مطالعات دفاع مقدس و نبردهای معاصر

وقوع بحران سوریه در سال 2011 م و تداوم جنگ داخلی در این کشور بین نظام سوریه و مسلحین و گروه های تروریستی، پیامدهای گوناگونی در موازنه قدرت در نظم منطقه ای غرب آسیا را به دنبال داشت. در واقع در نتیجه این بحران، کنشگران دولتی محور مقاومت با محوریت ایران و روسیه از یک طرف و کنشگران غیر دولتی آن به ویژه جنبش حزب الله لبنان توانستند با حمایت از نظام سیاسی سوریه، توازن منطقه ای را به نفع محور مقاومت حفظ نموده و زمینه ساز تغییرات ژئوپلیتیکی وسیعی در نظم منطقه ای غرب آسیا شوند. در این میان حزب الله لبنان به عنوان یک کنشگر نامتقارن ،با ورود به عرصه جنگ داخلی سوریه با فرصت ها و چالش های متعددی در سطح تاکتیکی و استراتژیکی به ویژه در حوزه تاکتیک های رزمی خود مواجه شد. از این رو در این پژوهش نویسندگان با مفروض قراردادن این گزاره که فرصت های پیش روی حزب الله در ورود به جنگ سوریه بیش از چالش های آن بوده است و همچنین اینکه حزب الله توانست در طول این بحران ضمن بازنگری در تاکتیک های رزمی خود به یک نیروی نامتقارن موثر در عرصه معادلات منطقه ای و حتی بین المللی تبدیل شود، به دنبال پاسخ گویی به این سوال اساسی است که کنشگری حزب الله در بحران سوریه چه تاثیری بر تاکتیک های رزمی آن داشته است.یا فته های پژوهش نشان می دهد که حزب الله بعداز ورود به بحران سوریه تغییراتی را در تاکتیک های رزمی خود از جمله: کسب توانمندی های فنی و تسلیحاتی نوین، کسب توانمندی های تاکتیکی جدید و ... ایجاد کرده است.

بدون تردید جمهوری اسلامی ایران، همواره در خصوص تأمین امنیت ملی خود با خطرات متعددی روبرو است. یکی از این خطرات ایجاد ناامنی در جامعه می باشد. این نا امنی ها ناشی از اقدامات تروریستی گروه های افراطی وابسته به تفکر سلفیون است که هر روز وسیع ترشده و با خشونت بیشتری همراه گردیده  است. این پژوهش به دنبال بررسی و تعیین تاثیر اندیشه سیاسی سلفیون افراطی در ایجاد ناامنی های جمهوری اسلامی ایران می باشد. روند رو به رشد جریانات سلفی افراطی به نحوی است که هر روز شاهد رخدادهای متعددی در کشورهای مسلمان هستیم  و به نظر می رسد که این موضوع به کلیه کشورهای مسلمان تسری یابد. این اقدامات ضمن وارد کردن صدمه جدی به امنیت کشورهای اسلامی، برای جامعه جهانی نیز مشکلات فراوانی خلق نموده و باعث شده است تا دین مبین اسلام به عنوان  منبع خشونت در جهان معرفی شود. این گروه ها، جوامع منطقه غرب آسیا را به ناامنی کشانده و ضربات مرگباری بر آنها وارد کرده اند . پژوهش حاضر با روش توصیفی- تحلیلی سعی در پاسخگویی به این سوال دارد که اندیشه سیاسی سلفیون افراطی در ایجاد ناامنی های جمهوری اسلامی ایران چه تاثیری دارد؟ نوع تحقیق در این پژوهش کاربردی و توسعه ای می باشد. برای انجام این پژوهش از روش مطالعه متون مرتبط و جمع آوری اطلاعات از طریق مطالعه کتابخانه ای، بررسی اسناد و مصاحبه با متخصصین و صاحب نظران در این زمینه بهره برده شده است. جامعه آماری پژوهش حدود 25 نفر از مدافعان حرم ، کارشناسان موضوع و اساتید دانشگاه می باشند. برای تعیین حجم نمونه، از روش نمونه گیری کیفی و غیر احتمالی استفاده گردیده که بر اساس نتایج آن و اینکه محقق با انجام مصاحبه های مورد نیاز به اشباع نظری رسیده، حجم نمونه برابر با 25 نفر در نظر گرفته شده است. محققیق بر اساس داده های نظری و همچنین بررسی مصاحبه های انجام شده ی نمونه آماری با توجه به مدل ارائه شده به تجزیه و تحلیل سوال های اصلی و فرعی پژوهش پرداخته و بررسی تاثیر اندیشه سیاسی سلفیون افراطی در ایجاد ناامنی های جمهوری اسلامی ایران را مورد کنکاش و تحلیل قرار داده اند. و در نهایت با تبیین نتایج حاصل از اندیشه های سیاسی سلفیون افراطی، به راهکار و پیشنهاداتی برای جلوگیری از بروز ناامنی بیشتر ارائه شده است.                                                  

