پژوهشنامه علوم حدیث تطبیقی

در دامنه پدیده حدیث و پژوهش میراث عظیم روایی در طول تاریخ به وجود آمد. در دوره معاصر و با وقوع انقلاب اسلامی ایران در سال 1357 با محوریت شعارهای اسلامی، به حدیث بیش از پیش توجه گردید و در ابعاد مختلف، حدیث پژوهی شکل رشدیافته تری به خود گرفت و موجب تأسیس دانشکده ها، مراکز تحقیقاتى حدیثى و. . . گردید. یکی از عرصه های رشد و توسعه در دانش حدیث، در بخش پژوهش آن است. اینکه در چه شاخصه های پژوهشی و به چه میزان رشد داشته؟ پرسشی است که در نوشتار پیش رو پاسخ داده شده است. با بررسی انجام شده در شاخصه های مهم پژوهش دانش حدیث، همچون: مجلات، پایان نامه ها، انتشارات، کتابخانه ها و. . . پس از پیروزی انقلاب اسلامی رشد قابل توجهی داشته، به گونه ای که در برخی موضوعات پژوهشی طلوع و رشد آن فقط پس از پیروزی انقلاب بوده است. پرسشی است که در نوشتار پیش رو پاسخ داده شده است. با بررسی انجام شده در شاخصه های مهم پژوهش دانش حدیث، همچون: مجلات، پایان نامه ها، انتشارات، کتابخانه ها و. . . پس از پیروزی انقلاب اسلامی رشد قابل توجهی داشته، به گونه ای که در برخی موضوعات پژوهشی طلوع و رشد آن فقط پس از پیروزی انقلاب بوده است.

انقلاب اسلامی بر پایه مبانی دینی شکل گرفت و در این راستا با حمایت از فعالیت های پژوهشی در حوزه مبانی و منابع دینی موجب شد تا فعالیت های چشم گیری در رشته حدیث و علوم حدیث به ویژه در گستره به کارگیری فناوری اطلاعات، در این رشته شکل گیرد. بررسی آثار فناورانه تولید شده در این دوره می تواند ما را به ویژگی ها و انواع این آثار رهنمون سازد. در حوزه رقمی سازی و فراوری محتواهای حدیثی، می توان به دیجیتال سازی مصادر حدیثی، اعراب گذاری مصادر حدیثی، برچسب گذاری های تخصصی و موضوعی و به کارگیری فنون متن کاوی اشاره نمود. در حوزه عرضه نتیجه فراوری ها در سکوها و قالب های گوناگون، روی لوح فشرده، پایگاه اینترنتی و ویژه حامل های همراه عرضه شده که می توان به نرم افزارهای کتابخانه ای و به صورت ویژه جامع الاحادیث و معجم فقهی، و نرم افزارهای موضوعی و دانشنامه ای پژوهش بنیان از جمله معجم موضوعی بحار و کتب اربعه و وسائل الشیعه اشاره نمود که مجموعه این محصولات توانسته است ضمن جلب اعتماد مخاطبان، زمینه ساز قریب به اتفاق پژوهش های حدیثی در دوره معاصر باشد.

این نوشتار با روش استقرایی تحلیلی به دنبال نقش و کاربرد حدیث در مباحث الفاظ علم اصول فقه است، مبحث الفاظ یکی از مباحث گسترده اصول فقه است که ماهیت اعتباری و تحلیلی داشته، و اهمیت گسترده ای در استنباط احکام فقهی از متون آیات و روایت دارد. پرسش اصلی این پژوهش این است که حدیث در مباحث الفاظ علم اصول فقه چه نقش و کاربردی دارد، و این مبحث به چه میزان مبتنی بر حدیث است؟ در مباحث الفاظ علم اصول احادیث به عنوان نمونه و شاهد بر ظهور الفاظ در معانی به کار می رود. این کاربرد صحیح و تام است. برخی از موارد ظاهر کلمات اصولیون استدلال به حدیث است، که با تأمل و دقت در موارد آن می توان آن را به عنوان تطبیق قاعده «ادل دلیل علی امکان الشیء وقوعه» دانست. یعنی با استناد به حدیث، معنا را ثابت می کنند، و در حقیقت استناد به حدیث، برای اثبات وجود ظهور برای لفظ در لغت عرب است. در این نوشتار به نمونه هایی از کاربرد حدیث در مباحث مختلف الفاظ همچون: مشتق، اوامر، نواهی، واجب تعبدی و توصلی، وقوع امر بعد ازحظر، دلالت امر بر فور و تراخی، مفاهیم، عام و خاص بحث شده است.

