پژوهش های سیاست اسلامی

حقوق بشردوستانه، از ابتدا شامل قواعدی بوده است که هدف آن، حمایت از جان افراد و اموال در درگیری های مسلحانه است (تاریخچه). این حقوق، به لحاظ مبانی نظری و مصداق های عملی، در نظریه رایج غربی با نظریه اسلامی دارای تفاوت هایی است که کالبدشکافی نشده اند (پیشینه). بنابراین، مرزهای هویتی و پایه های بنیادی قوانین حقوق بشردوستانه، همچنان در جوامع غربی و اسلامی مبهم باقی مانده است (مسئله). لذا این پرسش مطرح است که مبانی نظری حقوق بشردوستانه در اسلام چیست؟ و چگونه نظریه اسلامی حقوق بشردوستانه می تواند بر صلح بین المللی تأثیرگذار باشد؟ (سئوال) گمان ما بر این است که حقوق بشردوستانه اسلامی، برخلاف نوع غربی آن، دو پایه حمایتی در اسلام دارد: یکی کرامت ذاتی، و دیگری کرامت ارزشی انسان (فرضیه). نویسنده با کاربست شیوه تبیینی- تحلیلی (روش)، درصدد پاسخ گویی به سئوال مقاله است (هدف). نظریه اسلامی حقوق بشردوستانه، پیشرفته تر، مستحکم تر، دقیق تر و درعین حال بسیار قدیمی تر از نظریه های غربی است و در آیات قرآن کریم، سنت و کتب فقهی و حدیثی، مباحث حقوق بشردوستانه بین المللی به وضوح دیده می شوند. همچنین در اسلام، صلح بر جنگ اولویت دارد (یافته).

صاحب نظران زیادی، یا بوروکراسی را به طور کامل تصدیق کرده یا آن را ناکارآمد و روبه زوال دانسته اند (تاریخچه).   به همین دلیل، ابعاد مختلف بورکراسی از منظرهای مختلف همواره، مورد نقد و بررسی بوده است (پیشینه). اما تاکنون میزان انطباق پذیری اصولآن با آموزه های اسلام، عیارسنجی نشده است (مسئله). اینکه چه اصولی از اصول بوروکراسی، در چه حد و با چه شرایطی مورد تأیید اسلام است (سؤال)، گمان ما این است که برخلاف رویه اندیشمندان غربی، که اغلب یا به طورکلی بوروکراسی را نفی کرده یا کامل آن را تأیید نموده اند، اسلام ضمن تأیید برخی از اصول آن، برای اجرای آن شرایط خاص و ویژه ای دارد (فرضیه). در این مقاله، برای جمع آوری اطلاعات و تحلیل آن، از روش تفسیری و تطبیقی استفاده شده است (روش) تا راهی برای یافتن پاسخ سئوال بیابیم ( هدف). بررسی ها نشان می دهند هرچند کلیت اصول بوروکراسی را می توان پذیرفت، ولی اسلام برای هر یک از اصول آن، ملاحظات و شرایطی داردکه در عمل ما را، به بازطراحی اساسی همچون ساختار اوربیتالی به جای ساختار سلسله مراتب هرمی رهنمون می سازد (یافته).

مسلمانان از نخستین روزهای حیات فلسفه، شاهد دغدغه فلاسفه در اصلاح جامعه اسلامی بوده اند (تاریخچه)؛ اما دغدغه ابن رشد در تحلیل رابطه چندوجهی دین و سیاست بر پایه فقه و فلسفه، مورد توجه جدی قرار نگرفته است (پیشینه)؛ ازاین رو، ابهام در وجوه چنین رابطه ای از نگاه ابن رشد، همچنان باقی است (مسئله) بنابراین، پرسش از «چگونگی نگاه ابن رشد در رابطه بین دین و سیاست» پرسش اصلی و «ارائه الگوی پیوند دین و سیاست بر پایه فلسفه و فقه از سوی ابن رشد» گمان این مقاله را شکل داده است. (فرضیه) مقاله پیش رو می کوشد با شیوه اسنادی با رویکردی تفسیری (روش) به تبیین مشکل اصلی جامعه اسلامی و عرضه راه حل آن از منظر ابن رشد اندلسی بپردازد (هدف). نتایج نوشتار پیش رو، این است که حلقه ارتباطی بین دین و سیاست در نزد ابن رشد، همان فلسفه است؛ درنتیجه، رئیس مدینه فاضله، هم فیلسوف است و هم فقیه؛ همان گونه که خود او فیلسوف فقیه بود. همچنین در این تحقیق بر این نکته تأکید می شود: توجه به دو بُعد نظر و عمل، برای اصلاح یک جامعه لازم است؛ بنابراین، فقه به تنهایی و فلسفه به تنهایی، کارآمدی لازم جهت تحقق این مهم را نخواهند داشت (یافته).

