برای این منظور، مصاحبه عمیق و گفت وگوی مستقیم و بدونِ واسطه با دوازده نفر از پژوهشگران، مدیران، صاحب نظران و اندیشمندان دارای حداقل بیست سال سابقه فعالیت در مراکز اندیشه ورزی، راهبردی، پژوهشی و مدیریتی کشور انجام پذیرفت. برای انتخاب مصاحبه شوندگان، از روش نمونه گیری هدفمند و روش گلوله برفی استفاده شد. یافته ها حکایت از آن دارد که هیئت های اندیشه ورز جمهوری اسلامی در سطح کلان می تواند به هوشمندسازی و دانش بنیان کردن نظام حکمرانی کشور کمک کرده و علاوه بر کارکردهای رایج، کارکردهایی همچون نهاد راهبری، هدایتگر و راهنمای سیاست های کلان کشور، صیانت و نظارت، تبیین مبانی، مفاهیم و چهارچوب های نظری، گفتمان ساز، رصد و تولید اندیشه، استحکام ساخت درونی قدرت، جامعه پردازی و زمینه سازی تمدن نوین اسلامی، به کارگیری مشارکت مردمی و بسیج در امر سیاست پژوهی و تصمیم سازی و استفتا و حل مسائل داشته باشد.
۱۲.
کلید واژه ها:
جنگ در اسلام جنگ جهانی اموال دشمن اتباع دشمن ضرورت
برداشت های چندگانه و متفاوت از ضرورت مصادره اموال دشمن و ابهام در ماهیت، آثار و شرایط این اصل در جنگ، منجر به نقض حقوق مالکیت بشری شده است. یکی از روش های خوب برای رفع ابهامات، مطالعه تطبیقی در خصوص مصادره اموال در جنگ در صدر اسلام و جنگ های جهانی است. بنابراین، پرسش هایی که مطرح می شود این است که در جنگ مصادره چه اموالی ضروری است و چه اموالی متعلق به دشمن است؟ فرض بر این است که مصادره اموالی ضروری است که مستقیماً برای اهداف نظامی استفاده می شود و ممکن است باعث تغییر اهداف نظامی یا کند شدن دسترسی دشمن به اهداف نظامی شود و مصادره اموالی که کاربرد نظامی داشته و متعلق به دشمن باشد، ممکن است. پس، در این نوشتار با روش تحلیلی-تطبیقی و با استفاده از منابع کتابخانه ای، درصدد تجزیه وتحلیل اموال دشمن (اموال نظامی و غیرنظامی) و تأثیر مصادره این اموال در دستیابی به اهداف نظامی هستیم. در هر دو دوره صدر اسلام و جنگ جهانی مصادره اموال دشمن پذیرفته شد، اما تفاوت در تناسب، ضرورت و تفکیک بین اموال نظامی و غیرنظامی است. در اسلام اموال مصادره شده متناسب با اوضاع واحوال و شرایط هر جنگ است، اما در جنگ جهانی بین اموال مصادره شده هیچ ضرورت، تناسب و تفکیکی وجود نداشت.