تحلیل پدیده های پیرامون دفاع مقدس به دلیل عظمت این رویداد و نقش آن در درک درست گفتمان انقلاب اسلامی از اهمیت بسزایی برخودار است. شهداء، کنشگران و میدان داران عرصه نبرد هشت سال دفاع مقدس، مبانی فکری و آرمانی خود را در قالب وصیت نامه، به مثابه منشور انقلاب اسلامی ایران برای نسل های آینده به یادگار گذاشته اند. این پژوهش با هدف تحلیل گفتمان وصیت نامه سرداران شهید شهرستان خلخال، با روش پدام (روش تحلیل گفتمان کاربردی)، انجام شده است. با تحلیل وصیت نامه ها، هشت دال گفتمانی استخراج شد که عبارتند از: 1- جهاد به مثابه آزمونی برای تقرّب الهی، 2- زنده نگه داشتن دین اسلام و زمینه سازی برای ظهور حضرت مهدی موعود(عج)، 3- وحدت حول اطاعت از ولایت فقیه، 4- عقلانیّت و معنویت، 5- تأکید بر حق الله  و حق الناس، 6- شهادت طلبی و یاد امام حسین (ع)، 7- استکبار ستیزی، 8- مسجد؛ به عنوان پایگاه فکری و نظامی.

عدم آمادگی نیروهای کشوری و لشکری و خیانت های عمدی و غیر عمدی برخی از مسئولان و دست اندرکاران کشور در ابتدای جنگ تحمیلی، باعث از دست رفتن برخی از شهرهای مرزی و مناطق مهم و راهبردی در سه محور شمال غرب، غرب و جنوب کشور گردید. این امر خسارات مادی و معنوی  بسیاری را بر بدنه ارتش و مردم وارد کرد و با ایجاد جو «ما نمی توانیم جنگ را اداره کنیم»، کشور را به سمت مذاکره و مصالحه کشاند. اما برکناری بنی صدر و اتکا به نیروهای ارتش، سپاه و بسیج باعث تغییر در مدیریت جنگ شد و با انجام عملیات ثامن الائمه(ع) عمده شهرها و مناطق اشغالی در کمتر از  9 ماه به آغوش ج.ا.ا بازگشت. تحقیق حاضر در نظر دارد مهترین ویژگی و مشخصات این عملیات را که باعث استمرار موفقیت های بعدی گردید، شناسایی نماید. این پژوهش به لحاظ هدف کاربردی است و روش آن توصیفی – تحلیلی می باشد. تلاش شده است تا اطلاعات مورد نیاز، با استفاده از روش کتابخانه ای و مراجعه به اسناد و مدارک موجود و مصاحبه با افراد خبره ،گردآوری شده و مورد تجزیه و تحلیل قرارگیرد. یافته های پژوهش نشان می دهد که پس از شکل گیری مدیریت جهادی در دوران دفاع مقدس و انجام عملیات ثامن الائمه(ع) در مهرماه سال 1360، رویکردها، راهبردها، تاکتیک ها و تکنیک ها تغییر یافت و باعث شد ادامه جنگ با این الگوها پیش رود و موفقیت و واژه ی «ما می توانیم» را برای ملت و کشور به ارمغان آورد.