 رابطه عرفان و سیاست در اندیشه سیاسی اسلام، از گذشته های دور مطرح بوده است و برخی از عرفای مسلمان، همچون نجم الدین رازی در حوزه سیاست صاحب نظر بوده اند (تاریخچه). در این راستا، آثاری از موافقان و مخالفان درباره رازی ارائه شده است؛ ولی هنوز جای طرح مباحث جدید، احساس می شود (پیشینه). با این وصف، همچنان درباره چگونگی این رابطه در دیدگاه اندیشمندی چون رازی، اختلاف نظر وجود دارد! (مسئله) ازاین رو، در واکاوی رابطه عرفان و سیاست در اندیشه او، با این پرسش مواجهیم که چه رابطه ای میان عرفان و سیاست از دیدگاه وی وجود دارد (سئوال). گمان این مقاله آن است که رازی به ادغام عرفان و سیاست قائل است و ازاین رو، به ارتباط وثیق عرفان و سیاست و نسبت تساوی از نسب اربعه میان این دو رسیده است (فرضیه). مقاله حاضر با کاربست شیوه تحلیلی تفسیری (روش)، به دنبال نشان دادن این ارتباط است (هدف). نتیجه به دست آمده این است که رازی دستیابی انسان به عرفان حقیقی، کمال معنوی، و سعادت دنیوی و اخروی را در گرو تدبیر امور دنیوی یا همان سیاست قرار می دهد که در راستای عرفان یا همان حقیقت اسلام است (یافته).

سیاست گذاری فرهنگی و اجرای آن، همواره راهی بوده است تا نظام های سیاسی آرمان و آرزوهای خود را در قالب دستورالعمل های اجرایی به کنشگران اجتماعی منتقل سازند (تاریخچه)؛ اما پژوهشگران از بررسی روشمند علمی ابعاد اجرایی تأثیر سیاست بر فرهنگ، غفلت ورزیده اند (پیشینه). دراین میان، تحلیل آثار سیاست های فرهنگی امام خمینیŠ بر پایه روش شناسی لاکاتوش، ناشناخته باقی مانده است (مسئله). ازاین رو، این پرسش مطرح می شود که چگونه می توان انطباق روش شناسی لاکاتوش بر سیاست های فرهنگی امام خمینیŠ را نشان داد؟ و البته، حاصل این انطباق چیست؟ (سئوال) گمان این مقاله آن است که الگوی لاکاتوش پاسخی روشن به این پرسش می دهد (فرضیه). این نوشتار می کوشد با کاربست الگوی لاکاتوش، به تبیین انطباق نظریه لاکاتوش (روش) و آثار امام خمینیŠ پردازد (هدف). نتیجه به دست آمده این است که هسته اصلی اندیشه سیاسی امام خمینیŠ دارای قابلیت تطبیق با پژوهش های فلسفی معاصر است و حتی می توان جمهوری اسلامی را نیز به منزله یک پروژه تحقیقاتی در نظر گرفت که به شرط تعامل با نظریه های دیگر و افزودن بر غنای معرفتی و متافیزیکی خود، می تواند به حفظ و استمرار خود بیش ازپیش کمک کند (یافته).

شرایط سیاسی اجتماعی شکل گرفته پس از مشروطه، موجب ظهور و افول مجدد سنت فکری سلطنت جدیدی گردید (تاریخچه)؛ اما آثار عمیقی در این زمینه تولید نشده است (پیشینه)؛ ازاین رو رابطه برآمدن تا برافتادن آن با ظهور حکومت اسلامی، مورد کنکاش جدی قرار نگرفته است (مسئله). درنتیجه، پرسش اصلی آن است که چه شرایط سیاسی اجتماعی ای موجب شکل گیری این سنت گردید؛ و ازسویی، شکست این سنت چگونه در برآمدن اندیشه حکومت اسلامی اثرگذار بود؟ (سؤال) فرض است که این سنت فکری، به دلایلی همچون ناسازگاری با شرایط اجتماعی و وجود برخی ابهامات نظری، توان استمرار نیافت (فرضیه). در پژوهش پیش رو، که در آن از چهارچوب جماعت گرایی استفاده شده (روش)، نشان داده ایم که این سنت تنها در یک مقطع تاریخی برخوردار از فضیلت، خیر و دارای اصحاب خاص خود بوده است (هدف). بااین حال و به رغم شکست این سنت، آثار نظری آن در فضای فکری ایران ماندگار شد. از مهم ترین آثار به جامانده از اجرای احکام (حتی درحد امور حسبه)، نیاز به شرایط امنی دارد که حکومتی مقتدر آن را فراهم می آورد؛ ازاین رو با شکست اندیشه حضور سلطان، به تدریج شرایط برای مطرح شدن اندیشه های فقاهت محور فراهم آمد که افزون بر اعتقاد به اجرای احکام اسلامی، شخص ولی فقیه را متولی ولایت بر اجرای آن می دانست (یافته).