پژوهشنامه علوم حدیث تطبیقی

بخشی از آموزه های روایی احادیث طبی است. ویژگی این احادیث در نگاه نخست اختصاص به مخاطب و بیمار خاص است که در اصطلاح فقه الحدیث به آن قضیه خارجیه اطلاق می شود. در مقابل، می توان بسیاری از این آموزه ها را بر اساس معیارهایی معین، قضیه حقیقیه دانست که در تمامی مصادیق مشابه کاربرد و حجیت دارند. هدف از این پژوهش، بررسی تأثیر فضای صدور در شکل گیری احادیث طبی در قالب های قضیه حقیقیه و خارجیه و به تبع، بیان راه های تشخیص این نوع قضایا در احادیث است. همچنین با بررسی ادله می توان به اصل اولی در این زمینه دست یافت. براساس این پژوهش که به صورت مصداقی به بررسی روایات طبی پرداخته است با شناسایی مخاطب، فضای صدور و دیگر شواهد و قرائن می توان آموزه های طبی را قضایای حقیقیه دانست. همچنین هر چند احادیث طبی با دیگر روایات تفاوت هایی دارند، ولی اصل اولی در این روایت ها نیز همانند دیگر آموزه های روایی قضیه حقیقیه است.

در نظام روایی محدثان شیعه و اهل سنت بر تعقل تأکید فراوانی شده است. مسئله اصلی نوشتار پیش رو، ابتدا تبیین زوایای این حقیقت در میراث روایی عامه و خاصه و سپس مقایسه تطبیقی آن در این دو بستر است. نوشتار حاضر با الگویی نوین بر پایه الهام گیری از علت های چهارگانه در اصطلاح فلاسفه اسلامی، ابتدا به تبیین فاعل، ماده، صورت و غایت تعقل در دو نظام روایی پرداخته است و سپس با مقایسه نتایج به دست آمده، به وجوه اشتراک بین این دو نظام روائی نائل گردیده است و در نهایت، وجوه تمایز آنها را نیز تشریح کرده است. حاصل این تحقیق آن است که در مقام تبیین زوایای خردورزی، هر چند روایات فریقین تفاوت های کمی و کیفی چشمگیر و فراوانی دارند، لکن در نگرشی کلی، نسبت بین این روایات «واگرایی» و ضدیت نیست، بلکه «همگرایی» و «همسویی» ارزیابی می شود.

سنت دومین منبع تشریع در شریعت اسلامی و مهم ترین منبعی است که پس از قرآن کریم، می تواند در جهت اسلامی ساختن علوم انسانی مورد استفاده قرار گیرد. این مهم زمانی میسّر است که معنا و قلمرو حجّیّت سنّت اثبات گردد. در این نوشتار، آرای اندیشوران فریقین درباره قلمرو حجّیت سنت را مرور کرده و ضمن ارزیابی و نقد آنها از منظر قرآن کریم و روایات معصومان(ع)، حقیقت این قلمرو را ترسیم نماید. از حاصل این پژوهش می توان دریافت که از بین دیدگاه های سنّتی و روشنفکرانه مطرح در این عرصه، مبانی عقلی و نقلی دیدگاه های دالّ بر محدود انگاری قلمرو حجّیّت سنّت، به دلایل متعدّد متقن و قطعی، مخدوش و نامعتبر است. ضمن اینکه قرآن کریم و روایات معصومان(ع) با اثبات اطلاق قلمرو حجیت سنت، هیچ تفاوتی بین امور دنیوی و غیر دنیوی، عادی و غیر عادی و ... در اصل حجّیّت سنّت نمی گذارند؛ لذا قلمرو حجّیّت سنّت، مطلق است و این منبع ارزشمند می تواند به عنوان منبعی متقن، در جهت اسلامی ساختن علوم انسانی مورد استفاده قرار گیرد.

این نوشتار تأملی است در اشارات علمی دعای عرفه، و بیان می دارد که فراز های متعددی از این دعا حامل گنجینه های دانش ناگشوده ای است که اعجاب برانگیز و اعجاز آفرین است. امام حسین(ع) از لحاظ مکانی، زمانی و مخاطب با انتخاب بی آلایش ترین مکان و مقدس ترین زمان، فطرت انسان ها را با بلاغت و رسایی تمام به میزبانی متعالی ترین معارف فرا می خواند. از لحاظ محتوا ، با ترکیب فروع گوناگون مسائل و اشراف به نیازهای روحی و مسئله توحید، آمیزه ای از معارف حیات آفرین را مطرح می کند و با اشاره های ظریف اذهان جست وجوگر را به زوایای نهان و آشکار اسرار خلقت واقف می گرداند. در این نوشتار، سه نظریه علمی قدمت نطفه، نظریه اصالت خلقت و عدم تکامل انواع و نظریه نقش خاک در پدیداری ژن برتر مستخرج از دعای عرفه معرفی شده است.

موضوع، طینت و خمیرمایه اولیه آفرینش انسان از جمله مطالبی است که در منابع روایی به آن پرداخته شده است. شیعه و عدلیه از یک سو قائل به حسن و قبح عقلی هستند و بر اراده و اختیار انسان پافشاری می کنند و از سوی دیگر با یک سلسله احادیث و روایاتی مواجه می باشند که حکایت از جبر و محدودیت انسان ها دارد. ظاهر این احادیث بیانگر این موضوع است که خداوند طینت انسان ها را متفاوت آفرید و از همان ابتدا طبیعت برخی را بهشتی و طبیعت برخی دیگر را جهنمی دانست. به همین سبب، علما و بزرگان راه حل های مختلفی را جهت حل این مسئله ارائه نموده اند. پژوهش حاضر این راه حل ها را بررسی کرده و به این نتیجه رسیده است که بر اساس روایات اختلاف انسان ها در طینتشان امری طبیعی و اجتناب ناپذیر نظام خلقت بوده و اختلافات ناشی از طینت که در اخبار طینت بیان شده به نحوی نیست که اختیار را از انسان سلب کند بلکه نقش ماده اولیه خلقت و طینت انسان ها در حد اقتضاست نه بیش از آن.

وحدت و همراهی مردم با حکومت، از مهم ترین عوامل موفقیت جوامع است. راهکارهای ایجاد هم دلی و هم زبانی در دو عرصه عوامل همدلی ملّت با دولت و دولت با ملّت قابل بررسی است. نهج البلاغه به عنوان منشور سیاسی شیعه در این عرصه از جایگاه ویژه ای برخوردار است. امیرالمؤمنین(ع) راهکارهای متعددی برای ایجاد همدلی و هم زبانی دولت و ملّت بیان داشته اند. تطبیق و تحلیل این مبانی با دیدگاه روان شناسان بسیار حائز اهمیّت است. پژوهش پیش رو، از یک طرف، مهم ترین اصول و روش های مؤثر حاکمان برای همراهی مردم با دولت از منظر نهج البلاغه و روان شناسی را مورد بررسی قرار داده و از سوی دیگر، هم خوانی و تناسب این اصول با دیدگاه روان شناسان را به اثبات می رساند. هدف این پژوهش، کشف دیدگاه امیرمؤمنان(ع) در راستای وظایف حاکمان نسبت به مردم به عنوان نظریه برتر در این باره است. کاربست ملاک های ارائه شده در این تحقیق توسط دولت اسلامی که باعث هم گرایی مؤثر ملّت با دولت می شود، از فواید این پژوهش است که در دو بخشِ اصول و روش های ایجاد همدلی ارائه گردیده است.