سرزمین جمهوری اسلامی ایران به دلیل موقعیت استراتژیکی خود همیشه مورد طمع کشورهای قدرتمند قرارگرفته است. این امر در طول تاریخ به شکل های، مختلف صورت پذیرفته است. متأسفانه هر کدام از آنها با تجزیه قسمتی از خاک ایران همراه بوده و ننگی را بر پیشانی تاریخ این ملت نشانده است. اگر چه در اکثر جنگهای گذشته مردم با همراهی علما و صدور حکم جهاد با جان و دل از کشور دفاع کردند اما در نهایت قسمتی از خاک وطن به دست بیگانه افتاد. در آخرین طمع کاران به خاک ج.ا.ا، به این کشور برای جدا کردن خوزستان از ایران اسلامی، دفاع بی نظیر مردم ایران اسلامی به فرماندهی حضرت امام (ره) در طول هشت سال جنگ تحمیلی، به رغم همه مشکلات و ناملایمات، انقلاب نوپای اسلامی را بیمه و بسیاری از حقوق مسلّم ایران را تأمین نمود. هم چنین این مقاومت ضمن تضمین استقلال و تمامیت ارضی کشور به مظلومان و مستضعفان جهان درس مقاومت در مقابل استکبار جهانی را داد. این پژوهش با بررسی مهمترین عوامل پیروزی دفاع مقدس در مقایسه با جنگ دوم ایران و روسیه، در پی یافتن پاسخ به این سوال است که مهمترین عوامل پیروزی دفاع مقدس در مقایسه با جنگ دوم ایران و روسیه، کدام اند؟ برای این منظور پژوهش حاضر به شیوه ای علمی و با بهره گیری از نقطه نظر کارشناسان و خبرگان این حوزه و با تحلیل منابع گردآوری شده صورت گرفته است. برای پاسخ به سوال تحقیق، ابتدا جنگ دوم ایران و روسیه و دفاع مقدس مورد بررسی قرار گرفت، سپس مهمترین عوامل شکست در جنگ ایران و روسیه و پیروزی در دفاع مقدس ارزیابی شد. در پایان کلیه عوامل پیروزی در دفاع مقدس به روش دلفی مورد تجزیه و تحلیل  قرار گرفت. یافته های پژوهش نشان می دهد که توکل به خدا به جای اتکاء به ابرقدرتها، رهبری و فرماندهی حضرت امام (ره) خود باوری مردم ایران به عنوان مهمترین عوامل پیروزی در دفاع مقدس به شمار می آیند. همچنین یافته ها نشان می دهد  که استکبار جهانی در مقطع کنونی برای عدم تهاجم، سخت از توکل به خدا، رهبری و فرماندهی امام خامنه ای و خود باوری مردم به شدت وحشت و هراس دارد.

عوامل جغرافیایی همواره در سرنوشت یک عملیات نظامی نقش تعیین کننده و حیاتی برعهده داشته  و دارند. این موضوع در طرح ریزی و اجرای عملیات های دفاع مقدس نیز حائز اهمیت بوده است. عملیات والفجر مقدماتی که در تاریخ  18/11/1361 و در منطقه رملی غرب ارتفاعات میشداغ حدفاصل فکه تا چزابه اجرا شد، یکی از همین عملیات ها است. این پژوهش کوشیده است تا با بهره گیری از روش توصیفی تحلیلی، عوامل مؤثر جغرافیایی بر طرح ریزی، اجرا و نتایج عملیات والفجر مقدماتی را مورد کنکاش قرار دهد. اساساً این پژوهش در پی یافتن پاسخ این سؤال اصلی است که عوامل جغرافیایی چه نقشی در طرح ریزی، اجرا و نتایج عملیات والفجر مقدماتی داشته است؟ یافته ها نشان دادند عوامل جغرافیایی در سرنوشت این عملیات هم نقشی حیاتی بر عهده داشتند. از میان عوامل جغرافیای طبیعی، «رمل ها یا تپه های شنی» بیشترین تاثیر در سرنوشت عملیات والفجر مقدماتی داشته اند. «جنگل عمقر» نیز به عنوان یک پوشش گیاهی در این عملیات به رزمندگان اسلام در ایجاد درمانگاه صحرایی، قرارگاه و بنه های تدارکاتی، تجهیز، سازمان دهی، هدایت و پشتیبانی گردان های عمل کننده در محور جنوبی کمک شایانی کرده است. همچنین دست کاری در جغرافیای طبیعی منطقه و ایجاد موانع مصنوعی دست ساز توسط دشمن بعثی در عدم موفقیت رزمندگان اسلام نقش اساسی ایفاء نموده است.