در احادیث بر جای مانده از رسول خدا(ص)، روایاتی وجود دارد که در آن از عصمت پیامبر و اهل بیت(ع) بزرگوار آن حضرت سخن به میان آمده است. یکی از این روایات، حدیث «. . . أنا و أهل بیتی مطهرون من الذنوب» است که آن را محدثان اهل سنت از رسول خدا نقل کرده، و در آثار روایی، تفسیری و تاریخی خود ثبت کرده اند. این حدیث که بر عصمت پیامبر و اهل بیت(ع) از همه گناهان دلالت دارد، از سند قابل قبولی برخوردار است. رجال سند حدیث عبارتند از: یعقوب بن سفیان فسوی فارسی، یحیی بن عبدالحمید حمانی، قیس بن ربیع اسدی کوفی، سلیمان بن مهران اعمش، عبایه بن ربعی اسدی کوفی و عبدالله بن عباس، که حدیث را از رسول خدا نقل کرده است. از رجال سند حدیث یک نفر متهم به غلوّ شده، لکن ادعای غلوّ درباره او ثابت نیست، و بر فرض ثبوت، غلوّ مانع وثاقت نیست. لذا رجال سند حدیث همگی موثق، و حدیث مورد نظر بدون ایراد است.

یکی از ابعاد تربیت، جنبه اصلاحی آن است که مربی برای اصلاح و تغییر در صفات و رفتار ناپسند متربّی در ساحت های اجتماعی، عبادی، اعتقادی و سیاسی متربّی فعالیت هایی انجام می دهد، اما این تلاش های تربیتی در عرصه اصلاح روش های مربوط به خود را می طلبد که در زمینه شناختی، عاطفی، و رفتاری قابل بررسی می باشند، این پژوهش با مطالعه و بررسی تبیینی احادیث پیامبر اکرم و اهل بیت(ع) در منابع روایی امامیه، روش هایی را مانند: تفهیم خطا، حکمت آموزی و برهان، ارجاع به فطرت، جهل زدایی، دعوت به تفکر و تعقل، تمثیل و تشبیه، تصویرسازی، تغییر باورهای غلط وخرافه زدایی که در زمینه اصلاح شناخت و نگرش به کار گرفته می شوند از بین آموزه های روایی پیامبر اکرم و اهل بیت(ع) استخراج نموده است. این پژوهش با مطالعه و بررسی تبیینی احادیث پیامبر اکرم و اهل بیت(ع) در منابع روایی امامیه، روش هایی را مانند: تفهیم خطا، در منابع روایی امامیه، روش هایی را مانند: تفهیم خطا، حکمت آموزی و برهان، ارجاع به فطرت، جهل زدایی، دعوت به تفکر و تعقل، تمثیل و تشبیه، تصویرسازی، تغییر باورهای غلط وخرافه زدایی که در زمینه اصلاح شناخت و نگرش به کار گرفته می شوند از بین آموزه های روایی پیامبر اکرم و اهل بیت(ع) استخراج نموده است.

نوشتار حاضر، از وجوه مختلفی به بازکاوی قصه منع حضرت داوود از ساختن بیت المقدس پرداخته است. در بررسی سندی، وجود راویان غیرقابل اعتماد و ضعف ارسال در سلسله سند، صلاحیت اعتمادسازی به حدیث از بین برده است. در بخش شناخت شناسی متن نیز وجود چندگانگی معنایی در گزارش های متفاوت متنی به گونه ای است که پوششی از ضعف اضطراب بر صورت آن سایه انداخته است که بر پایه ساز و کار سنجش درستی یا نادرستی حدیث نمی تواند معنای اطمینان سازی از متن بیافریند. بازشناسی های عقلی و قرآنی از متن حدیث نیز نشان می دهد درون مایه معنایی حدیث با اصول عقلی شناخت شناسی اصالت حدیث هیچ نوع سنخیتی ندارد. عرضه حدیث مذکور به قرآن طبق سنتی ثابت که در چهارچوب دانش حدیث پی نهاده اند، حکایت از تباین درون مایه قصه با آیات قرآنی دارد. در پایان با بررسی قصه در تورات روشن شده است آنچه در منابع اسلامی از این قصه وجود دارد بازنشر اقتباسی است که از اخبار نادرست تورات صورت گرفته است.